Dodatkowe info Zamknij

Mapa VisitGZM

x

VisitGZM to ponad 350 obiektów prezentujących różnorodność Metropolii i pokazujących ofertę spędzania czasu wolnego i realizacji zainteresowań.

W Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii znajdziesz różne ciekawe miejsca w zależności od zainteresowań: są tu obiekty kultury (kino, muzyka, teatr, malarstwo i design), tereny rekreacyjne, uprawiana sportu i aktywnej rekreacji, pamiątki – judaika, pamiątki z dalekiej przeszłości jak średniowiecze, ale przede wszystkim ogromne bogactwo poprzemysłowe.

Mapa została podzielona na 6 kategorii: 1) zabytki, architektura współczesna, 2) dziedzictwo przemysłowe, 3) kultura, 4) sport i rekreacja, 5) atrakcje (inne), 6) szlaki kulturowe, a każda z nich na podkategorie (niektóre punkty zaliczane są do dwóch i więcej kategorii, jak np. obiekty ze Szlaku Techniki).

Korzystając z opcji filtrowania można wybrać interesujące podkategorie. Dodatkowe opcje filtrowania dostępne są w bocznym menu.

Przy tworzeniu mapy korzystano z materiałów udostępnionych na oficjalnych strona obiektów i placówek oraz z innych źródeł i materiałów, w tym w głównej mierze z następujących stron internetowych:

Dopełnieniem treści VisitGZM, pokazującym różnorodność oferty czasu wolnego jest GreenGZM z parkami i skwerami GZM. Zachęcamy także do zapoznania się z przewodnikiem po Metropolii przygotowanym z myślą o studentach – Studiuj w GZM – w którym znajdują się m.in. propozycje najważniejszych miejsc do odwiedzenia w GZM.

Pole golfowe Śląskiego Klubu Golfowego w Siemianowicach Śląskich

Golf

Siemianowice Śląskie, ul. Sowia 14

Dolina Trzech Stawów – Katowicki Park Leśny

Spacery i rekreacja

Katowice, ul. Trzech Stawów

Muzeum Śląskie

Muzea

Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1

Osiedle Tysiąclecia

Układy urbanistyczne

Katowice, ul. Zawiszy Czarnego

Osiedle A

Układy urbanistyczne

Tychy, pl. św. Anny, ul. Arkadowa, Wojska Polskiego, gen. Andersa, Asnyka

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności oraz Pomnik Dziewięciu z Wujka

Zabytkowe i historyczne

Katowice, ul. Wincentego Pola 38

Hala widowiskowo-sportowa Spodek

Współczesne

Katowice, al. Wojciecha Korfantego 35

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR)

Współczesne

Katowice, plac Wojciecha Kilara 1

Muzeum Śląskie

Współczesne

Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1

Pomnik poległych górników KWK „Wujek” (Pomnik Dziewięciu z Wujka)

Rzeźby i pomniki

Katowice, ul. Wincentego Pola 38

Hala widowiskowo-sportowa Spodek

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Katowice, al. Wojciecha Korfantego 35

Strefa Kultury

Współczesne

Katowice, al. Wojciecha Korfantego / pl. Sławika i Antala

Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK)

Współczesne

Katowice, plac Sławika i Antalla 1

Osiedle Nikiszowiec

Budownictwo patronackie

Katowice, os. Nikiszowiec (ul. św. Anny)

Dolina Bytomki

Spacery i rekreacja

Bytom, ul. Kolonia Zgorzelec

Strefa Kultury

Zrewitalizowane

Katowice, al. Wojciecha Korfantego / pl. Sławika i Antala

Muzeum Śląskie

Zrewitalizowane

Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności oraz Pomnik Dziewięciu z Wujka

Zrewitalizowane

Katowice, ul. Wincentego Pola 38

Szkoła Filmowa im. Krzysztofa Kieślowskiego (Wydział Radia i Telewizji UŚ)

Współczesne

Katowice, ul. Świętego Pawła 7A

Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej „Symfonia”

Współczesne

Katowice, ul. Zacisze 3

Fabryka Porcelany

Zrewitalizowane

Katowice, ul. Porcelanowa 23

Stary Dworzec

Zrewitalizowane

Katowice, ul. Dworcowa

Galeria Szyb Wilson

Zrewitalizowane

Katowice, ul. Oswobodzenia 1

Browar Mokrskich

Zrewitalizowane

Katowice, ul. ks. bpa Bednorza 2a-6

Szyb Pułaski i zabudowania Kopalni Wieczorek

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Katowice, ul. Szopienicka

Superjednostka

Współczesne

Katowice, al. Wojciecha Korfantego 16-32

Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia

Prezentujące dawny przemysł

Katowice, ul. 11 Listopada 50

Wieża wyciągowa Szybu Warszawa II

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1

Wieża ciśnień przy ul. J. Korczaka

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Katowice, ul. J. Korczaka

Szyb Jerzy (Jorg)

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Katowice, ul. Chorzowska 107

Osiedle Giszowiec

Budownictwo patronackie

Katowice, os. Giszowiec

„Kukurydze” na Osiedlu Tysiąclecia

Współczesne

Katowice, ul. Zawiszy Czarnego

Kolonia miejska kopalni „Wujek” (Oheim)

Budownictwo patronackie

Katowice, ul. J. Poniatowskiego, B. Głowackiego, Skalna, Barbary

Dom noclegowy w Katowicach-Kostuchnie (obecnie siedziba Miejskiego Dom Kultury „Południe” )

Budownictwo patronackie

Katowice, ul. T. B. Żeleńskiego 83

Osiedle Gwiazdy (Osiedle Walentego Roździeńskiego)

Współczesne

Katowice, al. W. Roździeńskiego 86, 88, 90, 96, 98, 100

Biurowce .KTW

Współczesne

Katowice, al. Walentego Roździeńskiego 1

Budynki Stalexport – Trzonolinowce

Współczesne

Katowice, ul. A. Mickiewicza 29

Dom pracowniczy kopalni Cleophas (Kleofas)

Budownictwo patronackie

Katowice, ul. Gliwicka 204

Szyb wschodni II dawnej KWK Kleofas

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Katowice, ul. F. Bocheńskiego 66

Dawna huta cynku

Niezrewitalizowane

Katowice, ul. Ks. mjra Karola Woźniaka

Szyb Pułaski i zabudowania Kopalni Wieczorek

Niezrewitalizowane

Katowice, ul. Szopienicka

Osiedle patronackie Warszawskiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych

Budownictwo patronackie

Sosnowiec, ul. Klubowa

Wieża Ciśnień przy ul. Leśnej w Gliwicach

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Gliwice, ul. Leśna

Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka (CINIBA)

Współczesne

Katowice, ul. Bankowa 11a

Akademia Muzyczna w Katowicach

Zabytkowe i historyczne

Katowice, ul. Zacisze 3

Dawna siedziba Muzeum Śląskiego

Zabytkowe i historyczne

Katowice, ul. Korfantego 3

Sztolnia Czarnego Pstrąga

Zabytkowe i historyczne

Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 81

Zabytkowa Kopania Srebra

Zabytkowe i historyczne

Tarnowskie Góry, ul. Repecka

Wieża spadochronowa w Parku Kościuszki

Zabytkowe i historyczne

Katowice, ul. Tadeusza Kościuszki

Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego

Modernistyczne

Katowice, ul. Jagiellońska 25

Hala widowiskowo-sportowa Spodek

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Katowice, al. Wojciecha Korfantego 35

Nowe Gliwice

Zrewitalizowane

Gliwice, ul. Bojkowska 37

Starganiec

Plaże i zbiorniki wodne

Mikołów, ul. Owsiana / Katowice

Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy „Zadole”

Plaże i zbiorniki wodne

Katowice, ul. Wczasowa 8

Skatepark PTG

Skateparki i pumptracki

Katowice, Pomnik Trudu Górniczego, ul. Górnośląska 57

Aeroklub Śląski

Lotnictwo

Katowice, ul. Lotnisko 1

Zagłębiowski Park Sportowy – ArcelorMittal Park

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Sosnowiec, ul. gen. Mariusza Zaruskiego 2

Wake Zone Stawiki

Sporty wodne

Sosnowiec, ul. Jana III Sobieskiego 49

Stadion Zimowy

Lodowiska

Sosnowiec, ul. Zamkowa 4

Stara Fabryka Drutu

Niezrewitalizowane

Gliwice, ul. Stanisława Dubois 45c

Ścianka Wspinaczkowa Poziom 450

Wspinaczka

Sosnowiec, ul. Narutowicza 51

Muzeum Śląskie

Szlak zabytków techniki

Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1

Osiedle Nikiszowiec

Szlak zabytków techniki

Katowice, os. Nikiszowiec (ul. św. Anny)

Osiedle Giszowiec

Szlak zabytków techniki

Katowice, os. Giszowiec

Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia

Szlak zabytków techniki

Katowice, ul. 11 Listopada 50

Fabryka Porcelany

Szlak zabytków techniki

Katowice, ul. Porcelanowa 23

Radiostacja

Szlak zabytków techniki

Gliwice, ul. Tarnogórska 127-129-131

Galeria Szyb Wilson

Szlak zabytków techniki

Katowice, ul. Oswobodzenia 1

Muzeum Techniki Sanitarnej

Szlak zabytków techniki

Gliwice, ul. Edisona 16

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach

Szlak zabytków techniki

Gliwice, ul. Bojkowska 37

Sztolnia Królowa Luiza

Szlak zabytków techniki

Zabrze, ul. Wolności 408

Zabytkowy Szyb Maciej

Szlak zabytków techniki

Zabrze, ul. Srebrna 6

Kopalnia Guido

Szlak zabytków techniki

Zabrze, ul. 3 Maja 93

Bajtel Gruba – Park 12 C

Szlak zabytków techniki

Zabrze, ul. Maurycego Mochnackiego 12

Elektrociepłownia Szombierki

Szlak zabytków techniki

Bytom, ul. Kosynierów 30

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe

Szlak zabytków techniki

Bytom, ul. Reja 1

Osiedle Ficinus

Szlak zabytków techniki

Ruda Śląska, ul. Kubiny

Centrum Wycieczkowe Tyskich Browarów Książęcych

Szlak zabytków techniki

Tychy, ul. Katowicka 9

Browar Obywatelski (Tichauer)

Zrewitalizowane

Tychy, ul. Browarowa 7

Browar Obywatelski (Tichauer)

Szlak zabytków techniki

Tychy, ul. Browarowa 7

Muzeum Miejskie Sztygarka

Szlak zabytków techniki

Dąbrowa Górnicza, ul. Legionów Polskich 69

Szyb Prezydent, Kompleks Sztygarka

Szlak zabytków techniki

Chorzów, ul. Piotra Skargi 34 a/d

Centralne Muzeum Pożarnictwa

Szlak zabytków techniki

Mysłowice, ul. Stadionowa 7a

Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”

Dla dzieci

Katowice, ul. św. Jana 10

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR)

Koncerty i spektakle muzyczne

Katowice, plac Wojciecha Kilara 1

Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK)

Obiekty wielofunkcyjne

Katowice, plac Sławika i Antalla 1

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności oraz Pomnik Dziewięciu z Wujka

Muzea

Katowice, ul. Wincentego Pola 38

Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia

Muzea

Katowice, ul. 11 Listopada 50

Muzeum w Sosnowcu (Zespół parkowo-pałacowy Schoena)

Muzea

Sosnowiec, ul. Chemiczna

Filharmonia Śląska

Koncerty i spektakle muzyczne

Katowice, ul. Sokolska 2

Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej „Symfonia”

Koncerty i spektakle muzyczne

Katowice, ul. Zacisze 3

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego

Teatry

Katowice, ul. Rynek 10

Teatr Korez

Teatry

Katowice, plac Sejmu Śląskiego 2

Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”

Teatry

Katowice, ul. św. Jana 10

Bajka Pana Kleksa

Dla dzieci

Katowice, ul. Porcelanowa 23

Kino Światowid

Kina studyjne

Katowice, ul. 3 Maja 7

Kinoteatr Rialto

Kina studyjne

Katowice, ul. św. Jana 24

Kino Kosmos

Kina studyjne

Katowice, ul. Sokolska 66

Galeria ASP Katowice – Rondo Sztuki

Galerie artystyczne

Katowice, Rondo im. gen. Jerzego Ziętka 1

Flyspot

Tunel aerodynamiczny

Katowice, ul. Chorzowska 100

Galeria Szyb Wilson

Galerie artystyczne

Katowice, ul. Oswobodzenia 1

Katowice Miasto Ogrodów – Instytucja Kultury im. Krystyny Bochenek

Obiekty wielofunkcyjne

Katowice, plac Sejmu Śląskiego 2

Park Tradycji Górnictwa i Hutnictwa

Szlak zabytków techniki

Siemianowice Śląskie, ul. Elizy Orzeszkowej 12

Teatr Zagłębia

Teatry

Sosnowiec, ul. Teatralna 4

Drapacz Chmur

Modernistyczne

Katowice, ul. Żwirki i Wigury 15

Sztolnia Czarnego Pstrąga

Szlak zabytków techniki

Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 81

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach

Muzea

Gliwice, ul. Bojkowska 37

Hala widowiskowo-sportowa Arena Gliwice – PreZero Arena Gliwice

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Gliwice, ul. Akademicka 50

Teatr Miejski w Gliwicach

Teatry

Gliwice, ul. Nowy Świat 55-57

Muzeum Techniki Sanitarnej

Muzea

Gliwice, ul. Edisona 16

Zabytkowa Kopania Srebra

Szlak zabytków techniki

Tarnowskie Góry, ul. Repecka

Trójkąt Trzech Cesarzy

Zabytkowe i historyczne

Sosnowiec, ul. Szlak Dawnego Pogranicza / Mysłowice

Muzeum w Gliwicach – Willa Caro

Muzea

Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8a

Dom Pamięci Żydów Górnośląskich

Muzea

Gliwice, ul. Poniatowskiego 14

Kino AMOK

Kina studyjne

Gliwice, ul. Dolnych Wałów 3

Wieże KWK Polska

Szlak zabytków techniki

Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16

Muzeum Górnictwa Węglowego

Muzea

Zabrze, 3 Maja 19

Dom Muzyki i Tańca

Obiekty wielofunkcyjne

Zabrze, ul. Gen. de Gaulle’a 17

Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia

Szlak zabytków techniki

Czeladź, ul. Dehnelów 45

Centrum wiedzy o węglu Carboneum

Muzea

Zabrze, ul. Jana Zamoyskiego 2

Muzeum Energetyki

Szlak zabytków techniki

Łaziska Górne, ul. Wyzwolenia 30

Muzeum Górnośląskie

Muzea

Bytom, pl. Jana III Sobieskiego 2

Filharmonia Zabrzańska

Koncerty i spektakle muzyczne

Zabrze, Park Hutniczy 7

Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek

Szlak zabytków techniki

Radzionków, ul. Zofii Nałkowskiej 5

Teatr Nowy

Teatry

Zabrze, plac Teatralny 1

Stacja Wodociągowa Zawada-Karchowice

Szlak zabytków techniki

Karchowice , ul. Bytomska 6

Kino Roma

Kina studyjne

Zabrze, ul. Padlewskiego 4

Opera Śląska

Koncerty i spektakle muzyczne

Bytom, ul. S. Moniuszki 21

Drewniany kościół pw. św. Walentego w Bieruniu Starym

Szlak architektury drewnianej

Bieruń, ul. Krakowska 39

Muzeum PRL-u

Muzea

Ruda Śląska, ul. Zajęcza 42

Bytomski Teatr Tańca i Ruchu ROZBARK

Teatry

Bytom, ul. Wojciecha Kilara 29

Drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca w Bobrownikach

Szlak architektury drewnianej

Bobrowniki, ul. Henryka Sienkiewicza 224

Centrum Wycieczkowe Tyskich Browarów Książęcych

Muzea

Tychy, ul. Katowicka 9

Centrum Wycieczkowe Tyskich Browarów Książęcych

Zrewitalizowane

Tychy, ul. Katowicka 9

Browar Obywatelski (Tichauer)

Muzea

Tychy, ul. Browarowa 7

Muzeum Miejskie Sztygarka

Muzea

Dąbrowa Górnicza, ul. Legionów Polskich 69

Teatr Mały

Teatry

Tychy, ul. ks. kard. Augusta Hlonda 1

Pałac Kultury Zagłębia

Obiekty wielofunkcyjne

Dąbrowa Górnicza, plac Wolności 1

Muzeum Hutnictwa

Muzea

Chorzów, ul. Metalowców 4a

Stadion Śląski

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Chorzów, ul. Katowicka 10

Park Etnograficzny w Chorzowie

Muzea

Chorzów, ul. Parkowa 25

Centralne Muzeum Pożarnictwa

Muzea

Mysłowice, ul. Stadionowa 7a

Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej

Modernistyczne

Katowice, ul. Francuska 12

Teatr Rozrywki

Teatry

Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 1

Teatr Rozrywki

Koncerty i spektakle muzyczne

Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 1

Skansen Maszyn Parowych

Muzea

Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 79H

Siemianowickie Centrum Kultury Park Tradycji

Obiekty wielofunkcyjne

Siemianowice Śląskie, ul. Elizy Orzeszkowej 12

Muzeum w Tarnowskich Górach

Muzea

Tarnowskie Góry, ul. Rynek 1

Muzeum Zagłębia

Muzea

Będzin, ul. Zamkowa 1

Hala widowiskowo-sportowa Będzin Arena

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Będzin, ul. Sportowa 20

Teatr Dzieci Zagłębia

Teatry

Będzin, ul. Teatralna 4

Muzeum Powstań Śląskich

Muzea

Świętochłowice, ul. Wiktora Polaka 1

Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich

Muzea

Siemianowice Śląskie, ul. Chopina 6

Hala widowiskowo-sportowa Arena Gliwice – PreZero Arena Gliwice

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Gliwice, ul. Akademicka 50

Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia

Galerie artystyczne

Czeladź, ul. Dehnelów 45

Skansen kolejowy

Muzea

Pyskowice, ul. Piaskowa 1

Muzeum Energetyki

Muzea

Łaziska Górne, ul. Wyzwolenia 30

Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku

Muzea

Radzionków, św. Wojciecha 118

Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek

Muzea

Radzionków, ul. Zofii Nałkowskiej 5

Drewniany kościół pw. św. Mikołaja w Mikołowie

Szlak architektury drewnianej

Mikołów, ul. Gliwicka 354

Muzeum „Zamek w Chudowie”

Muzea

Chudów, ul. Podzamcze 6

Drewniany kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Mikołowie

Szlak architektury drewnianej

Mikołów, ul. Staromiejska 95

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach

Prezentujące dawny przemysł

Gliwice, ul. Bojkowska 37

Marina Gliwice

Sporty wodne

Gliwice, ul. Portowa 28

Drewniany kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Szlak architektury drewnianej

Sałsza, ul. Kościelna 78

Lofty w starym spichlerzu

Zrewitalizowane

Gliwice, ul. Zygmunta Starego 24A

Drewniany kościół pw. Narodzenia św. J. Chrzciciela i Matki Bożej Częstochowskiej w Poniszowicach

Szlak architektury drewnianej

Poniszowice, ul. Parkowa 5

Muzeum Techniki Sanitarnej

Infrastruktura wodna i kolejowa

Gliwice, ul. Edisona 16

Lodowisko „Tafla”

Lodowiska

Gliwice, ul. Akademicka 29

Sztolnia Królowa Luiza

Prezentujące dawny przemysł

Zabrze, ul. Wolności 408

Kopalnia Guido

Prezentujące dawny przemysł

Zabrze, ul. 3 Maja 93

Zabytkowy Szyb Maciej

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Zabrze, ul. Srebrna 6

Wieża ciśnień z centrum wiedzy o węglu Carboneum

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Zabrze, ul. Jana Zamoyskiego 2

Kościół garnizonowy św. Kazimierza

Modernistyczne

Katowice, ul. Mikołaja Kopernika 10

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Katowicach

Szlak architektury drewnianej

Katowice, ul. Kościuszki 112

Łaźnia łańcuszkowa kopalni królowa Luiza i Park 12c

Prezentujące dawny przemysł

Zabrze, ul. Wolności 410

Kolonia robotnicza Borsigwerk (osiedle Borsiga)

Budownictwo patronackie

Zabrze, ul. Stefana Okrzei, św. Wojciecha

Osiedle robotnicze Ballestrema

Budownictwo patronackie

Zabrze, ul. Szafarczyka, Nowowiejskiego, Andersa

Osiedle robotnicze Kolonia B

Budownictwo patronackie

Zabrze, ul. Lompy, Wiejska, Bogusławskiego, Wróblewskiego

Osiedle robotnicze Donnersmarca „Zandka”

Budownictwo patronackie

Zabrze, os. Zdanka (ul. Cmentarna)

Dom Stalowy

Budownictwo patronackie

Zabrze, ul. Cmentarna 7

Elektrociepłownia Szombierki

Niezrewitalizowane

Bytom, ul. Kosynierów 30

Budynek siłowni huty Bobrek

Niezrewitalizowane

Bytom, ul. Konstytucji 61

Zabytkowa kopalnia Rozbark i Szyb Bończyk

Zrewitalizowane

Bytom, ul. Chorzowska 12

Szyb Krystyna

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Bytom, ul. Zabrzańska 7

Wieża ciśnień w Bytomiu

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Bytom, ul. Oświęcimska 27/29

Kolonie robotnicze Bobrek I, II i III (tzw. Nowa Kolonia Robotnicza)

Budownictwo patronackie

Bytom, ul. Czajkowskiego, Olszewskiego, Jachymczyka, Stelmacha, Żwirowa

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Księżym Lesie

Szlak architektury drewnianej

Księży Las, ul. Wiejska 2

Kolonia Zgorzelec

Budownictwo patronackie

Bytom, ul. Kolonia Zgorzelec 13

Bolko Loft

Zrewitalizowane

Bytom, ul. Kruszcowa 4a

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe

Infrastruktura wodna i kolejowa

Bytom, ul. Reja 1

Stacja Biblioteka

Zrewitalizowane

Ruda Śląska, ul. Dworcowa 33

Wielki piec hutniczy w Nowym Bytomiu

Niezrewitalizowane

Ruda Śląska, ul. Niedurnego 79

Dom towarowy Kaufhaus

Zrewitalizowane

Ruda Śląska, ul. Piotra Niedurnego 99

Zrewitalizowana pocynkowa hałda w Rudzie Śląskiej

Zrewitalizowane

Ruda Śląska, ul. 1 Maja

Teren po koksowni Orzegów

Zrewitalizowane

Ruda Śląska, ul. Kard. Augusta Hlonda 52

Drewniany kościół pw. św. Jadwigi

Szlak architektury drewnianej

Zabrze, ul. Wolności 504

Szyb Mikołaj

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Ruda Śląska, ul. Szyb Walenty

Drewniany kościół ewangelicki

Szlak architektury drewnianej

Zabrze, ul. Brygadzistów 14

Osiedle robotnicze z domem towarowym Kaufhaus

Budownictwo patronackie

Ruda Śląska, ul. Niedurnego

Drewniany kościół pw. św. Bartłomieja

Szlak architektury drewnianej

Sośnicowice, ul. Kościelna 1

Osiedle Ficinus

Budownictwo patronackie

Ruda Śląska, ul. Kubiny

Drewniany kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach

Szlak architektury drewnianej

Sierakowice, ul. Wiejska 2

Osiedle robotnicze przy ul.: Wieniawskiego, Wolności, Staszica i Kościelnej

Budownictwo patronackie

Ruda Śląska, ul. Wieniawskiego, Wolności, Staszica i Kościelna

Kolonia Carl Emanuel (tzw. Karmańskie)

Budownictwo patronackie

Ruda Śląska, ul. Raciborska, Zabrzańska, Wolności

Szyb Andrzej

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Ruda Śląska, ul. Obrońców Westerplatte, ul. Odrodzenia

Szyb Franciszek

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Ruda Śląska, ul. Konopnickiej 18

Fabryka Pełna Życia

Zrewitalizowane

Dąbrowa Górnicza, ul. T. Kościuszki 3/101

Muzeum Hutnictwa

Prezentujące dawny przemysł

Chorzów, ul. Metalowców 4a

Szyb Prezydent, Kompleks Sztygarka

Zrewitalizowane

Chorzów, ul. Piotra Skargi 34 a/d

Lofty Kościuszko

Zrewitalizowane

Chorzów, ul. Metalowców 13

Drewniany kościół pw. św. Trójcy w Rachowicach

Szlak architektury drewnianej

Rachowice, ul. Rachowicka 5/1

Kolonia robotnicza przy ul. Kalidego

Budownictwo patronackie

Chorzów, ul. Kalidego

Zabudowa Chorzowa Batory

Budownictwo patronackie

Chorzów, ul. Batorego, Karłowicza, Szczepańska

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Rudzińcu

Szlak architektury drewnianej

Rudziniec, ul. Lipowa 52

Szyb Elżbieta

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Chorzów, ul. Siemianowicka 64

Powstańcza strefa pamięci na terenie kopalni Mysłowice

Zrewitalizowane

Mysłowice, ul. Bytomska 24

Drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych w Bojszowach

Szlak architektury drewnianej

Bojszów, ul. Kościelna 2

Park Tradycji Górnictwa i Hutnictwa

Zrewitalizowane

Siemianowice Śląskie, ul. Elizy Orzeszkowej 12

Kolonia robotnicza Grabie

Budownictwo patronackie

Siemianowice Śląskie, ul. Hutnicza, a także w rejonie ulic: Szkolnej, M. Kasprzaka, Jedności i Trafalczyka

Pływalnia Miejska w Siemianowicach Śląskich (pot. Badyhala)

Zrewitalizowane

Siemianowice Śląskie, ul. Śniadeckiego 11

Zabytkowa Kopania Srebra

Prezentujące dawny przemysł

Tarnowskie Góry, ul. Repecka

Sztolnia Czarnego Pstrąga

Prezentujące dawny przemysł

Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 81

Skansen Maszyn Parowych (część Zabytkowej Kopalni Srebra)

Infrastruktura wodna i kolejowa

Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 79H

Nitowana Wieża Ciśnień w Grodźcu

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Będzin, ul. Willowa

Ruiny cementowni „Saturn”

Niezrewitalizowane

Będzin, ul. Barlickiego

Wieże KWK Polska

Zrewitalizowane

Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16

Osiedle – III Kolonia Robotnicza

Budownictwo patronackie

Knurów, ul. Dworcowa, Mickiewicza, Damrota, Janty, Kopernika, Kościuszki, Miarki, Poniatowskiego, Sienkiewicza, Ogrodowej i Słoniny

Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia

Zrewitalizowane

Czeladź, ul. Dehnelów 45

Osiedle Piaski

Budownictwo patronackie

Czeladź, ul. Francuska 13/5

Muzeum Energetyki

Prezentujące dawny przemysł

Łaziska Górne, ul. Wyzwolenia 30

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Żernicy

Szlak architektury drewnianej

Żernica, ul. Leopolda Miki 3

Śluza Dzierżno – Kanał Gliwicki

Infrastruktura wodna i kolejowa

Pyskowice, ul. Śluza

Skansen kolejowy

Infrastruktura wodna i kolejowa

Pyskowice, ul. Piaskowa 1

Drewniany kościół pw. św. Mikołaja w Wilczy

Szlak architektury drewnianej

Wilcza, ul. Karola Miarki 133

Stacja Wodociągowa Zawada-Karchowice

Infrastruktura wodna i kolejowa

Karchowice , ul. Bytomska 6

Drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gliwicach

Szlak architektury drewnianej

Gliwice, ul. Kozielska 29

Robotnicze osiedle Hugona i planty

Budownictwo patronackie

Radzionków, ul. Kużaja

Robotnicze osiedle Hugona i planty

Zrewitalizowane

Radzionków, ul. Kużaja

Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku

Zrewitalizowane

Radzionków, św. Wojciecha 118

Śluza Rudziniec – Kanał Gliwicki

Infrastruktura wodna i kolejowa

Rudziniec, ul. Dębowa 1

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Katowicach

Świątynie

Katowice, ul. Kościuszki 112

Archikatedra Chrystusa Króla

Świątynie

Katowice, ul. Plebiscytowa 49A

Kościół św. apostołów Piotra i Pawła

Świątynie

Katowice, ul. Mikołowska 32

Kościół Rzymskokatolicki p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach (Kościół Mariacki)

Świątynie

Katowice, plac ks. Emila Szramka 1

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego (Parafia Ewangelicko-Augsburska)

Świątynie

Katowice, ul. Warszawska 18

Kościół Matki Kościoła Niepokalanej Jutrzenki Wolności 

Świątynie

Katowice, ul. Gawronów 20

Osiedle B

Układy urbanistyczne

Tychy, pl. Baczyńskiego, ulice Brzozowa, Bohaterów Warszawy, Batorego, Braterska, Biblioteczna, Bocheńskiego, Budowlanych

Cmentarz żydowski w Katowicach

Kultura żydowska

Katowice, ul. Kozielska 16

Pomnik Powstańców Śląskich

Rzeźby i pomniki

Katowice, al. Wojciecha Korfantego

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Uzdrowienia Chorych

Świątynie

Katowice, ul. Mieszka I 6

Kościół garnizonowy św. Kazimierza

Świątynie

Katowice, ul. Mikołaja Kopernika 10

Drewniany kościół pw. św. Jerzego w Gliwicach-Ostropie

Szlak architektury drewnianej

Gliwice, ul. Piekarska 13

Radiostacja

Zabytkowe i historyczne

Gliwice, ul. Tarnogórska 127-129-131

Zespół parkowo-pałacowy Schoena

Wille, pałace, założenia

Sosnowiec, ul. Chemiczna

Zamek Sielecki

Wille, pałace, założenia

Sosnowiec, ul. Zamkowa 2

Pałac Dietla

Wille, pałace, założenia

Sosnowiec, ul. Żeromskiego 2a

Dwór Mieroszewskich

Wille, pałace, założenia

Sosnowiec, ul. Dworska / ul. Szpitalna 1

Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP

Świątynie

Sosnowiec, ul. Kościelna 1

Cerkiew prawosławna pw. Wiery, Nadziei, Luby i matki ich Zofii

Świątynie

Sosnowiec, ul. Jana Kilińskiego 39

Kościół im. św. Jana (kościół parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Sosnowcu)

Świątynie

Sosnowiec, ul. S. Żeromskiego 4

Cmentarz żydowski w Sosnowcu

Kultura żydowska

Sosnowiec, ul. Pastewna

Muzeum w Gliwicach – Willa Caro

Zabytkowe i historyczne

Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8a

Ruiny Teatru Victoria

Zabytkowe i historyczne

Gliwice, al. Przyjaźni 18

Budynek dawnej Poczty Głównej

Zabytkowe i historyczne

Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8

Zamek Piastowski

Średniowieczne i renesansowe

Gliwice, ul. Pod Murami 2

Muzeum Górnośląskie

Zabytkowe i historyczne

Bytom, pl. Jana III Sobieskiego 2

Kościół Obrządku Ormiańskiego św. Trójcy

Świątynie

Gliwice, ul. Mikołowska 8

Katedra św. Piotra i Pawła

Świątynie

Gliwice, ul. Jana Pawła II 5

Dom Tekstylny Weichmanna

Modernistyczne

Gliwice, ul. Zwycięstwa 37

Dawne Liceum im. Eichendorffa

Modernistyczne

Gliwice, ul. Konarskiego 18

Stary cmentarz żydowski Na Piasku w Gliwicach

Kultura żydowska

Gliwice, ul. Na Piasku 9

Nowy cmentarz żydowski w Gliwicach

Kultura żydowska

Gliwice, ul. Poniatowskiego 23

Dom Pamięci Żydów Górnośląskich

Kultura żydowska

Gliwice, ul. Poniatowskiego 14

Hotel „Admiralspalast” w Zabrzu

Modernistyczne

Zabrze, ul. Wolności 305

Kościół św. Józefa w Zabrzu

Świątynie

Zabrze, ul. Roosevelta 102

Cmentarz żydowski w Zabrzu

Kultura żydowska

Zabrze, ul. Cmentarna 15

Muzeum Miejskie Sztygarka

Zabytkowe i historyczne

Dąbrowa Górnicza, ul. Legionów Polskich 69

Pałac Tiele-Wincklerów w Miechowicach

Wille, pałace, założenia

Bytom, ul. Dzierżonia 30

Budynek kina Gloria

Modernistyczne

Bytom, ul. Szymanowskiego 2

Kościół p.w. św. Pawła w Rudzie Śląskiej

Świątynie

Ruda Śląska, plac Jana Pawła II 5

Stary cmentarz żydowski w Bytomiu

Kultura żydowska

Bytom, ul. Piastów Bytomskich 3

Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu

Kultura żydowska

Bytom, ul. Piekarska 56

Zegar słoneczny w Nowym Bytomiu

Rzeźby i pomniki

Ruda Śląska, ul. Niedurnego 30

Schrony bojowe w Rudzie Śląskiej

Militarne

Ruda Śląska, ul. K. Goduli 41

Brama Słońca

Współczesne

Tychy, ul. R. Dmowskiego 31-33

Osiedle Nad Jamną

Układy urbanistyczne

Mikołów, ul. Ludwika Waryńskiego 22-40

Kościół Ducha Świętego w Tychach-Żwakowie

Świątynie

Tychy, ul. Myśliwska 43

Kościół św. Franciszka z Asyżu i św. Klary w Tychach (Mały Asyż)

Świątynie

Tychy, ul. Paprocańska 90

Pomnik Walki i Pracy – „Żyrafa”

Rzeźby i pomniki

Tychy, ul. Edukacji

Pałac Kultury Zagłębia

Współczesne

Dąbrowa Górnicza, plac Wolności 1

Poczta Główna

Zabytkowe i historyczne

Chorzów, ul. Pocztowa 1

Bazylika pw. Matki Boskiej Anielskiej

Świątynie

Dąbrowa Górnicza, ul. Królowej Jadwigi 17

Podziemia Będzińskie i Wzgórze Zamkowe

Zabytkowe i historyczne

Będzin, ul. Górna

Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności

Modernistyczne

Chorzów, ul. Zjednoczenia 1

Żyrafa w Parku Śląskim

Rzeźby i pomniki

Chorzów, aleja Żyrafy

Schron bojowy przy ul. Katowickiej 

Militarne

Chorzów, ul. Katowicka 168

Pałac Rheinbabenów

Wille, pałace, założenia

Siemianowice Śląskie, ul. Oświęcimska 1

Osiedle im. Juliana Tuwima, Osiedle Tuwim

Układy urbanistyczne

Siemianowice Śląskie, rejon ul. Zielonej

Pałac Donnersmarcków (zwany Mieroszewskich)

Wille, pałace, założenia

Siemianowice Śląskie, ul. Fryderyka Chopina 10

Willa Fitznera

Wille, pałace, założenia

Siemianowice Śląskie, ul. Fitznerów 3

Ratusz w Siemianowicach Śląskich

Zabytkowe i historyczne

Siemianowice Śląskie, ul. Jana Pawła II 10

Osiedle Nowy Świat

Układy urbanistyczne

Siemianowice Śląskie, rejon ulic: Michałkowickiej, H. Kołłątaja, F. Deji oraz Żwirki i Wigury

Zespół pałacowo-parkowy w Rybnej

Wille, pałace, założenia

Tarnowskie Góry, ul. Powstańców Warszawskich 90

Zamek w Tarnowicach Starych

Wille, pałace, założenia

Tarnowskie Góry, ul. Pyskowicka 39

Pałac w Nakle Śląskim

Wille, pałace, założenia

Nakło Śląskie, ul. Parkowa 1

Zamek obronny w Będzinie

Średniowieczne i renesansowe

Będzin, ul. Zamkowa 1

Kopiec Wyzwolenia

Zabytkowe i historyczne

Piekary Śląskie, ul. Do Kopca Wyzwolenia 2

Pałac Mieroszewskich

Wille, pałace, założenia

Będzin, ul. Gzichowska 15

Dom Modlitwy „Mizrachi”

Kultura żydowska

Będzin, ul. Ignacego Potockiego 3

Nowy cmentarz żydowski w Będzinie

Kultura żydowska

Będzin, ul. Podzamcze 8

Muzeum Powstań Śląskich

Zabytkowe i historyczne

Świętochłowice, ul. Wiktora Polaka 1

Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich

Świątynie

Piekary Śląskie, ul. Ks. Ficka 7

Fortyfikacje OW „Śląsk”

Militarne

Piekary Śląskie, ul. Długosza 84

Teren obozu koncentracyjnego na „Zgodzie”

Zabytkowe i historyczne

Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 121

Cmentarz żydowski w Mikołowie

Kultura żydowska

Mikołów, ul. Stara Droga

Pałac Kawalera

Wille, pałace, założenia

Świerklaniec, ul. Parkowa 30

Pałac w Szałszy

Wille, pałace, założenia

Szałsza, ul. Ziemiecicka 6

Pałac w Sośnicowicach

Wille, pałace, założenia

Sośnicowice, ul. Kozielska 1

Zespół pałacowo-parkowy w Przyszowicach

Wille, pałace, założenia

Przyszowice, ul. Parkowa 11

Zespół pałacyku myśliwskiego w Promnicach

Wille, pałace, założenia

Promnice, al. Książęca

Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach

Wille, pałace, założenia

Pławniowice, ul. Gliwicka 46

Dom Kawalera w Pławniowicach

Wille, pałace, założenia

Pławniowice, ul. Gliwicka 50

Pałac w Kamieńcu

Wille, pałace, założenia

Kamieniec, ul. Polna 2

Pałac Saturna (Termy Rzymskie)

Wille, pałace, założenia

Czeladź, ul. Dehnelów 2

Cmentarz żydowski w Czeladzi

Kultura żydowska

Czeladź, ul. Będzińska 68

Cmentarz żydowski w Bieruniu Starym

Kultura żydowska

Bieruń, ul. św. Wita

Cmentarz żydowski w Pyskowicach

Kultura żydowska

Pyskowice, ul. Zaolszany 12

Kościół św. Klemensa

Świątynie

Lędziny, ul. Zabytkowa

Schrony bojowe Pozycji Górnośląskiej

Militarne

Zbrosławice, ul. Pogodna 1

Kościół i mauzoleum Donnersmarcków w Świerklańcu

Świątynie

Świerklaniec, ul. Parkowa 30

Drewniana karczma

Średniowieczne i renesansowe

Sławków, ul. Rynek 2

Ruiny zamku

Średniowieczne i renesansowe

Siewierz, ul. Tadeusza Kościuszki 5

Zamek Chudów

Średniowieczne i renesansowe

Chudów, ul. Podzamcze 6

Schron bojowy nr 52 „Wesoła”

Militarne

Dobieszowice, ul. Wesoła

Schron bojowy „Sowiniec” w Gostyni

Militarne

Gostyń, ul. Tęczowa

Kościół św. Barbary

Świątynie

Ożarowice, ul. Tarnogórska 35A

Dawna synagoga

Kultura żydowska

Sławków, ul. Biskupia 10

Ruiny zamku biskupów krakowskich

Średniowieczne i renesansowe

Sławków, ul. Staropocztowa

Kościółek św. Marka w Sławkowie

Świątynie

Sławków, ul. Świętojańska 33

Palmiarnia Miejska

Palmiarnia i ogrody botaniczne

Gliwice, ul. Aleksandra Fredry 6

Minizoo w parku im. Jacka Kuronia

Zoo i minizoo

Sosnowiec, ul. Armii Krajowej

Ogród Botaniczno-Zoologiczny Egzotarium

Palmiarnia i ogrody botaniczne

Sosnowiec, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 116

Bajtel Gruba – Park 12 C

Dla dzieci

Zabrze, ul. Maurycego Mochnackiego 12

Miejski Ogród Botaniczny

Palmiarnia i ogrody botaniczne

Zabrze, ul. Piłsudskiego 60

Planetarium – Śląski Park Nauki

Planetarium

Chorzów, al. Planetarium 4

Śląski Ogród Zoologiczny

Zoo i minizoo

Chorzów, Promenada Gen. Jerzego Ziętka 7

Kolej linowa „Elka”

Kolej linowa

Chorzów, Promenada Gen Ziętka 2

Legendia – Śląskie Wesołe Miasteczko w Chorzowie

Park rozrywki

Chorzów, Aleja Atrakcji 1

Teatr Dzieci Zagłębia

Dla dzieci

Będzin, ul. Teatralna 4

Drewniany spichlerz plebański w Przyszowicach

Szlak architektury drewnianej

Przyszowice, ul. Powstańców Śląskich 1

Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie

Palmiarnia i ogrody botaniczne

Mikołów, ul. Sosnowa 5

Kąpielisko Leśne

Plaże i zbiorniki wodne

Gliwice, ul. Toszecka 137

Ośrodek Wypoczynkowy Czechowice

Plaże i zbiorniki wodne

Gliwice, ul. Ziemięcicka 62

Aeroklub Gliwicki

Lotnictwo

Gliwice, ul. Toruńska (lotnisko)

Kąpielisko Leśne

Plaże i zbiorniki wodne

Zabrze, ul. Srebrna 10

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły

Spacery i rekreacja

Bytom, Chorzów, ul. Kosynierów

Teren po koksowni Orzegów

Spacery i rekreacja

Ruda Śląska, ul. Kard. Augusta Hlonda 52

Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych Skarpa Bytom

Wspinaczka

Bytom, ul. Wojciecha Kilara 33

Armada Golf Club

Golf

Bytom, ul. Golfowa 3

AQUADROM – Park Wodny

Parki wodne

Ruda Śląska, ul. Kłodnicka 95

Park Kulturowy „Hałda Popłuczkowa”

Spacery i rekreacja

Tarnowskie Góry, ul. Długa / ul. Mała

Paprocany

Plaże i zbiorniki wodne

Tychy, ul. Parkowa

Ośrodek Sportów Wodnych „MARINA” Paprocany – Przystań kajakowa

Sporty wodne

Tychy, ul. Parkowa 1

Park Wodny

Parki wodne

Tychy, ul. Sikorskiego 20

Stadion Zimowy

Lodowiska

Tychy, al. Marszałka Piłsudskiego 12

Pustynia Błędowska

Spacery i rekreacja

Dąbrowa Górnicza

Pogoria I – IV

Plaże i zbiorniki wodne

Dąbrowa Górnicza, ul. Żeglarska

Park Śląski

Spacery i rekreacja

Chorzów, ul. Różana 2

Nemo Wodny Park

Parki wodne

Dąbrowa Górnicza, Aleja Róż 1

Jacht Klub Pogoria III

Sporty wodne

Dąbrowa Górnicza, ul. Zakładowa

Skatepark

Skateparki i pumptracki

Dąbrowa Górnicza, ul. Letnia (Park Zielona)

Stadion Śląski

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Chorzów, ul. Katowicka 10

Bażantarnia w Siemianowicach Śląskich

Spacery i rekreacja

Siemianowice Śląskie, al. Spacerowa

Słupna Park

Plaże i zbiorniki wodne

Mysłowice, ul. Stadionowa 13

Park Wodny

Parki wodne

Tarnowskie Góry, ul. Obwodnica 8

Paciorkowce – hałdy

Spacery i rekreacja

Bieruń, ul. Wawelska

Centrum Edukacji Ekologicznej w Górze Siewierskiej

Spacery i rekreacja

ul. Złota 1, Góra Siewierska

Wieże KWK Polska

Spacery i rekreacja

Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16

Ośrodek sportu i rekreacji Skałka

Sporty wodne

Świętochłowice, ul. Bytomska 40

Hala widowiskowo-sportowa Będzin Arena

Hale widowiskowo-sportowe i stadiony

Będzin, ul. Sportowa 20

Dzierżno Małe

Plaże i zbiorniki wodne

Pyskowice, ul. Na Grobli

Pumptrack

Skateparki i pumptracki

Będzin, ul. Powstańców Śląskich 1

Śląski Klub Golfowy

Golf

Radzionków, ul. Sowia 14

Kozłowa Góra (Zbiornik Świerklaniec)

Plaże i zbiorniki wodne

Świerklaniec, ul. Leśna

Zalew Nakło-Chechło

Plaże i zbiorniki wodne

Nakło Śląskie, ul. Rekreacyjna 272

Zbiornik Przeczyce

Plaże i zbiorniki wodne

Przeczyce, ul. Słoneczna

Dziećkowice

Plaże i zbiorniki wodne

Imielin, ul. Maratońska / Chełm Śląski ul. Gamrot

Zalew Rogoźnik

Plaże i zbiorniki wodne

Rogoźnik, ul. Parkowa

Dzierżno Duże

Plaże i zbiorniki wodne

Rzeczyce, ul. Piaskowa

Pławniowice

Plaże i zbiorniki wodne

Niewiesze, ul. Plażowa

Szyb Prezydent, Kompleks Sztygarka

Szyby kopalniane i wieże ciśnień

Chorzów, ul. Piotra Skargi 34 a/d

Drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca w Chorzowie

Szlak architektury drewnianej

Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 29

Śląski Ogród Botaniczny w Radzionkowie

Palmiarnia i ogrody botaniczne

Radzionków, ul. Księżogórska 90a

Pole golfowe Śląskiego Klubu Golfowego w Siemianowicach Śląskich
Golf
Siemianowice Śląskie, ul. Sowia 14
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pole golfowe mieści się w Siemianowicach Śląskich, w sercu Aglomeracji Śląskiej, co czyni je wyjątkowym na skalę ogólnopolską. Prosto z industrialnych krajobrazów przenosimy się w bezkresne zielone przestrzenie. Tu w kilka chwil można złapać oddech – aktywnie spędzić czas na świeżym powietrzu, zrelaksować się i zjeść pyszny posiłek w przyklubowej restauracji.

Pole Śląskiego Klubu Golfowego jest pełnowymiarowym, mistrzowskim 18-dołkowym polem par 72. Organizowane są tutaj turnieje na najwyższym poziomie – zarówno amatorskie, jak i profesjonalne. Zachęcamy do skorzystania z naszego sportowego know-how. Pole wyposażone jest oczywiście również w driving range, gdzie można nauczyć się podstaw gry, jak i pracować nad techniką. Z przyjemnością udostępnimy go Państwu na potrzeby szkoleń czy imprez firmowych.

Dolina Trzech Stawów – Katowicki Park Leśny
Spacery i rekreacja
Katowice, ul. Trzech Stawów
Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Muzeum Śląskie
Muzea
Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Siedziba muzeum powstała w 2015 r. na terenie nieczynnej kopalni węgla kamiennego Katowice (dawniej Ferdynand). Obiekt stanowi część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, NOSPR, MCK).

Koncepcja architektoniczna nawiązuje do przemysłowej historii Śląska i pierwotnej funkcji terenu, na którym stoi – dlatego większa część obiektu znajduje się pod ziemią, a na powierzchni są tylko przeszklone bryły i odrestaurowanie obiekty zabytkowe (głównie z XIX w.). Atrakcją jest wieża wyciągowa szybu Warszawa II o wysokości 40 m, do której dobudowano panoramiczną windę, pozwalającą zwiedzającym dotrzeć do górnej platformy, skąd rozciąga się widok na całe miasto. Budynek był licznie nagradzany.

Ciekawostki:

Muzeum Śląskie zostało powołane uchwałą Sejmu Śląskiego w 1929 i działało do wybuchu II wojny światowej. Pierwszą stałą siedzibę wzniesiono w 1939 r. Był to jeden z najnowocześniejszych obiektów wystawienniczych w Europie w stylu modernistycznym. Niestety nigdy nie zafunkcjonował – tuż po wybuchu II wojny światowej został rozebrany przez Niemców (eksponaty udało się ocalić przechowując w magazynach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, choć w wyniku walk frontowych, zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu).

Przez 33 lata siedziba Muzeum mieściła się w dawnym Grand Hotelu na Rynku w Katowicach (zbudowanym w 1984 r., wg projektu architekta Ignatza Gruenfelda).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Grand Prix w 2014 r. Stowarzyszenia Architektów RP w konkursie Architektura Roku oraz nagroda Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2018 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną („Rewitalizacja zabytkowych budynków Łaźni Głównej i Stolarni wraz z przyległym terenem dawnej kopalni Katowice i budową niezbędnej infrastruktury na potrzeby Muzeum Śląskiego w Katowicach”).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Osiedle Tysiąclecia
Układy urbanistyczne
Katowice, ul. Zawiszy Czarnego
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle mieszkaniowe, z początku lat 60. XX w. (Osiedle Górne na początku lat. 80. XX w.), wg projektu znanych polskich architektów: Henryka Buszkę, Aleksandra Frantę, Mariana Dziewońskiego i Tadeusza Szewczyka (z Wojewódzkiej Pracowni Projektów Budownictwa Ogólnego w Katowicach). Zostało zaprojektowane jako „miasto w mieście”, tj. zabudowa mieszkaniowa uzupełniona licznymi usługami publicznymi (2 szkoły podstawowe, 4 przedszkola, żłobek, Dom Studenta, pawilony handlowe). Nazwa nawiązuje do obchodzonego tysiąclecia Państwa Polskiego (966 r.).

Ciekawostki:

Zakładano budowę mieszkań na ok. 20 – 30 tys. ludzi na terenie stanowiącym pola uprawne, pozostałości po zabudowie gospodarczej majątku ziemskiego i domy biednych mieszkańców miasta. Projekt osiedla wybrano w konkursie, spośród 3. prac; warunkiem konkursowym, postawionym przez ówczesnego wojewodę Jerzego Ziętka, było zastosowanie wzorcowych rozwiązań ekonomicznych, technicznych i przestrzennych w osiedlu.

Osiedle A
Układy urbanistyczne
Tychy, pl. św. Anny, ul. Arkadowa, Wojska Polskiego, gen. Andersa, Asnyka
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle położone w dzielnicy Śródmieście w Tychach. Wybudowane w latach 1951 – 1956, jest przykładem architektury i urbanistyki socrealistycznej. Osiedle położone na powierzchni 18 ha, przeznaczone dla 6100 osób.

Osiedle A było pierwsza częścią projektowanego Nowego Miasta Tychy.

Projektant zaproponował założenie o układzie niemalże symetrycznym, wpisane w plan wydłużonego prostokąta i przecięte dwiema prostopadłymi osiami kompozycyjnymi. Krótsza, a zarazem główna oś stanowi plac św. Anny, który ogniskuje układ funkcjonalny osiedla. W jego obrębie znajdują się lokale usługowe i dawny dom kultury.

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności oraz Pomnik Dziewięciu z Wujka
Zabytkowe i historyczne
Katowice, ul. Wincentego Pola 38
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum utworzone w zabytkowym budynku należącym do kopalni Wujek, liczącym ponad 100 lat, gdzie przed II wojną światową napełniano karbidem lampy górnicze, a potem był magazynem odzieży roboczej. Muzeum, to jednak coś więcej niż ekspozycja, to świadek historii, czyli miejsce autentycznych tragicznych wydarzeń grudniowych (16 grudnia 1981 r.), kiedy z rampy budynku padły śmiertelne strzały w kierunku 9. górników z Kopalni Wujek; tworzy to doniosłą atmosferę. Niewątpliwym walorem placówki jest możliwość umówienia się na zwiedzanie ze świadkami tamtych wydarzeń.

To wspólna instytucja kultury Województwa Śląskiego i Miasta Katowice.

Ciekawostki:

Nowa wystawa główna została otwarta w 40. rocznicę pacyfikacji kopalni Wujek. Ekspozycja jest poświęcona przede wszystkim strajkowi w kopalni w grudniu 1981 r. i oporowi Polaków wobec systemu komunistycznego w latach 80. XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienia Marszałka Województwa Śląskiego w 2022 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Hala widowiskowo-sportowa Spodek
Współczesne
Katowice, al. Wojciecha Korfantego 35
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Spodek: symbol – ikona Katowic, otwarty w 1971 r.; ówcześnie był największym i najnowocześniejszym obiektem widowiskowo-sportowy w Polsce. Budowę całego kompleksy rozpoczęto w 1964 r., potem przerwano na 1,5 roku z powodu obaw o błędy konstrukcyjne (których nie potwierdzono). Swoją zwyczajową nazwę zawdzięcza mieszkańcom, którym hala swoim kształtem przypominała UFO – dlatego nazwali ją Spodkiem.

Odbywały się tu liczne prestiżowe imprezy kulturalne (wystąpił tu Elton John, czy Tina Turner) i inne wydarzenia (jak 6 godzinne przemówienie Fidela Castro czy premiera Fiata 126p), a także i pokazy filmowe (wrażenia potęgował ogromny ekran).

Oprócz hali widowiskowo-sportowej to także: lodowisko, sala gimnastyczna i hotel z restauracją. Obecne to część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: MCK, NOSPR, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Idea utworzenia hali widowiskowo-sportowej w Katowicach (ówcześnie Stalinogrodzie) pojawiła się już w 1955 r. Jako początkową lokalizację wskazywano Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku. W 1959 r. SARP ogłosiło konkurs na projekt: zwycięzcą został zespół projektantów z Biura Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy, reprezentowany przez architektów Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego (konstruktorem był Andrzej Żórawski, wg projektu dachu podobnie zawieszonego w warszawskim Supersamie). Po prezentacji projektu, decyzją ówczesnego wojewody i przy poparciu gen. Jerzego Ziętka wyznaczono lokalizacja w pobliżu ścisłego centrum, w miejscu dawnej hałdy hutniczej i terenach ze szkodami górniczymi.

W 2009 r. obiekt przeszedł gruntowny remont, zachowując jednak swój oryginalny charakter. Liczba miejsc siedzących dla widzów zwiększyła się o 2,5 tys. (obecnie to ponad 11 tys. osób).

Po raz pierwszy w Europie dla celów cywilnych zastosowano tu amerykański wojskowy system monitoringu „Praetorian” (oprócz standardowego przekazywania obrazu, łączy informacje z wielu kamer na jednym ekranie).

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR)
Współczesne
Katowice, plac Wojciecha Kilara 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia (NOSPR) to jeden z najbardziej nowoczesnych obiektów muzycznych w Polsce i Europie, zbudowany według projektu pracowni architektonicznej Tomasza Koniora. Budowa rozpoczęła się w 2012 r. a koncert inauguracyjny odbył pod koniec 2014 r. (m.in. z udziałem Krystiana Zimermana i London Symphonic Orchestra).

Elewacja NOSPR nawiązuje do historycznej zabudowy Śląska poprzez ceglane filary, gładkie i jaskrawoczerwone wnęki, jak okna familoków górniczego osiedla Nikiszowiec. Wnętrze budynku jest bardzo nowoczesne, lecz z zastosowaniem naturalnych materiałów: beton, marmur, drewno.

To część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, MCK, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Centralnym elementem budynku jest monumentalna bryła z barwionego betonu z salą koncertową na 1 800 miejsc, widownia (o pow. ponad 250 m2) dla ponad 120-osobowej orkiestry i 100-osobowego chóru. Poza tym budynek zawiera ok. 400 pomieszczeń przeznaczonych dla pracowników. Nad akustyką sali NOSPR czuwał mistrz w swoim fachu – Yasuhisa Toyota z Nagata Acoustics, mający w portfolio realizacje dla najlepszych sal koncertowych świata.

Muzeum Śląskie
Współczesne
Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Siedziba muzeum powstała w 2015 r. na terenie nieczynnej kopalni węgla kamiennego Katowice (dawniej Ferdynand). Obiekt stanowi część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, NOSPR, MCK).

Koncepcja architektoniczna nawiązuje do przemysłowej historii Śląska i pierwotnej funkcji terenu, na którym stoi – dlatego większa część obiektu znajduje się pod ziemią, a na powierzchni są tylko przeszklone bryły i odrestaurowanie obiekty zabytkowe (głównie z XIX w.). Atrakcją jest wieża wyciągowa szybu Warszawa II o wysokości 40 m, do której dobudowano panoramiczną windę, pozwalającą zwiedzającym dotrzeć do górnej platformy, skąd rozciąga się widok na całe miasto. Budynek był licznie nagradzany.

Ciekawostki:

Muzeum Śląskie zostało powołane uchwałą Sejmu Śląskiego w 1929 i działało do wybuchu II wojny światowej. Pierwszą stałą siedzibę wzniesiono w 1939 r. Był to jeden z najnowocześniejszych obiektów wystawienniczych w Europie w stylu modernistycznym. Niestety nigdy nie zafunkcjonował – tuż po wybuchu II wojny światowej został rozebrany przez Niemców (eksponaty udało się ocalić przechowując w magazynach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, choć w wyniku walk frontowych, zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu).

Przez 33 lata siedziba Muzeum mieściła się w dawnym Grand Hotelu na Rynku w Katowicach (zbudowanym w 1984 r., wg projektu architekta Ignatza Gruenfelda).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Grand Prix w 2014 r. Stowarzyszenia Architektów RP w konkursie Architektura Roku oraz nagroda Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2018 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną („Rewitalizacja zabytkowych budynków Łaźni Głównej i Stolarni wraz z przyległym terenem dawnej kopalni Katowice i budową niezbędnej infrastruktury na potrzeby Muzeum Śląskiego w Katowicach”).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Pomnik poległych górników KWK „Wujek” (Pomnik Dziewięciu z Wujka)
Rzeźby i pomniki
Katowice, ul. Wincentego Pola 38
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pomnik projektu Aliny Borowczak-Grzybowskiej i Andrzeja Grzybowskiego składa się z 33-metrowej wysokości krzyża. Obok głównego krzyża, po prawej stronie, w cokole, zostały umieszczone urny z ziemią z grobów dziewięciu górników − ofiar pacyfikacji, umieszczone w dziewięciu krzyżach.

Obiekt znajduje się w ewidencji miejsc pamięci województwa śląskiego.

Hala widowiskowo-sportowa Spodek
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Katowice, al. Wojciecha Korfantego 35
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Spodek: symbol – ikona Katowic, otwarty w 1971 r.; ówcześnie był największym i najnowocześniejszym obiektem widowiskowo-sportowy w Polsce. Budowę całego kompleksy rozpoczęto w 1964 r., potem przerwano na 1,5 roku z powodu obaw o błędy konstrukcyjne (których nie potwierdzono). Swoją zwyczajową nazwę zawdzięcza mieszkańcom, którym hala swoim kształtem przypominała UFO – dlatego nazwali ją Spodkiem.

Odbywały się tu liczne prestiżowe imprezy kulturalne (wystąpił tu Elton John, czy Tina Turner) i inne wydarzenia (jak 6 godzinne przemówienie Fidela Castro czy premiera Fiata 126p), a także i pokazy filmowe (wrażenia potęgował ogromny ekran).

Oprócz hali widowiskowo-sportowej to także: lodowisko, sala gimnastyczna i hotel z restauracją. Obecne to część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: MCK, NOSPR, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Idea utworzenia hali widowiskowo-sportowej w Katowicach (ówcześnie Stalinogrodzie) pojawiła się już w 1955 r. Jako początkową lokalizację wskazywano Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku. W 1959 r. SARP ogłosiło konkurs na projekt: zwycięzcą został zespół projektantów z Biura Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy, reprezentowany przez architektów Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego (konstruktorem był Andrzej Żórawski, wg projektu dachu podobnie zawieszonego w warszawskim Supersamie). Po prezentacji projektu, decyzją ówczesnego wojewody i przy poparciu gen. Jerzego Ziętka wyznaczono lokalizacja w pobliżu ścisłego centrum, w miejscu dawnej hałdy hutniczej i terenach ze szkodami górniczymi.

W 2009 r. obiekt przeszedł gruntowny remont, zachowując jednak swój oryginalny charakter. Liczba miejsc siedzących dla widzów zwiększyła się o 2,5 tys. (obecnie to ponad 11 tys. osób).

Po raz pierwszy w Europie dla celów cywilnych zastosowano tu amerykański wojskowy system monitoringu „Praetorian” (oprócz standardowego przekazywania obrazu, łączy informacje z wielu kamer na jednym ekranie).

Strefa Kultury
Współczesne
Katowice, al. Wojciecha Korfantego / pl. Sławika i Antala
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Strefa Kultury w Katowicach jest zlokalizowana w bezpośrednim sąsiedztwie symbolu Katowic – Spodka i obejmuje 3 obiekty o wysokiej klasy architekturze, wielokrotnie nagradzane w konkursach:

  • Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK),
  • Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR)
  • Muzeum Śląskie.
Ciekawostki:

Strefa Kultury powstała w ścisłym centrum miasta, w większości na terenie byłej kopalni Katowice (dawniej Ferdynand), działającej od początku XIX w. do lat 90-tych XX w. (wśród jej założycieli byli Stanisław Mieroszewski i Ignacy Ferdynand von Beym).

Dzięki rewitalizacji, przestrzeń ta została przywrócona mieszkańcom. Obszar zyskał nowe funkcje, stając się miejscem spotkań mieszkańców, dużą atrakcją turystyczną oraz przede wszystkim miejscem organizacji ważnych wydarzeń kulturalnych i biznesowych. Łączna wartość projektów inwestycyjnych, wraz z przebudową układu drogowego, przekracza miliard złotych. Ich realizacja była możliwa dzięki wsparciu funduszy europejskich.

Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK)
Współczesne
Katowice, plac Sławika i Antalla 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Jedno z największych centów kongresowych w Polsce, oddane do użytkowania w 2015 r. Może jednocześnie pomieścić 15 tys. użytkowników, a w samej hali wielofunkcyjnej 12 tys. Jest tu 35 sal konferencyjnych o różnej wielkości. Obiekt łączy funkcję kongresową, konferencyjną, wystawienniczą, targową i widowiskową.

Koncepcja budynku MCK zakładała nawiązanie do modernistycznej architektury miasta, uwzględnienie sąsiedztwa tak charakterystycznego budynku Spodka i stworzenie przestrzeni dla spędzania czasu wolnego.

To część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, NOSPR, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Zielony dach budynku i taras widokowy MCK tworzą „Zieloną Dolinę”, łącząc się ze Spodkiem. Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna obiektu została wyłoniona w międzynarodowym konkursie, w którym pierwsze miejsce zdobył projekt warszawskiej pracowni JEMS Architekci. Obiekt wyróżnia się postindustrialną estetyką oraz użytecznym designem.

Nagrody i wyróżnienia:

Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r.

Osiedle Nikiszowiec
Budownictwo patronackie
Katowice, os. Nikiszowiec (ul. św. Anny)
Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle robotnicze dla górników kopalni Giesche, wybudowane w latach 1908-1918, z inicjatywy koncernu Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche), według projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów. Powstawało, kiedy brakowało już miejsca na osiedlu Giszowiec. Zbudowano je na powierzchni 20 ha, gdzie docelowo miało zamieszkać ok. 5000 robotników i urzędników. Powstało 9 budynków 3-kondygnacyjnych, tworzących czworoboki z wewnętrznymi dziedzińcami (dawniej zlokalizowane były w tym miejscu chlewiki, komórki i piece do wypieku chleba), połączone przewiązkami. Detale architektoniczne są urozmaicone i zdobią wszystkie obiekty. Całość tworzy charakter zwartej, kwartałowej zabudowy o charakterze miejskim, z centralnym punktem, czyli placem Wyzwolenia i monumentalnym kościołem p.w. Św. Anny, a także zlokalizowanymi ówcześnie budynkami usługowymi, takimi jak: sklepy (tzw. konzumy), restauracja, posterunek policji, szkoła, pralnia z suszarnią i łaźnią.

Na terenie osiedla są dwa urokliwe i stylowe miejsca, choć utrzymane w różnym klimacie. Pierwsze to piekarnia z długoletnią tradycją z rozwiniętą częścią gastronomiczną i cukierniczą, z wnętrzem przypominającym dawną izbę kuchenną ze „starymi” meblami i tzw. byfyjem (bufetem), zlokalizowana w urokliwych podcieniach przy rynku. Drugie to restauracja Prohibicja, utrzymana nieco w klimacie industrialnym, ale i retro, zlokalizowana w jednym z familoków, gdzie menu łączy tradycję z nowoczesnością.

 

Ciekawostki:

Nazwa osiedla pochodzi od nazwy szybu Nickischschacht (potem Poniatowski), z początku XX w., co upamiętniało barona Nickisch von Rosenegk (członka rady nadzorczej ówczesnego właściciela tych terenów koncernu Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche).

Dziś Nikiszowiec staje się coraz popularniejszy, zarówno do zamieszkania, jak i dla turystów. Jego niewątpliwą zaletą jest zachowany cały układ urbanistyczny, oddający klimat czasów powstania osiedla. Zabudowa wpisana do rejestru zabytków, a w 2011 r. została uznane za pomnik historii (na mocy Rozporządzenia Prezydenta RP).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

W zabudowaniach Nikiszowca Muzeum Historii Katowic stworzyło ciekawą ekspozycję o na pozór prozaicznej tematyce: mydło i prani – jest ona dostępna w wersji wirtualnej pod adresem: https://my.matterport.com/show/?m=bisibUnfTk6

Dolina Bytomki
Spacery i rekreacja
Bytom, ul. Kolonia Zgorzelec
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Strefa Kultury
Zrewitalizowane
Katowice, al. Wojciecha Korfantego / pl. Sławika i Antala
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Strefa Kultury w Katowicach jest zlokalizowana w bezpośrednim sąsiedztwie symbolu Katowic – Spodka i obejmuje 3 obiekty o wysokiej klasy architekturze, wielokrotnie nagradzane w konkursach:

  • Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK),
  • Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR)
  • Muzeum Śląskie.
Ciekawostki:

Strefa Kultury powstała w ścisłym centrum miasta, w większości na terenie byłej kopalni Katowice (dawniej Ferdynand), działającej od początku XIX w. do lat 90-tych XX w. (wśród jej założycieli byli Stanisław Mieroszewski i Ignacy Ferdynand von Beym).

Dzięki rewitalizacji, przestrzeń ta została przywrócona mieszkańcom. Obszar zyskał nowe funkcje, stając się miejscem spotkań mieszkańców, dużą atrakcją turystyczną oraz przede wszystkim miejscem organizacji ważnych wydarzeń kulturalnych i biznesowych. Łączna wartość projektów inwestycyjnych, wraz z przebudową układu drogowego, przekracza miliard złotych. Ich realizacja była możliwa dzięki wsparciu funduszy europejskich.

Muzeum Śląskie
Zrewitalizowane
Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Siedziba muzeum powstała w 2015 r. na terenie nieczynnej kopalni węgla kamiennego Katowice (dawniej Ferdynand). Obiekt stanowi część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, NOSPR, MCK).

Koncepcja architektoniczna nawiązuje do przemysłowej historii Śląska i pierwotnej funkcji terenu, na którym stoi – dlatego większa część obiektu znajduje się pod ziemią, a na powierzchni są tylko przeszklone bryły i odrestaurowanie obiekty zabytkowe (głównie z XIX w.). Atrakcją jest wieża wyciągowa szybu Warszawa II o wysokości 40 m, do której dobudowano panoramiczną windę, pozwalającą zwiedzającym dotrzeć do górnej platformy, skąd rozciąga się widok na całe miasto. Budynek był licznie nagradzany.

Ciekawostki:

Muzeum Śląskie zostało powołane uchwałą Sejmu Śląskiego w 1929 i działało do wybuchu II wojny światowej. Pierwszą stałą siedzibę wzniesiono w 1939 r. Był to jeden z najnowocześniejszych obiektów wystawienniczych w Europie w stylu modernistycznym. Niestety nigdy nie zafunkcjonował – tuż po wybuchu II wojny światowej został rozebrany przez Niemców (eksponaty udało się ocalić przechowując w magazynach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, choć w wyniku walk frontowych, zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu).

Przez 33 lata siedziba Muzeum mieściła się w dawnym Grand Hotelu na Rynku w Katowicach (zbudowanym w 1984 r., wg projektu architekta Ignatza Gruenfelda).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Grand Prix w 2014 r. Stowarzyszenia Architektów RP w konkursie Architektura Roku oraz nagroda Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2018 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną („Rewitalizacja zabytkowych budynków Łaźni Głównej i Stolarni wraz z przyległym terenem dawnej kopalni Katowice i budową niezbędnej infrastruktury na potrzeby Muzeum Śląskiego w Katowicach”).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności oraz Pomnik Dziewięciu z Wujka
Zrewitalizowane
Katowice, ul. Wincentego Pola 38
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum utworzone w zabytkowym budynku należącym do kopalni Wujek, liczącym ponad 100 lat, gdzie przed II wojną światową napełniano karbidem lampy górnicze, a potem był magazynem odzieży roboczej. Muzeum, to jednak coś więcej niż ekspozycja, to świadek historii, czyli miejsce autentycznych tragicznych wydarzeń grudniowych (16 grudnia 1981 r.), kiedy z rampy budynku padły śmiertelne strzały w kierunku 9. górników z Kopalni Wujek; tworzy to doniosłą atmosferę. Niewątpliwym walorem placówki jest możliwość umówienia się na zwiedzanie ze świadkami tamtych wydarzeń.

Ciekawostki:

Nowa wystawa główna została otwarta w 40. rocznicę pacyfikacji kopalni Wujek. Ekspozycja jest poświęcona przede wszystkim strajkowi w kopalni w grudniu 1981 r. i oporowi Polaków wobec systemu komunistycznego w latach 80. XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienia Marszałka Województwa Śląskiego w 2022 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Szkoła Filmowa im. Krzysztofa Kieślowskiego (Wydział Radia i Telewizji UŚ)
Współczesne
Katowice, ul. Świętego Pawła 7A
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jeden z najczęściej nagradzanych w ostatnich latach obiekt w Metropolii. Wykorzystano tutaj zastaną ceglaną strukturę do wkomponowania jej w nowe, odważne założenie. Minimalistyczna elewacja, wykonana z ażurowych, ceramicznych kształtek doskonale pasuje do starej części, jak również okolicznej architektury. Całość mocno inspiruje się zarówno tradycyjnym śląskim budownictwem, jak i przedwojennym modernistycznym dziedzictwem.  

Budynek zaprojektowany przez BAAS Arquitectura i Grupa 5 Architekci. Projektanci umiejętnie wkomponowali go w starą, XIX-wieczną zabudowę i wykorzystali w jego elewacji fragment ceglanej fasady typowego śląskiego „familoka”. 

Ciekawostki:

Koncepcja projektowa to zachowanie starego familoka przy ul. Św. Pawła i wkomponowanie nowego budynku WRiTV w starą strukturę miasta z przełomu XIX i XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2018 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej „Symfonia”
Współczesne
Katowice, ul. Zacisze 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek wybudowany w 2005-2007 r. Zaprojektowany przez KoniorStudio. Projektowany obiekt został połączony z budynkiem głównym poprzez przeszklone atrium.  W nowo wybudowanej części mieści się m.in. sala koncertowa na ok. 400 osób, centrum edukacyjne, biblioteki.

Nagrody i wyróżnienia:

Najlepsza przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego 2008 r.

Fabryka Porcelany
Zrewitalizowane
Katowice, ul. Porcelanowa 23
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Fabryka Porcelany, inaczej Park Przemysłowo-Technologiczny Porcelana Śląska „Park”, mieści się przy ul. Porcelanowej 23 w Katowicach, na byłych terenach przemysłowych. Fabryka Porcelany stanowi unikatowy kompleks budynków pochodzących z przełomu XIX i XX wieku. Pełniły one wówczas funkcję fabryki pasz, która w latach 1923-25 została przebudowana na fabrykę „Porcelana Giesche”. W 1952 r. zmieniono nazwę zakładów i znak fabryczny na „Bogucice”. Dziś przestrzeń Fabryki to miejsce spotkań, koncertów, ciekawych wydarzeń kulturalnych. Znajduje się w niej również salon z porcelaną Bogucice a także galeria i fabryka, która produkuje kolekcjonerskie i okolicznościowe serie porcelany. Prace rewitalizacyjne dawnej fabryki porcelany rozpoczęto z inicjatywy Fundacji Giesche. Obiekt jest ponadto najbardziej multifunkcyjnym miejscem w regionie, gdyż swoje siedziby mają tutaj głównie firmy branż kreatywnych i IT. Na jej terenie znajdują butiki projektantów mody i wyposażeniem wnętrz, restauracje, klub muzyczny, klub fitness, kliniki medyczne oraz strefa kreatywności dla dzieci „Bajka Pana Kleksa”.

Ciekawostki:

W ramach kompleksu Fabryki Porcelany, wpisanego jako całość do gminnej ewidencji zabytków, znajdują się bardzo cenne obiekty architektury poprzemysłowej, m.in. budynki starej piecowni, malarni czy wzorcowni służących przez blisko 100 lat do produkcji porcelany, a także tak charakterystyczne dla górnośląskiego krajobrazu wieża wodna i komin.

Stary Dworzec
Zrewitalizowane
Katowice, ul. Dworcowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kompleks Starego Dworca wzniesiony w 1906 r. w stylu modernizmu historycznego. W późniejszych latach kilkukrotnie przebudowywany. Był najważniejszym obiektem kolejowym Górnego Śląska. Po II wojnie światowej budynek okazał się być za mały i podjęto decyzje o budowie nowego dworca, który został oddany do użytku w 1972 r. i wówczas stary dworzec przestał być użytkowany. Kompleks remontowany jest od 2016 r.  i pełni funkcję usługową.

 

Dodatkowe informacje:

Kompleks wpisany do rejestru zabytków techniki.

Galeria Szyb Wilson
Zrewitalizowane
Katowice, ul. Oswobodzenia 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Szyb jest największą prywatna galeria sztuki w Polsce, o powierzchni wystawienniczej ponad 2500 m². Zlokalizowana jest w budynku Szybu Wilson (dawniej Richthofen i Hulda), wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów.

Galeria została otwarta w 2001 r. w zrewitalizowanym budynku cechowni i łaźni szybów Wilson Kopalni Wieczorek. Galeria stanowi połączenie postindustrialnej przeszłości ze współczesnością.

Galeria kojarzy się z tzw. Grupą Janowską (oficjalna nazwa: Koło Malarzy Nieprofesjonalnych); to malarze amatorzy, wywodzący się ze środowiska robotniczego, zwykle górniczego. To fenomen i unikatowe zjawisko w kulturze; historia grupy sięga lat 30. XX w.; została założona przez Teofila Ociepkę, zafascynowanego (uznany był, obok krynickiego Nikifora, za najbardziej znanego polskiego „prymitywistę”). Po II wojnie światowej twórcy gromadzili się w Zakładowym Domu Kultury Kopalni Wieczorek, założonym przez Ottona Klimczoka. Galeria posiada unikalną własną kolekcję sztuki współczesnej, w tym właśnie starej Grupy Janowskiej i współczesnych artystów naiwnych. A jednym z najważniejszych cyklicznych wydarzeń jest Art Naif Festiwal, prezentujący prace artystów naiwnych z całego świata. Galeria bywa też udostępniana na koncerty, festiwale, bale, spektakle, konferencje, a także jest miejscem realizacji zdjęć filmowych, teledysków, artystycznych sesji zdjęciowych, pokazów mody, itp.

Ciekawostki:

Nazwa szybu, nadana w 1935 r., pochodzi od nazwiska prezydenta Stanów Zjednoczonych. Po wojnie szyb należał do Kopalni Wieczorek. W 1995 r. szyb zamknięto, a od 1998 r. rozpoczął się proces jego adaptacji na galerię sztuki współczesnej, przez podmiot prywatny.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Browar Mokrskich
Zrewitalizowane
Katowice, ul. ks. bpa Bednorza 2a-6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Browar wybudowany przez braci Mokrskich w drugiej połowie XIX w. Do czasów I wojny światowej produkowano w nim piwo i słód, potem przeznaczony był na funkcje magazynowe.

W 1991 r. obiekt został zrewitalizowany przez prywatnego przedsiębiorcę i obecnie budynki pełnią funkcje biurowo-magazynową.

Szyb Pułaski i zabudowania Kopalni Wieczorek
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Katowice, ul. Szopienicka
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowania szybu Pułaski (Carmer) z lat 1903 – 1911, w stylu eklektycznym, z przewagą elementów secesyjnych i historyzujących, wg projektu berlińskich architektówː kuzynów Emila i Georga Zillmannów to pozostałość kopalni Wieczorek (dawniej Gische). Na terenie byłej kopalni znajdują się:

  • cechownia i łaźnia: budynek 1-kondygnacyjny, murowany, na rzucie wydłużonego prostokąta, z dwuspadowym dachem oraz z charakterystyczną wieżą zegarową. Elewacja z dodatkiem cegły glazurowanej w kolorze zielonym, bogato dekorowana w formie płaskich lizen (płaski pionowy występ na elewacji), fryzów ceglanych (poziomych elementów belkowania), łuków, belkowania. We wnętrzu częściowo zachowane oryginalne wyposażenie;
  • nadszybie z wieżą wyciągową: budynek 3-kondygnacyjny o konstrukcji stalowej wypełnionej cegłą, na rzucie zbliżonym do kwadratu, z dachem dwuspadowym. Centralnie w nadszybiu znajduje się stalowa wieża szybowa, o wys. 40 m – podwójna czterozastrzałowa (do jazdy ludzi i skip (tj. dużych skrzyń lub kubłów do wydobywania urobku, z automatycznym urządzeniem załadowczym i wyładowczym). Szyb z 1910 r., o głębokości 450 m;
  • sortownia: 3-kondygnacyjny budynek w konstrukcji stalowej wypełnionej cegłą, powstały na planie zbliżonym do prostokąta, z dwuspadowym dachem. Wewnątrz zachowane zabytkowe wyposażenie;
  • maszynownia i budynek przetwornic: budynki 1-kondygnacyjne, murowane (pierwszy na rzucie prostokąta, drugi trapezy). We wnętrzu zachowane maszyny wyciągowe Siemensa z 1906 r.;
  • kuźnia i warsztat mechaniczny: budynek 1-kondygnacyjny, murowany, na rzucie wydłużonego prostokąta, z dachem mansardowym (od zachodu) i pulpitowym (od wschodu). Elewacja z dekoracyjnymi pasami, fryzami, płaskimi lizenami (….) i glazurowanymi cegłami. We wnętrzu częściowo zachowane oryginalne wyposażenie;
  • stolarnia: murowany, 1-kondygnacyjny obiekt na rzucie prostokąta, z dachem dwuspadowym;

Obecnie teren kopalni jest przekształcany w Dzielnicę Nowych Technologii, tzw. HUB Gamingowo-Technologiczny, który będzie skupiał w jednym miejscu przedsiębiorców związanych z branżą e-sportu i gier komputerowych oraz firmy technologiczne.

Ciekawostki:

Kopalnia Wieczorek (dawniej Giesche; lata 1945–1946 Janów) założona pod koniec XIX w. (1883 r.), jako efekt skupywania (od lat 30. XIX w.) kopalń i pól górniczych przez koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche) – łącznie 11 kopalń (dokupiono: Abendroth, Agnes Amanda, Edwin, Elfriede, Giesche, Guter Albert, Auguste, Morgenroth, Teichmannshoffnung, Vitus, Wildsteinssegen).

Do kopalni należą: podwójny szyb wydobywczy Pułaski (Carmer), z 1903 – 1910, o głębokości 450 m oraz szyb wentylacyjno-zjazdowy Poniatowski (Nickisch), z 1904 – 1911, o głębokości 400 m. W pobliżu powstały osiedla robotnicze: najpierw Giszowiec (domy typu wiejskiego), potem Nikiszowiec (domy typu familoki), wg projektu berliński architektów, kuzynów Georga i Emila Zillmannów.

Słowo „cechownia” to spolszczona wersja niemieckiego określenia Zechenhaus (wymowa: Cechenhaus), oznaczającego „dom kopalniany”, czyli salę zborną/miejsce zbiórki górników przed i po pracy oraz modlitwy przed ołtarzem lub figurą świętej Barbary (patronki górników); zaś „zeche” to jedno z kilku słów oznaczających „kopalnię”.

Superjednostka
Współczesne
Katowice, al. Wojciecha Korfantego 16-32
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek – ikona, wzorowany na słynnej Jednostce Marsylskiej Le Corbusiera. Maszyna do mieszkania, w której żyje parę tysięcy osób. Jeden z największych bloków w Polsce.  

Został zaprojektowany przez Mieczysława Króla. Wybudowany w latach 1963 – 1970. Blok mógł pomieścić prawie 3 tysiące mieszkańców, co było możliwe dzięki 762 niewielkim lokalom, z których większość liczyła 37 m2. Na niewielkim metrażu mieściły się dwa pokoje, mała i pozbawiona okna kuchnia oraz niewielka łazienka. Każde mieszkanie wyposażone było w balkon.

Budynek stoi na żelazobetonowych, antropomorficznych słupach, które mają za zadanie nadawać masywnej bryle wrażenia lekkości i ułatwiać przepływ wiatru oraz minimalizować wstrząsy tektoniczne.

Ciekawostki:

Windy zatrzymują się na co trzecim piętrze (parter, 2, 5, 8, 11, 14). Przejście przez cały budynek możliwe jest tylko na piętrach 2, 8 i 14.

Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia
Prezentujące dawny przemysł
Katowice, ul. 11 Listopada 50
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka przedstawia historię rozwoju hutnictwa cynku na Górnym Śląsku w poprzemysłowej przestrzeni wystawienniczej o powierzchni ponad 5000 m2, w halach dawnej walcowni cynku. Podstawą ekspozycji jest unikatowy ciąg technologiczny do produkcji blach cynkowych, który tworzą m.in. piece do topienia, piec grzewczy do płyt cynkowych, karuzela odlewnicza, walcarki wstępne i wykańczające oraz nożyce do cięcia blach. Znajduje się tu również zespół 4 oryginalnych maszyn parowych w przeszłości napędzających urządzenia w walcowni.

W muzeum znajduje się także jedna z największych i najbardziej wszechstronnych kolekcji w Polsce zabytkowych motocykli Harley-Davidson i Indian. Modele pochodzą z lat 1920 – 1986, są odrestaurowane i sprawne technicznie (w czasie cyklicznie organizowanych „Rozruchów Maszyn” pojazdy są uruchamiane i prezentowane zwiedzającym). Od 2016 r. można oglądać kolekcję zabytkowych spalinowych silników stacjonarnych Jacoba Pepinga – ponad 50 silników wyprodukowanych przez cały XX w. (prezentuje to historię rozwoju napędu spalinowego). Znajdują się tu również niewielkie silniki warsztatowe do napędzania m.in. tokarek i pił oraz potężne 12- cylindrowe silniki umożliwiające napędzanie dużych zespołów maszyn i okrętów.

Ciekawostki:

Przełom XVIII w. i XIX w. to intensywna industrializacja i urbanizacja Górnego Śląska w związku z lokalnie występującymi zasobami naturalnymi. Zachodzące przemiany gospodarcze w krótkim czasie przekształciły rolniczy region w jeden z największych ośrodków przemysłowych Europy, funkcjonujący aż do przełomu lat 80. i 90. XX w.

Licznie powstawały tu kopalnie: najpierw galmanu (wykorzystywanego do wyrobu mosiądzu), potem węgla kamiennego i budowano huty żelaza, a także podejmowano próby wytopu cynku (wciąż mało znanej technologii).

Pierwsze udane próby przetopu cynku nastąpiły w 1792 r. w hucie szkła w Wesołej należącej do dóbr książąt pszczyńskich (dokonane przez Johanna Christiana Ruhberga). O ważności, a nawet przełomowości dla historii hutnictwa, świadczy szczególna ochrona tej nowej technologii (a autor tego wyczynu był określany przydomkiem „śląski Faust”). Technologia polegała na skropleniu jego stanu lotnego, przy równoczesnym wyeliminowaniu powietrza. Korzystano do tego z mufli (tj. komory szczelnie zamkniętej, z materiałów ogniotrwałych, np. gliny, stali, szamotu, ogrzewanej z zewnątrz), wzorowanej na szklarskich donicach. Mimo wielkiej tajemnicy, wkrótce szczegóły poznali inni przemysłowcy. I już w 1837 r. działało w okolicy aż 49 zakładów wtapiających ten metal. Z czasem wyłoniło się 4 największych producentów: książę Hohenlohe w Wełnowcu i hrabia Donnersmarck w Nowej Wsi oraz Śląskie Kopalnie i Cynkownie w Lipinach i koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche). W Szopienicach (powstała tu w 1834 r. Huta cynku Wilhelmina, a potem w jej najbliższym sąsiedztwie budowano dalsze zakłady hutnicze m.in.: Uthemann, Bernhardi, Walter Croneck. Na początku XX w. szopienicki kombinat hutniczy produkował niemal 25 t. ton cynku i zatrudniał ponad 2100 osób).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Wieża wyciągowa Szybu Warszawa II
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Wieża wyciągowa Szybu Warszawa, o wys. ok. 40 m, to pozostałość po kopalni Katowice (dawniej Ferdynand), działająca od początku XIX w. (1823 r.) do lat 90-tych XX w. (wśród jej założycieli byli Stanisław Mieroszewski i Ignacy Ferdynand von Beym).

Obecnie to integralna część Muzeum Śląskiego, jako punkt widokowy na całe miasto.

Wcześniej trzeba się jednak upewnić się czy wieża w danym dniu jest na pewno otwarta!

Ciekawostki:

Wstęp na wieżę wyciągową jest wyłącznie na podstawie ważnego biletu wstępu do Muzeum Śląskiego. Jest czynna głównie w sezonie wiosenno-letnim i w czasie dobrej pogody (przebywa się tam od ok. 5 do 15 min). Jednorazowo na wieży może przebywać maksymalnie 10 osób.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Uwagi:

Wieża widokowa tymczasowo nieczynna.

Wieża ciśnień przy ul. J. Korczaka
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Katowice, ul. J. Korczaka
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Wieża ciśnień o wys. 68 m, w stylu secesji i modernizmu, z lat 1911 – 1912, wg projektu berlińskich architektów, Jerzego i Emila Zillmannów; miała służyć rozbudowującym się zakładom cynkowych koncernu Georg von Giesches Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche).

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Ciekawostki:

W 1919 r. wieża posiadała 2 teleskopy, obejmujące widnokrąg o średnicy 40 km; w latach międzywojennych obok wieży była kopalnia Polska (wcześniej Deutschland). W latach 60. XX w. należała do Zakładu Metali Kolorowych Szopienice i produkowano w niej śrut strzelniczy z ołowiu.

Wieża ciśnień (zbiornik na wodę) to jeden z elementów dawnego systemu zaopatrzenia w wodę; służy do regulacji ciśnienia i kontroli przepływu wody na niewielkim obszarze, wykorzystując proste prawa fizyki. Kluczowa jest jej lokalizacja: na najwyższym wzniesieniu obszaru, który miała obsłużyć (woda w zbiorniku musi być wyżej, niż instalacje wodne u odbiorców); działanie układu hydraulicznego wieży wodnej polega na zasysaniu (pompą) wody ze zbiornika głębinowego i tłoczeniu do zbiornika wodnego w głowicy, następnie – pod wpływem własnego ciężaru i grawitacji – na wypieraniu wody z rur (zgodnie z zasadzą „naczyniach połączonych”). Konstrukcja każdej wieży ciśnień jest podobna: cokół, trzon (podpora), głowica ze zbiornikiem, filtry, przepompownia, rurociągi). Wiele z nich powstawało na przełomie XIX w. i początkach XX w. Stąd też architektura wież zwykle odzwierciedlała popularne wtedy style: np.: historyzm, zwłaszcza neogotyk (odniesienia do średniowiecznych zamków i baszt) lub późniejszy modernizm (funkcjonalizm).

Unowocześnione systemy wodociągowo-kanalizacyjne pojawiły się dopiero w XIX w., wraz z procesem urbanizacji i industrializacji; ich budowa była możliwa dzięki rozwojowi technologicznemu (zastosowaniu maszyn na prąd, betonu i żelbetu, zaworu kulowego, i innych nowych technik). Pionierami w tej dziedzinie były: Wielka Brytania, Francja, Niemcy. Na Górnym Śląsku do budowy sieci wodociągowych przyczyniły się kopalnie (powodujące zanikanie wód gruntowych w studniach), a także epidemia cholery azjatyckiej w 1873 r. (której rozsadnikiem były przydomowe ujęcia wody). Wodociągi śląskie korzystały z ujęć wody w szybach kopalnianych (np. z Königsgrube i Gräfin Laura-grube zasilano Chorzów, z Cleophas – Katowice, z Karsten Centrum – Bytom). Później największym dostawcą były państwowe ujęcia w rejonie Zawady koło Pyskowic i w kopalni srebra, cynku i ołowiu Fryderyk (Friedrichsgrube) koło Tarnowskich Gór.

Szyb Jerzy (Jorg)
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Katowice, ul. Chorzowska 107
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Jerzy (Jorg) to pozostałość po kopalni Gottwald, wraz z budynkiem kotłowni i maszynowni, elementy górniczych maszyn i urządzeń.

Obecne to teren Silesia City Center (centrum handlowo-rozrywkowe). Była to jedna z pierwszych lub pierwsza rewitalizacja terenu górniczego na tak dużą skalę.

Ciekawostki:

Kopalnia Kleofas (dawniej Cleophas) powstała w 1840 r., ale działała w latach 1845 – 2004; początkowo w połowie należała do śląskiego przedsiębiorcy, tzw. króla cynku (Karola Goduli) i w połowie do Loebla Freunda (żydowskiego kupca i przedsiębiorcy z Bytomia, dzierżawcy folwarku w Bogucicach, a następnie do dyrektora dóbr hrabiego Andreasa Marii von Renarda (Karola Neumanna); w 1880 r. spadkobierczyni Karola Goduli (Joanna Gryzik-Schaffgotsch) sprzedała ją koncernowi Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche), powstałej w 1860 r. we Wrocławiu (zajmującej się górnictwem węgla kamiennego, galmanu i hutnictwem cynku na Górnym Śląsku).

W 1887 r. wybudowano też pierwszy wodociąg w Katowicach, doprowadzający z wodę z kopalni do miasta. W 1974 r. kopalnię połączono z kopalnią Gottwald.

Dodatkowe informacje:

Obiekt objęty ochroną konserwatorską.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2006 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Osiedle Giszowiec
Budownictwo patronackie
Katowice, os. Giszowiec
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle robotnicze dla górników kopalni Giesche, wybudowane w latach 1906-1910, na zlecenie dyrektora spółki Antona Uthemanna, wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów. Zbudowane na parceli 800 m x 1200 m, obejmowało 2-, 3-, 4-rodzinne domy z ogródkami, wzorowane na górnośląskiej chacie wiejskiej oraz budynki handlowe i usługowe, w tym: osiedlowa pralnia z 32 stanowiskami pralniczymi wraz z łaźnią (co było wtedy bardzo nowoczesnym rozwiązaniem). Centralnym punktem był Plac pod Lipami i efektowny budynek Karczmy Śląskie.

 

Ciekawostki:

Osiedle, zlokalizowane na skraju lasu, nawiązywało do koncepcji urbanistycznej miasta ogrodów (jej twórcą był angielski urbanista Sir Ebenezer Howard). Niestety w okresie PRL, w 1969 r. wyburzono ok. 2/3 tego założenia, przy okazji budowy wieżowców mieszkalnych.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zabudowa objęta ochroną konserwatorską.

„Kukurydze” na Osiedlu Tysiąclecia
Współczesne
Katowice, ul. Zawiszy Czarnego
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedla składa się z 5 wieżowców mieszkaniowych (trzy o wys. 82 m. i dwa o wys. 56 m), o kształcie podobnym do kolby kukurydzy poprzez balkony o kolistym kształcie (stąd potoczna nazwa „Kukurydze”)), z lat 80-tych XX w., wg projektu znanego duetu polskich architektów: Henryka Buszko i Aleksandra Franty. Inspiracją były bliźniacze wieżowce Marina City z Chicago.

Kolonia miejska kopalni „Wujek” (Oheim)
Budownictwo patronackie
Katowice, ul. J. Poniatowskiego, B. Głowackiego, Skalna, Barbary
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kolonia robotnicza zlokalizowana w śródmieściu Katowic (w kwartale ulic: J. Poniatowskiego, B. Głowackiego, Skalnej i Barbary), z lat 1915 – 1916 do 1920 r. Wybudowana dla pracowników kopalni Wujek, wg projektu berlińskiego architekta Bruno Tauta (który zaprojektował też kolonię domów szeregowych w Załęskiej Hałdzie), na zlecenie spółki Hohenlohe Werke (właściciela kopalni Oheim (później Wujek).

Składa się z 11 budynków o prostych bryłach, ze zróżnicowanymi detalami architektonicznymi; całość nawiązująca do wczesnego modernizmu. Pierwsze 3. Budynki (przy ul. Barbary 8, 10 i 12) rozpoczęto budować w 1915 r., kolejne w 1916 r., przy ul. Głowackiego i ul. Skalnej); dobudowano je kamienic południowej pierzei ulicy J. Poniatowskiego, z 1907 r. wg projektu Josepha Kutza. W latach późniejszych XX w. nadbudowano niektóre budynki. Układ mieszkań (ich wielkość i standard) był niemal identyczny jak na osiedlu Nikiszowiec (były mieszkania z pomieszczeniami w amfiladzie: kuchnia i 2 pokoje, z dostępem do suszarni, pralni, strychu i piwnic; na dwa mieszkania przypadała jedna toaleta na półpiętrze).

Każdy z domów ma inną elewację: strefy ceglane, tynkowane i kamienne, cześć półkoliste okna z ornamentyką ceglaną, kontrastujące z tynkowanymi fasadami i prostokątnymi oknami na wyższych kondygnacjach.

We wnętrzu kwartału nie wybudowano oficyn i tzw. chlewików, co nawiązywało do ówczesnych berlińskich standardów socjalnego budownictwa mieszkaniowego: mieszkania były doświetlone i przewietrzane, z wewnętrznymi dziedzińcami z zielenią, na które prowadzą dwie bramy.

Dom noclegowy w Katowicach-Kostuchnie (obecnie siedziba Miejskiego Dom Kultury „Południe” )
Budownictwo patronackie
Katowice, ul. T. B. Żeleńskiego 83
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Gmach z 1909 r., rozbudowany w latach 1913 – 1921, na terenie kolonii robotniczej Boże Dary, zbudowanej w latach 1901 – 1903 wg koncepcji miasta – ogrodu (pozostały już nieliczne budynki, w tym willa z 1904 r. przy ul. T. Boya-Żeleńskiego 76).

Przeznaczony był na dom dla nieżonatych robotników (pierwotnie na 234 miejsca noclegowe), obecnie wykorzystywany wielofunkcyjnie: gastronomia, mieszkania, siedziba Miejskiego Domu Kultury Południe.

W środkowej bryle ulokowano pierwotnie wielką, wysoką salę jadalną o powierzchni 200 m². Boczne części gmachu zagospodarowano pod sypialnie i sale dziennego pobytu; największa sala noclegowa (o pow. 45 m²) mieściła 18 łóżek, a inne 14 łóżek. Gmach ma dwie klatki schodowe – w segmencie zachodnim i wschodnim. Parter budynku został przebudowany z uwagi na dostosowanie budynku na potrzeby Domu Kultury.

Osiedle Gwiazdy (Osiedle Walentego Roździeńskiego)
Współczesne
Katowice, al. W. Roździeńskiego 86, 88, 90, 96, 98, 100
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle składa się z 7 wieżowców mieszkalnych z lat 1970 – 1978 na rzucie gwiazdy ośmioramiennej (stąd potoczna nazwa „Gwiazdy”), wg projektu trzech znanych polskich architektów: Henryka Buszki, Aleksandra Franty i Tadeusza Szewczyka.

Biurowce .KTW
Współczesne
Katowice, al. Walentego Roździeńskiego 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kompleks biurowy składający się z dwóch biurowców .KTW I o wysokości 66 m, oraz .KTW II o wysokości 134 m. Pierwszy budynek został wybudowany w 2018 roku, natomiast drugi powstał w 2019 r. Koncepcję architektoniczną opracował Przemo Łukasik i Łukasz Zagała z bytomskiej pracownik Medusa Group.

Biurowce powstały w miejscu wyburzonego wieżowca Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP), tuż przy Strefie Kultury.

Otrzymał certyfikat BREEAM Interim na poziomie Excellent w 2018 r. (to system certyfikacji wielokryterialnej budynków (Building Research Establishment Environmental Assessment Method), wprowadzony w 1990 r. w Wielkiej Brytanii; stosowany w 77 krajach).

Budynki Stalexport – Trzonolinowce
Współczesne
Katowice, ul. A. Mickiewicza 29
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Dwa budynki złączone ze sobą u podstawy zostały wybudowane w 1981 i 1982 roku, wybudowane w konstrukcji trzonowo-cięgnowej. Budynki tego typu są rzadkością w Europie. Podstawa konstrukcji jest żelbetowy trzon, przenoszący pionowe obciążenia ściskające na fundament budynku. Na nim osadzone są stropy w postaci sprężonych platform zawieszonych na stalowych linach. Liny – elementy rozciągane zamocowane są do szczytu trzonu i przenoszą na niego ciężar stropów, są także zakotwione na poziomie parteru dla usztywnienia konstrukcji.

Katowickie trzonolinowce zostały zaprojektowane przez jugosłowiańskiego architekta Georga Gruićicia w końcu lat 70. XX wieku. Są jednymi z najwyższych budynków w Katowicach sięgając 97 i 92 metrów.

Dom pracowniczy kopalni Cleophas (Kleofas)
Budownictwo patronackie
Katowice, ul. Gliwicka 204
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek z ok. 1907 r., z elementami stylu historyzującego, wzniesiony na zlecenie koncernu Georg von Giesches Erben; ok. 1920 r. został rozbudowany o drugie skrzydło; służył jako dom pracowniczy dla górników (tzw. Arbeiterheim), ale i siedziba towarzystw kulturalnych i sportowych. po II wojnie światowej hotel robotniczy dla pracowników kopalni, a obecnie budynek handlowo-usługowy, przy ul. Gliwickiej 204.

Ciekawostki:

W momencie wybudowania był bardzo nowoczesny – wyposażony w pełne zaplecze kuchenne i dużą salę widowiskową ze sceną oraz był podłączony do centralnego ogrzewania zasilanego z kotłowni węglowej znajdującej się przy osiedlowej piekarni.

Szyb wschodni II dawnej KWK Kleofas
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Katowice, ul. F. Bocheńskiego 66
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Wschodni II (dawniej Schwarzenfeld II) wraz z zabudowaniami (wieża wyciągowa z lat 1913 – 1916 z maszynownią i nadszybiem z lat 1913 – 1921, w stylu historyzmu ceglanego; to pozostałość po kopalni Kleofas (dawniej Cleophas); pełnił różne funkcje: nie tylko wentylacyjną, ale i zjazdową, materiałową i wydobywczą; wieża ma konstrukcję stalową, dwuprzedziałową: szyb wschodni z 1921 r. w głąb do poziomu 519,8 m i zachodni, ukończony w 1927 r.), z kołami staliwowymi o średnicy ponad 22 m (tylko jedna para się zachowała); jest jedyną taką przedwojenną wieżą na terenie Katowic.

Najpierw zbudowano szyb Wschodni I (zburzony w poł. XX w.), a potem, w odległości 12 m szyb Wschodni II (dziś objęty ochroną). Łącznie kopalnia miała 3 szyby: kopalni Gottwald (Katowice – Dąb), szyb Wschodni I, II (Katowice – Osiedle Witosa i Załęże) i szyb Ulrich (Chorzów-Batory).

Ciekawostki:

Kopalnia Kleofas (dawniej Cleophas) powstała w 1840 r., ale działała w latach 1845 – 2004; początkowo w połowie należała do śląskiego przedsiębiorcy, tzw. króla cynku (Karola Goduli) i w połowie do Loebla Freunda (żydowskiego kupca i przedsiębiorcy z Bytomia, dzierżawcy folwarku w Bogucicach, a następnie do dyrektora dóbr hrabiego Andreasa Marii von Renarda (Karola Neumanna); w 1880 r. spadkobierczyni Karola Goduli (Joanna Gryzik-Schaffgotsch) sprzedała ją koncernowi Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche), powstałej w 1860 r. we Wrocławiu (zajmującej się górnictwem węgla kamiennego, galmanu i hutnictwem cynku na Górnym Śląsku).

W 1887 r. wybudowano też pierwszy wodociąg w Katowicach, doprowadzający z wodę z kopalni do miasta. W 1974 r. kopalnię połączono z kopalnią Gottwald.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Dodatkowe informacje:

Obiekt objęty ochroną konserwatorską, a wieża wyciągowa szybu Wschodniego II wpisana do rejestru zabytków.

Dawna huta cynku
Niezrewitalizowane
Katowice, ul. Ks. mjra Karola Woźniaka
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowania z lat 1908 – 1912 r., będące pozostałością po Hucie cynku Uthemanna (wcześniej Wilhelmina z 1834 r.). Zlokalizowane w dawnej wiosce Szopienice. Obejmują: budynek dyrekcji z wieżą zegarową i wieżą ciśnień wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmanów, a także inne obiekty z początku XX w. lub w stylu modernizmu: hala walcowni cynku z zabytkowym wyposażeniem (maszyny i urządzenia), wysoka kolejka wąskotorowa na estakadzie, walcownia z wyposażeniem, kotłownia, stolarnia oraz zabudowania z końca XIX w.: warsztat mechaniczny (zespół budynków lokomotywowni, wagonownia, budynek socjalny).

Wioska Szopienice, w XIX w, stopniowa przekształcała się ważny ośrodek hutnictwa cynku; poprowadzono tu też ważną linię kolejową, umożliwiającą transport wyrobów przemysłowych.

Huta cynku Wilhelmina została zbudowana w 1834 r. przez koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche), a po kilkudziesięciu latach, w jej najbliższym sąsiedztwie, rozpoczęto budowę następnych zakładów hutniczych pod nadzorem dyrektora głównego, Antona Uthemann’a; powstała m.in.: huta Bernhardi, Walter Croneck i Uthemann (nazwa od nazwiska). Huta ta ówcześnie obejmowała ona rozległy obszar i składała się z dwóch kompleksów: huty cynku i prażalni blendy, produkowano tu także kadm.

Na początku XX w. szopienicki kombinat hutniczy produkował niemal 25 tys. ton cynku i zatrudniał ponad 2100 osób. Po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski w 1922 r., większość jej zasobów produkcyjnych znalazła się po polskiej stronie; od 1926 r. huta podlegała holdingowi Silesian-American Corporation, w którym udziały miał kapitał amerykański i dotychczasowi właściciele (spółki Giesche S.A.). W trackie II wojny światowej niemieccy właściciele odkupili amerykańskie udziały. Po wojny szopienickie huty cynku znacjonalizowano i połączono w jeden zakład (Zakłady Cynkowe Szopienice, później Zakłady Hutnicze Szopienice, a od 1972 r. Huta Metali Nieżelaznych Szopienice (od 1998 r. państwowe przedsiębiorstwo przekształcono w jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, w 2000 r. włączono do grupy kapitałowej Impexmetal S.A, a w 2008 r. rozpoczęto jej likwidację wstrzymanej ostatecznie na wniosek Skarbu Państwa).

Obiekty pod ochroną konserwatorską.

Ciekawostki:

Przełom XVIII w. i XIX w. to intensywna industrializacja i urbanizacja Górnego Śląska w związku z lokalnie występującymi zasobami naturalnymi. Zachodzące przemiany gospodarcze w krótkim czasie przekształciły rolniczy region w jeden z największych ośrodków przemysłowych Europy, funkcjonujący aż do przełomu lat 80. i 90. XX w.

Licznie powstawały tu kopalnie: najpierw galmanu (wykorzystywanego do wyrobu mosiądzu), potem węgla kamiennego i budowano huty żelaza, a także podejmowano próby wytopu cynku (wciąż mało znanej technologii).

Pierwsze udane próby przetopu cynku nastąpiły w 1792 r. w hucie szkła w Wesołej należącej do dóbr książąt pszczyńskich (dokonane przez Johanna Christiana Ruhberga). O ważności, a nawet przełomowości dla historii hutnictwa, świadczy szczególna ochrona tej nowej technologii (a autor tego wyczynu był określany przydomkiem „śląski Faust”). Technologia polegała na skropleniu jego stanu lotnego, przy równoczesnym wyeliminowaniu powietrza.  Korzystano do tego z mufli (tj. komory szczelnie zamkniętej, z materiałów ogniotrwałych, np. gliny, stali, szamotu, ogrzewanej z zewnątrz), wzorowanej na szklarskich donicach. Mimo wielkiej tajemnicy, wkrótce szczegóły poznali inni przemysłowcy. I już w 1837 r. działało w okolicy aż 49 zakładów wtapiających ten metal. Z czasem wyłoniło się 4 największych producentów: książę Hohenlohe w Wełnowcu i hrabia Donnersmarck w Nowej Wsi oraz Śląskie Kopalnie i Cynkownie w Lipinach i koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche) w Szopienicach (powstała tu w 1834 r. Huta cynku Wilhelmina, a potem w jej najbliższym sąsiedztwie budowano dalsze zakłady hutnicze m.in.: Uthemann, Bernhardi, Walter Croneck; na początku XX w. szopienicki kombinat hutniczy produkował niemal 25 tys. ton cynku i zatrudniał ponad 2100 osób).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Szyb Pułaski i zabudowania Kopalni Wieczorek
Niezrewitalizowane
Katowice, ul. Szopienicka
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowania szybu Pułaski (Carmer) z lat 1903 – 1911, w stylu eklektycznym, z przewagą elementów secesyjnych i historyzujących, wg projektu berlińskich architektówː kuzynów Emila i Georga Zillmannów to pozostałość kopalni Wieczorek (dawniej Gische). Na terenie byłej kopalni znajdują się:

  • cechownia i łaźnia: budynek 1-kondygnacyjny, murowany, na rzucie wydłużonego prostokąta, z dwuspadowym dachem oraz z charakterystyczną wieżą zegarową. Elewacja z dodatkiem cegły glazurowanej w kolorze zielonym, bogato dekorowana w formie płaskich lizen (płaski pionowy występ na elewacji), fryzów ceglanych (poziomych elementów belkowania), łuków, belkowania. We wnętrzu częściowo zachowane oryginalne wyposażenie;
  • nadszybie z wieżą wyciągową: budynek 3-kondygnacyjny o konstrukcji stalowej wypełnionej cegłą, na rzucie zbliżonym do kwadratu, z dachem dwuspadowym. Centralnie w nadszybiu znajduje się stalowa wieża szybowa, o wys. 40 m – podwójna czterozastrzałowa (do jazdy ludzi i skip (tj. dużych skrzyń lub kubłów do wydobywania urobku, z automatycznym urządzeniem załadowczym i wyładowczym). Szyb z 1910 r., o głębokości 450 m;
  • sortownia: 3-kondygnacyjny budynek w konstrukcji stalowej wypełnionej cegłą, powstały na planie zbliżonym do prostokąta, z dwuspadowym dachem. Wewnątrz zachowane zabytkowe wyposażenie;
  • maszynownia i budynek przetwornic: budynki 1-kondygnacyjne, murowane (pierwszy na rzucie prostokąta, drugi trapezy). We wnętrzu zachowane maszyny wyciągowe Siemensa z 1906 r.;
  • kuźnia i warsztat mechaniczny: budynek 1-kondygnacyjny, murowany, na rzucie wydłużonego prostokąta, z dachem mansardowym (od zachodu) i pulpitowym (od wschodu). Elewacja z dekoracyjnymi pasami, fryzami, płaskimi lizenami (….) i glazurowanymi cegłami. We wnętrzu częściowo zachowane oryginalne wyposażenie;
  • stolarnia: murowany, 1-kondygnacyjny obiekt na rzucie prostokąta, z dachem dwuspadowym;

Obecnie teren kopalni jest przekształcany w Dzielnicę Nowych Technologii, tzw. HUB Gamingowo-Technologiczny, który będzie skupiał w jednym miejscu przedsiębiorców związanych z branżą e-sportu i gier komputerowych oraz firmy technologiczne.

Ciekawostki:

Kopalnia Wieczorek (dawniej Giesche; lata 1945–1946 Janów) założona pod koniec XIX w. (1883 r.), jako efekt skupywania (od lat 30. XIX w.) kopalń i pól górniczych przez koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche) – łącznie 11 kopalń (dokupiono: Abendroth, Agnes Amanda, Edwin, Elfriede, Giesche, Guter Albert, Auguste, Morgenroth, Teichmannshoffnung, Vitus, Wildsteinssegen).

Do kopalni należą: podwójny szyb wydobywczy Pułaski (Carmer), z 1903 – 1910, o głębokości 450 m oraz szyb wentylacyjno-zjazdowy Poniatowski (Nickisch), z 1904 – 1911, o głębokości 400 m. W pobliżu powstały osiedla robotnicze: najpierw Giszowiec (domy typu wiejskiego), potem Nikiszowiec (domy typu familoki), wg projektu berliński architektów, kuzynów Georga i Emila Zillmannów.

Słowo „cechownia” to spolszczona wersja niemieckiego określenia Zechenhaus (wymowa: Cechenhaus), oznaczającego „dom kopalniany”, czyli salę zborną/miejsce zbiórki górników przed i po pracy oraz modlitwy przed ołtarzem lub figurą świętej Barbary (patronki górników); zaś „zeche” to jedno z kilku słów oznaczających „kopalnię”.

Osiedle patronackie Warszawskiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych
Budownictwo patronackie
Sosnowiec, ul. Klubowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budowa osiedla została zapoczątkowana pod koniec XIX w., po przejęciu interesów górniczych przez Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych w 1874 r., które nie tylko modernizowało kopalnie, ale i budowało obiekty dla robotników.

Rozbudowa osiedla toczyła się przez wiele lat, obejmując zarówno budynki mieszkalne, jak i budynki użyteczności publicznej, takie jak: szkoła, ochronka, dom ludowy, sala do zabaw i przedstawień teatralnych, biblioteka, gospoda z salą balową, bilardem i czytelnią, dom kąpielowy i szkoła gospodarstwa domowego dla dziewcząt, a także szpital.

Największym i najbardziej interesującym obiektem kompleksu jest gospoda z lat 1902-1903 w stylu zakopiańskim (obecnie to hotel i restauracja), według projektu znanych architektów warszawskich – Franciszka Lillpopa i Kazimierza Jankowskiego. Styl ten w czasie zaborów był rodzajem manifestacji patriotyzmu (rozsławiał go m.in. Stanisław Witkiewicz w latach 90. XIX w.).

Ciekawostki:

Powstanie osiedla robotniczego wiązało się z przypadkowym odkryciem pokładów węgla kamiennego w 1814 r. w osadzie Ostrowy Górnicze (dawniej zwanej Niemce).

W Sosnowcu do dziś pozostało kilkadziesiąt różnego typu osiedli robotniczych, choć są one w różnym stanie zachowania.

Wieża Ciśnień przy ul. Leśnej w Gliwicach
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Gliwice, ul. Leśna
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedna z najpiękniejszych wież ciśnień na Górnym Śląsku i najstarsza w Gliwicach; zbudowana w 1894 r. w stylu neogotyckim (backsteingotik); ma kształt ceglanego walca, na rzucie koła o średnicy ok. 17,5 m; na kamiennym cokole; część górna zwieńczona jest 2-kondygnacyjnym ozdobnym arkadkowym fryzem z blankami i ceglanymi rozetami tworzącymi attykę oraz ze spłaszczonym stożkowym dachem z iglicą. Styl architektoniczny tej wieży nawiązuje jak najbardziej do średniowiecznej historii miasta Gliwic.

Ciekawostki:

Obecnie jest własnością Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gliwicach (PWiK); w planach jest rewitalizacja obiektu i stworzenie tam klubo-kawiarni na ok 150 osób przez wybranego dzierżawcę; zlokalizowana jest przy Stadionie Miejskim i w sąsiedztwie zbiornika wodnego z początku XX w., należącego do miasta.

Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka (CINIBA)
Współczesne
Katowice, ul. Bankowa 11a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Wspólna biblioteka dwóch uczelni: Uniwersytetu Ekonomicznego i Uniwersytetu Śląskiego.  CINiBA jest tzw. biblioteką hybrydową umożliwiającą m.in. gromadzenie i udostępnianie równolegle wszystkich typów dokumentów, niezależnie od nośnika na jakim się znajdują. Biblioteka została uruchomiona w roku 2012.

Pełni również rolę miejsca wystaw, spotkań kulturalnych oraz konferencji naukowych.

Akademia Muzyczna w Katowicach
Zabytkowe i historyczne
Katowice, ul. Zacisze 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Historyczny budynek z przełomu XIX w i XX w., rozbudowany w latach 2005 – 2007 o Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej SYMFONIA. Zachował znakomitą, zrównoważoną relację pomiędzy „startym a nowym” czyli współczesne elementy, z dużym udziałem przeszkleń, harmonijne wpisują się w historyczną tkankę pierwotnego budynku.

Ciekawostki:

Gmach w stylu neogotyckim, z lat 1899 – 1901 wg projektu Alberta Weissa; powstał dla Królewskiej Szkoły Rzemiosł Budowlanych (do 1922 r.), potem był siedzibą Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego (do 1929 r.), aż do powstania Państwowego Konserwatorium Muzycznego, będącego początkiem dzisiejszej uczelni.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2008 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w dziedzinie modernizacja.

Dawna siedziba Muzeum Śląskiego
Zabytkowe i historyczne
Katowice, ul. Korfantego 3
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek dawnego hotelu z przełomu XIX i XX w., położony przy ul. W. Korfantego 3, który od grudnia 1984 roku był siedziba Muzeum Śląskiego. Adaptacja 4-pietrowego budynku trwała do 1992 r., kiedy zostały udostępnione ostatnie sale ekspozycyjne.

Muzeum Śląskie posiada zbiór ponad 118 tys. eksponatów z różnych dziedzin sztuki, a także archeologii, etnografii, historii, fotografii, plastyki nieprofesjonalnej.

Obecna siedziba Muzeum Śląskiego znajduje się na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”.

Sztolnia Czarnego Pstrąga
Zabytkowe i historyczne
Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 81
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Sztolnia Czarnego Pstrąga to fragment sztolni odwadniającej królewską kopalnię srebra, cynku i ołowiu Fryderyk z XIX w. wydrążoną w dolomitowej skale. Sztolnia miała zapobiegać napływowi wód do kopalń, co do dziś jest realizowane. Obiekt zlokalizowany w centralnej części Parku w Reptach (o pow. ok. 200 ha), z bardzo bogatym drzewostanem (w tym: buki, dęby, graby, jesiony, lipy).

Zwiedzanie podziemnego korytarza to rejs łodzią na odcinku 600 m.

Ciekawostki:

Placówka wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (jedyne takie miejsce w województwie śląskim, a jedno z 17 w Polsce), a wraz z podziemiami Zabytkowej Kopalni Srebra to pomnik historii (rozporządzenie Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 r.).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

Film z kopalni rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi: https://www.youtube.com/watch?v=Vo2EHCY3u0M

 

Zabytkowa Kopania Srebra
Zabytkowe i historyczne
Tarnowskie Góry, ul. Repecka
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Podziemna trasa turystyczna w podziemiach kopalni kruszców srebronośnych, która została  założona w triasowych dolomitach i wapieniach. Na terenie kopalni znajdują się: sala kinowa – konferencyjna i restauracja.

Od 2017 r. znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO (obejmując: podziemia tarnogórskie wraz z systemami odwadniania, infrastrukturą wodociągową i licznymi krajobrazami kulturowymi).

Ciekawostki:

Pod koniec XV w. nastąpił napływ poszukiwaczy – kopaczy srebra i ołowiu (historia mówi, że prawdopodobnie chłop z osady Tarnowice Jan Rybka, orząc pole, odkrył pierwszą bryłę rudy w korzeniach powalonego drzewa). Wkrótce powstała osada górnicza i „gory”, czyli po staropolsku „kopalnie lub szyby wydobywcze”, stąd nazwa miasta Tarnowskie Góry.

Od XVI w. był tu jeden z najważniejszych ośrodków górnictwa rud srebra, cynku i ołowiu w tej części Europy. Pod koniec XVIII w. rozpoczęto wydobycie w państwowej kopani Fryderyk; w ciągu kilku stuleci na obecnych terenach miasta wydrążono ok. 20 tysięcy szybów, 150 km chodników i kilkadziesiąt kilometrów sztolni odwadniających.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Wieża spadochronowa w Parku Kościuszki
Zabytkowe i historyczne
Katowice, ul. Tadeusza Kościuszki
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Wieża spadochronowa wysokości 35 metrów, która w latach 50. XX w. była wykorzystywana do początkowego szkolenia lotniczego i szkolenia skoczków spadochronowych. Obecnie obiekt jest pomnikiem poświęconym wszystkim obrońcom Katowic, poległym i zamordowanym przez Niemców w 1939. To jedyna zachowana wieża spadochronowa w Polsce.

Ciekawostki:

W pierwszych dniach II wojny światowej harcerze Związku Harcerstwa Polskiego mieli stawić opór wkraczającym do miasta oddziałom Wehrmachtu.

Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego
Modernistyczne
Katowice, ul. Jagiellońska 25
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Monumentalny niezwykle ciekawy gmach z 1929 r. Składa się z 4 głównych skrzydeł, wewnątrz z centralnie zlokalizowaną częścią sejmową (sala Sejmu Śląskiego na 140 osób). Budynek tworzą 4 wysokie piętra, niski parter i 2 piętra podziemne (ze schronem i skarbcem, chronionym przed podkopem basenem i podziemny tunel prowadzący na zewnątrz). Kubatura budynku to niemal 161,5 tys. m3, ponad 600 pomieszczeń i 1300 okien, łączna długość korytarzy ponad 6 km, a obwód korytarza na piętrze to ok. 400 m (jak bieżni lekkoatletycznej).

Najbardziej reprezentatywnym miejscem, przypominającym renesansowe dziedzińce z krużgankami, jest Westybul z dachem w kształcie kopuły z kasetonami z rozetami (z herbem Śląska jako dzielnicy Polski i 11 herbów miast, które w okresie międzywojennym wchodziły w skład Województwa Śląskiego). Unikatową atrakcją jest tzw. winda paciorkowa (duża rzadkość w Europie, a w Polsce tylko 2 -3 takie urządzenia).

Ciekawostki:

Budowa gmachu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego wiązała się z utworzeniem Województwa Śląskiego po podziale Górnego Śląska na część polską i niemiecką, w 1922 r. Ówcześnie województwo miało szeroką autonomię, w tym własny Sejm i Skarb Śląski. Już w 1923 r. rozpisano konkurs na projekt, a w 1929 r. gmach został poświęcony przez ks. bpa Arkadiusza Lisieckiego i przekazany przez ówczesnego Prezydenta II RP Ignacego Mościckiego.

Prócz funkcji urzędu, były tu siedziby innych instytucji publicznych (np. Muzeum Śląskie) i apartamenty mieszkalne dla wojewody i marszałka Sejmu (jedynym wojewodą zamieszkującym te pomieszczenia był Michał Grażyński). W czasie II wojny światowej była to siedziba władz niemieckiej jednostki administracyjnej.

Hala widowiskowo-sportowa Spodek
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Katowice, al. Wojciecha Korfantego 35
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Spodek: symbol – ikona Katowic, otwarty w 1971 r.; ówcześnie był największym i najnowocześniejszym obiektem widowiskowo-sportowy w Polsce. Budowę całego kompleksy rozpoczęto w 1964 r., potem przerwano na 1,5 roku z powodu obaw o błędy konstrukcyjne (których nie potwierdzono). Swoją zwyczajową nazwę zawdzięcza mieszkańcom, którym hala swoim kształtem przypominała UFO – dlatego nazwali ją Spodkiem.

Odbywały się tu liczne prestiżowe imprezy kulturalne (wystąpił tu Elton John, czy Tina Turner) i inne wydarzenia (jak 6 godzinne przemówienie Fidela Castro czy premiera Fiata 126p), a także i pokazy filmowe (wrażenia potęgował ogromny ekran).

Oprócz hali widowiskowo-sportowej to także: lodowisko, sala gimnastyczna i hotel z restauracją. Obecne to część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: MCK, NOSPR, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Idea utworzenia hali widowiskowo-sportowej w Katowicach (ówcześnie Stalinogrodzie) pojawiła się już w 1955 r. Jako początkową lokalizację wskazywano Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku. W 1959 r. SARP ogłosiło konkurs na projekt: zwycięzcą został zespół projektantów z Biura Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy, reprezentowany przez architektów Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego (konstruktorem był Andrzej Żórawski, wg projektu dachu podobnie zawieszonego w warszawskim Supersamie). Po prezentacji projektu, decyzją ówczesnego wojewody i przy poparciu gen. Jerzego Ziętka wyznaczono lokalizacja w pobliżu ścisłego centrum, w miejscu dawnej hałdy hutniczej i terenach ze szkodami górniczymi.

W 2009 r. obiekt przeszedł gruntowny remont, zachowując jednak swój oryginalny charakter. Liczba miejsc siedzących dla widzów zwiększyła się o 2,5 tys. (obecnie to ponad 11 tys. osób).

Po raz pierwszy w Europie dla celów cywilnych zastosowano tu amerykański wojskowy system monitoringu „Praetorian” (oprócz standardowego przekazywania obrazu, łączy informacje z wielu kamer na jednym ekranie).

Nowe Gliwice
Zrewitalizowane
Gliwice, ul. Bojkowska 37
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowania z początku XX w., będące pozostałością po kopalni Gliwice (Gliwitzer Grube), obejmują: cechownię z monumentalną wieżą ciśnień, łaźnię i maszynownię, wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów.

Obecnie w maszynowni jest Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach (multimedialna wystawa, prezentuje odlewy artystyczne i historię odlewnictwa w mieście).

Ciekawostki:

Kopalnia Gliwice (dawniej Gliwitzer Grube) ma swoje początki w 1901 r., kiedy połączono 16 sąsiadujących ze sobą pól górniczych należących do Wiliama Suermondta i grupy przedsiębiorców z Nadrenii. Rozpoczęto od budowy biura, warsztatów, magazynów i pomieszczeń pracowniczych, a drążenie szybów nastąpiło 9 lat później. Pierwszy poziom wydobywczy, na głębokości 185 m, otwarto w 1911 r., a działalność zakończyła w 2000 r.

Słowo „cechownia” to spolszczona wersja niemieckiego określenia Zechenhaus (wymowa: Cechenhaus), oznaczającego „dom kopalniany”, czyli salę zborną/miejsce zbiórki górników przed i po pracy oraz modlitwy przed ołtarzem lub figurą świętej Barbary (patronki górników); zaś „zeche” to jedno z kilku słów oznaczających „kopalnię”.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Starganiec
Plaże i zbiorniki wodne
Mikołów, ul. Owsiana / Katowice
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Starganiec to dawny staw, w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zaadaptowany przez Hutę Baildon na ośrodek wodno-rekreacyjny dla pracowników. Tworzenie ośrodków rekreacyjnych dla pracowników przemysłu ciężkiego oraz mieszkańców dzisiejszej Metropolii było stałą praktyką zakładów pracy działających w XX wieku, czego przykładem są też m.in.: Nakło-Chechło w powiecie tarnogórskim, Dolina Górnika dla pracowników KWK Barbara w Chorzowie, Pogorie w Dąbrowie Górniczej, czy jezioro Paprocańskie.

Po przeprowadzonej przez Miasto Katowice modernizacji, w 2023 został oddany do użytkowania kompleks wypoczynkowy składający się z pomostu o części stałej i pływającej, nowych ścieżek i kładek nad wodą na przedłużeniu ścieżek, umocnione zostały brzegi, a cały teren został pozbawiony barier architektonicznych, dzięki czemu mogą z niego korzystać osoby o ograniczonej sprawności ruchowej.

Wokół Stargańca pojawiły się elementy małej architektury: altany, ławki, leżaki, stojaki na rowery, dodatkowo: toalety przenośne, hotele dla owadów, budki lęgowe dla ptaków, nowe drzewa: jabłonie, czereśnie, grusze i śliwy, boiska do siatkówki plażowej, strefa grillowa i strefa małej gastronomii (stanowiska dla foodtrucków). Całość jest oświetlona lampami solarnymi i zabezpieczona miejskim monitoringiem.

Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy „Zadole”
Plaże i zbiorniki wodne
Katowice, ul. Wczasowa 8
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Skatepark PTG
Skateparki i pumptracki
Katowice, Pomnik Trudu Górniczego, ul. Górnośląska 57
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Aeroklub Śląski
Lotnictwo
Katowice, ul. Lotnisko 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Zagłębiowski Park Sportowy – ArcelorMittal Park
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Sosnowiec, ul. gen. Mariusza Zaruskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Wake Zone Stawiki
Sporty wodne
Sosnowiec, ul. Jana III Sobieskiego 49
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Stadion Zimowy
Lodowiska
Sosnowiec, ul. Zamkowa 4
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Stara Fabryka Drutu
Niezrewitalizowane
Gliwice, ul. Stanisława Dubois 45c
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Hala poprodukcyjna 2-kondygnacyjna, z końca XIX w., będąca ówcześnie częścią największego na Górnym Śląsku (Obereisen). Dolna część pełni funkcję koncertową, a górna to przestrzeń wystawiennicza.

Obecnie to miejsce wydarzeń kulturalnych – koncertów, wystaw, warsztatów, pokazów filmowych. Dolna część hali pełni funkcję koncertową, górna głównie wystawienniczą.

Planowana jest rewitalizacja obiektu.

Ciekawostki:

Koncern Obereisen założony został w 1887 r. przez niemieckiego przemysłowca Wilhelma Hegenscheidta (producenta z Westfalii innowacyjnych wyrobów typu liny stalowe i gwoździe produkowane na zimno) wraz ze swoim konkurentem, gliwickim przedsiębiorcą, Oscarem Caro.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Ścianka Wspinaczkowa Poziom 450
Wspinaczka
Sosnowiec, ul. Narutowicza 51
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Muzeum Śląskie
Szlak zabytków techniki
Katowice, ul. T. Dobrowolskiego 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Siedziba muzeum powstała w 2015 r. na terenie nieczynnej kopalni węgla kamiennego Katowice (dawniej Ferdynand). Obiekt stanowi część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, NOSPR, MCK).

Koncepcja architektoniczna nawiązuje do przemysłowej historii Śląska i pierwotnej funkcji terenu, na którym stoi – dlatego większa część obiektu znajduje się pod ziemią, a na powierzchni są tylko przeszklone bryły i odrestaurowanie obiekty zabytkowe (głównie z XIX w.). Atrakcją jest wieża wyciągowa szybu Warszawa II o wysokości 40 m, do której dobudowano panoramiczną windę, pozwalającą zwiedzającym dotrzeć do górnej platformy, skąd rozciąga się widok na całe miasto. Budynek był licznie nagradzany.

Ciekawostki:

Muzeum Śląskie zostało powołane uchwałą Sejmu Śląskiego w 1929 i działało do wybuchu II wojny światowej. Pierwszą stałą siedzibę wzniesiono w 1939 r. Był to jeden z najnowocześniejszych obiektów wystawienniczych w Europie w stylu modernistycznym. Niestety nigdy nie zafunkcjonował – tuż po wybuchu II wojny światowej został rozebrany przez Niemców (eksponaty udało się ocalić przechowując w magazynach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, choć w wyniku walk frontowych, zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu).

Przez 33 lata siedziba Muzeum mieściła się w dawnym Grand Hotelu na Rynku w Katowicach (zbudowanym w 1984 r., wg projektu architekta Ignatza Gruenfelda).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Grand Prix w 2014 r. Stowarzyszenia Architektów RP w konkursie Architektura Roku oraz nagroda Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2018 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną („Rewitalizacja zabytkowych budynków Łaźni Głównej i Stolarni wraz z przyległym terenem dawnej kopalni Katowice i budową niezbędnej infrastruktury na potrzeby Muzeum Śląskiego w Katowicach”).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Osiedle Nikiszowiec
Szlak zabytków techniki
Katowice, os. Nikiszowiec (ul. św. Anny)
Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle robotnicze dla górników kopalni Giesche, wybudowane w latach 1908-1918, z inicjatywy koncernu Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche), według projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów. Powstawało, kiedy brakowało już miejsca na osiedlu Giszowiec. Zbudowano je na powierzchni 20 ha, gdzie docelowo miało zamieszkać ok. 5000 robotników i urzędników. Powstało 9 budynków 3-kondygnacyjnych, tworzących czworoboki z wewnętrznymi dziedzińcami (dawniej zlokalizowane były w tym miejscu chlewiki, komórki i piece do wypieku chleba), połączone przewiązkami. Detale architektoniczne są urozmaicone i zdobią wszystkie obiekty. Całość tworzy charakter zwartej, kwartałowej zabudowy o charakterze miejskim, z centralnym punktem, czyli placem Wyzwolenia i monumentalnym kościołem p.w. Św. Anny, a także zlokalizowanymi ówcześnie budynkami usługowymi, takimi jak: sklepy (tzw. konzumy), restauracja, posterunek policji, szkoła, pralnia z suszarnią i łaźnią.

Na terenie osiedla są dwa urokliwe i stylowe miejsca, choć utrzymane w różnym klimacie. Pierwsze to piekarnia z długoletnią tradycją z rozwiniętą częścią gastronomiczną i cukierniczą, z wnętrzem przypominającym dawną izbę kuchenną ze „starymi” meblami i tzw. byfyjem (bufetem), zlokalizowana w urokliwych podcieniach przy rynku. Drugie to restauracja Prohibicja, utrzymana nieco w klimacie industrialnym, ale i retro, zlokalizowana w jednym z familoków, gdzie menu łączy tradycję z nowoczesnością.

Ciekawostki:

Nazwa osiedla pochodzi od nazwy szybu Nickischschacht (potem Poniatowski), z początku XX w., co upamiętniało barona Nickisch von Rosenegk (członka rady nadzorczej ówczesnego właściciela tych terenów koncernu Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche).

Dziś Nikiszowiec staje się coraz popularniejszy, zarówno do zamieszkania, jak i dla turystów. Jego niewątpliwą zaletą jest zachowany cały układ urbanistyczny, oddający klimat czasów powstania osiedla. Zabudowa wpisana do rejestru zabytków, a w 2011 r. została uznane za pomnik historii (na mocy Rozporządzenia Prezydenta RP).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

W zabudowaniach Nikiszowca Muzeum Historii Katowic stworzyło ciekawą ekspozycję o na pozór prozaicznej tematyce: mydło i prani – jest ona dostępna w wersji wirtualnej pod adresem: https://my.matterport.com/show/?m=bisibUnfTk6

Osiedle Giszowiec
Szlak zabytków techniki
Katowice, os. Giszowiec
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle robotnicze dla górników kopalni Giesche, wybudowane w latach 1906-1910, na zlecenie dyrektora spółki Antona Uthemanna, wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów. Zbudowane na parceli 800 m x 1200 m, obejmowało 2-, 3-, 4-rodzinne domy z ogródkami, wzorowane na górnośląskiej chacie wiejskiej oraz budynki handlowe i usługowe, w tym: osiedlowa pralnia z 32 stanowiskami pralniczymi wraz z łaźnią (co było wtedy bardzo nowoczesnym rozwiązaniem). Centralnym punktem był Plac pod Lipami i efektowny budynek Karczmy Śląskie.

Zabudowa objęta ochroną konserwatorską.

Ciekawostki:

Osiedle, zlokalizowane na skraju lasu, nawiązywało do koncepcji urbanistycznej miasta ogrodów (jej twórcą był angielski urbanista Sir Ebenezer Howard). Niestety w okresie PRL, w 1969 r. wyburzono ok. 2/3 tego założenia, przy okazji budowy wieżowców mieszkalnych.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia
Szlak zabytków techniki
Katowice, ul. 11 Listopada 50
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka przedstawia historię rozwoju hutnictwa cynku na Górnym Śląsku w poprzemysłowej przestrzeni wystawienniczej o powierzchni ponad 5000 m2, w halach dawnej walcowni cynku. Podstawą ekspozycji jest unikatowy ciąg technologiczny do produkcji blach cynkowych, który tworzą m.in. piece do topienia, piec grzewczy do płyt cynkowych, karuzela odlewnicza, walcarki wstępne i wykańczające oraz nożyce do cięcia blach. Znajduje się tu również zespół 4 oryginalnych maszyn parowych w przeszłości napędzających urządzenia w walcowni.

W muzeum znajduje się także jedna z największych i najbardziej wszechstronnych kolekcji w Polsce zabytkowych motocykli Harley-Davidson i Indian. Modele pochodzą z lat 1920 – 1986, są odrestaurowane i sprawne technicznie (w czasie cyklicznie organizowanych „Rozruchów Maszyn” pojazdy są uruchamiane i prezentowane zwiedzającym). Od 2016 r. można oglądać kolekcję zabytkowych spalinowych silników stacjonarnych Jacoba Pepinga – ponad 50 silników wyprodukowanych przez cały XX w. (prezentuje to historię rozwoju napędu spalinowego). Znajdują się tu również niewielkie silniki warsztatowe do napędzania m.in. tokarek i pił oraz potężne 12- cylindrowe silniki umożliwiające napędzanie dużych zespołów maszyn i okrętów.

Ciekawostki:

Przełom XVIII w. i XIX w. to intensywna industrializacja i urbanizacja Górnego Śląska w związku z lokalnie występującymi zasobami naturalnymi. Zachodzące przemiany gospodarcze w krótkim czasie przekształciły rolniczy region w jeden z największych ośrodków przemysłowych Europy, funkcjonujący aż do przełomu lat 80. i 90. XX w.

Licznie powstawały tu kopalnie: najpierw galmanu (wykorzystywanego do wyrobu mosiądzu), potem węgla kamiennego i budowano huty żelaza, a także podejmowano próby wytopu cynku (wciąż mało znanej technologii).

Pierwsze udane próby przetopu cynku nastąpiły w 1792 r. w hucie szkła w Wesołej należącej do dóbr książąt pszczyńskich (dokonane przez Johanna Christiana Ruhberga). O ważności, a nawet przełomowości dla historii hutnictwa, świadczy szczególna ochrona tej nowej technologii (a autor tego wyczynu był określany przydomkiem „śląski Faust”). Technologia polegała na skropleniu jego stanu lotnego, przy równoczesnym wyeliminowaniu powietrza. Korzystano do tego z mufli (tj. komory szczelnie zamkniętej, z materiałów ogniotrwałych, np. gliny, stali, szamotu, ogrzewanej z zewnątrz), wzorowanej na szklarskich donicach. Mimo wielkiej tajemnicy, wkrótce szczegóły poznali inni przemysłowcy. I już w 1837 r. działało w okolicy aż 49 zakładów wtapiających ten metal. Z czasem wyłoniło się 4 największych producentów: książę Hohenlohe w Wełnowcu i hrabia Donnersmarck w Nowej Wsi oraz Śląskie Kopalnie i Cynkownie w Lipinach i koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche). W Szopienicach (powstała tu w 1834 r. Huta cynku Wilhelmina, a potem w jej najbliższym sąsiedztwie budowano dalsze zakłady hutnicze m.in.: Uthemann, Bernhardi, Walter Croneck. Na początku XX w. szopienicki kombinat hutniczy produkował niemal 25 t. ton cynku i zatrudniał ponad 2100 osób).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Fabryka Porcelany
Szlak zabytków techniki
Katowice, ul. Porcelanowa 23
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Fabryka Porcelany, inaczej Park Przemysłowo-Technologiczny Porcelana Śląska „Park”, mieści się przy ul. Porcelanowej 23 w Katowicach, na byłych terenach przemysłowych. Fabryka Porcelany stanowi unikatowy kompleks budynków pochodzących z przełomu XIX i XX wieku. Pełniły one wówczas funkcję fabryki pasz, która w latach 1923-25 została przebudowana na fabrykę „Porcelana Giesche”. W 1952 r. zmieniono nazwę zakładów i znak fabryczny na „Bogucice”. Dziś przestrzeń Fabryki to miejsce spotkań, koncertów, ciekawych wydarzeń kulturalnych. Znajduje się w niej również salon z porcelaną Bogucice a także galeria i fabryka, która produkuje kolekcjonerskie i okolicznościowe serie porcelany. Prace rewitalizacyjne dawnej fabryki porcelany rozpoczęto z inicjatywy Fundacji Giesche. Obiekt jest ponadto najbardziej multifunkcyjnym miejscem w regionie, gdyż swoje siedziby mają tutaj głównie firmy branż kreatywnych i IT. Na jej terenie znajdują butiki projektantów mody i wyposażeniem wnętrz, restauracje, klub muzyczny, klub fitness, kliniki medyczne oraz strefa kreatywności dla dzieci „Bajka Pana Kleksa”.

Ciekawostki:

W ramach kompleksu Fabryki Porcelany, wpisanego jako całość do gminnej ewidencji zabytków, znajdują się bardzo cenne obiekty architektury poprzemysłowej, m.in. budynki starej piecowni, malarni czy wzorcowni służących przez blisko 100 lat do produkcji porcelany, a także tak charakterystyczne dla górnośląskiego krajobrazu wieża wodna i komin.

Radiostacja
Szlak zabytków techniki
Gliwice, ul. Tarnogórska 127-129-131
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Wieża antenowa o wys. 11 m., z drewna modrzewiowego, skręconego mosiężnymi śrubami. Do dziś to najwyższa drewniana budowla w Europie. Jej historia związana jest z tzw. prowokacją gliwicką (31 sierpnia 1939 r.). Był to napad siedmioosobowego oddziału niemieckiego ucharakteryzowanego na powstańców śląskich na budynek przy ul. Tarnogórskiej, w celu obciążenia Polski odpowiedzialnością za wybuch II wojny światowej i usprawiedliwienie jej rozpoczęcia przez Niemców (jako tzw. obrona konieczna). Po sterroryzowaniu obsługi, napastnicy usiłowali odczytać po polsku odezwę, zapowiadającą polską ofensywę i wzywającą do powstania. Wygłoszono tylko początek komunikatu, a treść nie zyskała dużego zasięgu, gdyż właściwy sprzęt nagłaśniający był w innym miejscu. Zostało to potwierdzone w zeznaniach złożonych na procesie norymberskim przez dowodzącego akcją – Alfreda Helmuta Naujocksa (funkcjonariusza służby bezpieczeństwa SD i oficera SS).

W 2017 r. została wpisana na listę Pomników Historii, na której znajdują się obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych dla dziedzictwa kulturowego Polski.

Obecnie otoczenie wieży jest dostępne dla odwiedzających, a sama wieża wciąż służy celom komunikacyjnym jako maszt dla kilkudziesięciu różnych anten.

Ciekawostki:

Gliwice w 1939 r. były miastem przygranicznym (za rogatkami przebiegała granica z Polską). W celu szerzenia propagandowego przekazu o niemieckiej roli Gliwic, w 1935 r. oddano do użytku stację nadajnika (Gleiwitzer Sender) przy ul. Tarnogórskiej i umieszczono pionową antenę na wieży. Radiostacja służyła do retransmisji programu rozgłośni wrocławskiej, czyli Reichssender Breslau (audycje słyszalne były po obu stronach granicy Górnego Śląska, a nocą (gdy emisja sygnału była lepsza) także w całej Europie, części Azji, a nawet Ameryce Północnej.

Napad na radiostację gliwicką (kryptonim „Tannenberg”) stanowił fragment szerzej zakrojonej akcji, obejmującej ciąg granicznych prowokacji – podobne napady na niemiecki posterunek celny w Stodołach (Hochlinden) i leśniczówkę w Byczynie (Pitschen) i symulowane zamachy na niemieckie instytucje i symbole w województwie śląskim, na polskim Pomorzu i w Wielkopolsce, a w Katowicach agenci SD podłożyli bombę pod gmachem drukarni „Kattowitzer Zeitung”, czołowego niemieckiego dziennika w województwie śląskim.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2010 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii urbanistyka.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Galeria Szyb Wilson
Szlak zabytków techniki
Katowice, ul. Oswobodzenia 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Szyb jest największą prywatna galeria sztuki w Polsce, o powierzchni wystawienniczej ponad 2500 m². Zlokalizowana jest w budynku Szybu Wilson (dawniej Richthofen i Hulda), wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów.

Galeria została otwarta w 2001 r. w zrewitalizowanym budynku cechowni i łaźni szybów Wilson Kopalni Wieczorek. Galeria stanowi połączenie postindustrialnej przeszłości ze współczesnością.

Galeria kojarzy się z tzw. Grupą Janowską (oficjalna nazwa: Koło Malarzy Nieprofesjonalnych); to malarze amatorzy, wywodzący się ze środowiska robotniczego, zwykle górniczego; To fenomen i unikatowe zjawisko w kulturze; historia grupy sięga lat 30. XX w.; została założona przez Teofila Ociepkę, zafascynowanego (uznany był, obok krynickiego Nikifora, za najbardziej znanego polskiego „prymitywistę”). Po II wojnie światowej twórcy gromadzili się w Zakładowym Domu Kultury Kopalni Wieczorek, założonym przez Ottona Klimczoka. Galeria posiada unikalną własną kolekcję sztuki współczesnej, w tym właśnie starej Grupy Janowskiej i współczesnych artystów naiwnych. A jednym z najważniejszych cyklicznych wydarzeń jest Art Naif Festiwal, prezentujący prace artystów naiwnych z całego świata. Galeria bywa też udostępniana na koncerty, festiwale, bale, spektakle, konferencje, a także jest miejscem realizacji zdjęć filmowych, teledysków, artystycznych sesji zdjęciowych, pokazów mody, itp.

Ciekawostki:

Nazwa szybu, nadana w 1935 r., pochodzi od nazwiska prezydenta Stanów Zjednoczonych. Po wojnie szyb należał do Kopalni Wieczorek. W 1995 r. szyb zamknięto, a od 1998 r. rozpoczął się proces jego adaptacji na galerię sztuki współczesnej, przez podmiot prywatny.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Muzeum Techniki Sanitarnej
Szlak zabytków techniki
Gliwice, ul. Edisona 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Placówka zlokalizowana w budynku przepompowni z początku XX w., na terenie Centralnej Oczyszczalni Ścieków. Znajdują się tu zabytkowe urządzenia techniki sanitarnej, takie jak: zastawki, pompy i kompresory.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach
Szlak zabytków techniki
Gliwice, ul. Bojkowska 37
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Filia Muzeum w Gliwicach eksponuje zbiór odlewów artystycznych z brązu i żeliwa; mieści się w dawnej maszynowni kopalni Gliwice.

Ciekawostki:

Początki kopalni Gliwice (Gliwitzer Grube) sięgają 1901 r. (gdy połączono 16 pól górniczych należących do Wiliama Suermondta i kilkunastu przedsiębiorców z Nadrenii), a działała w latach 1912 – 2000.

Dodatkowe informacje:

Zwiedzanie filii Muzeum jest bezpłatne dla wszystkich w soboty [stan na lipiec 2023].

Sztolnia Królowa Luiza
Szlak zabytków techniki
Zabrze, ul. Wolności 408
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Podziemno-naziemny kompleks pogórniczy udostępniony do zwiedzania, powstały w oparciu o jedną z najstarszych kopalń węgla kamiennego Górnego Śląska. Stanowi prawdziwy pomnik przemysłowej historii tego obszaru, a jednocześnie niepowtarzalną atrakcję turystyczną w skali Europy. Zabrzański odcinek, o długość ok. 2,5 km, został udostępniony turystom (całkowita długość to ponad 14 km: od wylotu w centrum Zabrza do dawnej kopalni Król w Chorzowie – szyb Krug – nieistniejący od 2015 r.).

Z obiektem tym wiąże się Łaźnia Łańcuszkowa, od której rozpoczyna się zwiedzanie kompleksu.

Ciekawostki:

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna jest wybitnym dziełem inżynierskim, które świadczy o rozwoju techniki w I poł. XIX w. (jednym z ówczesnych wyzwań było drążenie chodnika z dwóch przeciwległych kierunków i konieczności zachowania spływu wody). Jej początki sięgają XVIII w. kiedy odkryto złoża węgla kamiennego i trzeba było usuwać wodę napływającą do wyrobisk.  Przed pojawieniem się pierwszych maszyn parowych czerpano ją do beczek wyciąganych kołowrotami lub kieratami konnymi, albo stosowano pompy poruszane kieratami. Wysokie koszty odwadniania kopalni i transportu węgla wymusiły potrzebę innowacyjnego systemu odwadniająco-transportowego.

Budowa sztolni trwała 64 lata (1799 – 1863 r.) i nastąpiła z inicjatywy hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena, który podpatrzył to rozwiązanie podczas swojego pobytu w Anglii. Stając się najdłuższą hydrotechniczną budowlą podziemną związaną z górnictwem węgla kamiennego w Europie. Umożliwiała odwodnienie 2 kopalń państwowych i ok. 20 kopalń prywatnych oraz udostępniała coraz głębsze pokłady węgla do eksploatacji; stanowiła też fragment drogi wodnej łączącej Górny Śląsk z portami Europy Zachodniej, poprzez Kanał Kłodnicki, którego początkiem był wylot ze sztolni.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zabytkowy Szyb Maciej
Szlak zabytków techniki
Zabrze, ul. Srebrna 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Kopalnia Guido
Szlak zabytków techniki
Zabrze, ul. 3 Maja 93
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Zabytkowa kopalnia węgla kamiennego przeznaczona do zwiedzania. Niezwykłe miejsce, unikatowe w Europie, bo stworzone w prawdziwej kopalni, którą założył w 1855 r. hrabia Guido Henckel von Donnersmarck. Można tu zjechać na dwa poziomy: 170 i 320 m pod ziemię, a tam przejechać się podwieszanymi wagonikami, usłyszeć warkot kombajnu, przejść wąskimi fragmentami korytarzy i dotknąć prawdziwej ściany węglowej, a na koniec zjeść pajdę chleba ze smalcem. To miejsce znakomicie ilustruje pracę górnika i specyfikę miejsca, jakim jest kopalnia. Od 2013 r. została połączona z Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu w jedną instytucję o nazwie Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

Ciekawostki:

Zasoby węgla w kopalni stopniowo się kończyły (jeszcze w latach 20. XX w.). W latach 60. XX w. utworzono więc tu Kopalnię Doświadczalną M-300, której zadaniem było testowanie nowych maszyn i urządzeń górniczych, a w 1982 r. na poziomie 170 utworzono Skansen Górniczy Guido do zwiedzania

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.
Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Kopalnia Guido i Sztolnia Królowa Luiza i Kopalnia Guido to punkty Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego.

Bajtel Gruba – Park 12 C
Szlak zabytków techniki
Zabrze, ul. Maurycego Mochnackiego 12
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Elektrociepłownia Szombierki
Szlak zabytków techniki
Bytom, ul. Kosynierów 30
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zespół zabudowy elektrowni Bobrek (Kraftwerk Oberschlesien, Kraftwerk Bobrek, elektrownia Bobrek, później Szombierki) z 1920 r., zaprojektowany przez berlińskich architektów, Georg i Emil Zillmannowie. Na powierzchni niemal 18 ha są takie obiekty jak: kotłownia, pompownia, maszynownia, rozdzielnia prądu, wieża wodna „Zegarowa”, wieża węglowa, trzy kominy fabryczne, budynek zarządu, wartownia wraz z otoczeniem.

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Ciekawostki:

Elektrownia Bobrek otwarta została w 1920 r. a zakończyła wytwarzanie energii elektrycznej w latach 1995–1998 EC Szombierki (wygaszenie produkcji w 2011 r.).

Początkowo planowana była jako fabryka prochu, o czym może świadczyć solidna i potężna konstrukcja, typowa dla budowli o charakterze militarnym), lecz ze względu na potrzebę wykorzystania węgla odpadowego z należącej do spółki kopali Bobrek i Szombierki obiekt zaadaptowano dla potrzeb elektrowni Inwestorem była niemiecka spółka należąca do Joanny Gryzik, spadkobierczyni po majątku Karola Goduli.

W 1925 r. na wieży elektrowni zamontowano czterostronny zegar marki Siemens und Halske, sprzężony z 54 zegarami działającymi w zakładzie (podczas najlepszego okresu zakładu ok. 1930 r. pracowało tu ponad 900 osób). W 1937 r. wzniesiono najwyższy z 3. kominów elektrowni o wys. 120 m. W 1945 r. oddziały Armii Czerwonej zdemontowały część urządzeń i wywiozły je w głąb Rosji.

Dodatkowe informację:

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
Szlak zabytków techniki
Bytom, ul. Reja 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Kolej o prześwicie toru 785 mm, uruchomiona w poł. XIX w., służąca pierwotnie głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Obecnie Górnośląskie Koleje Wąskotorowe funkcjonują jako kolej turystyczna na części dawnej sieci o długości 21 km, pomiędzy Bytomiem a Miasteczkiem Śląskim (to dziś najstarsza linia historyczna).

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe są jednym z kilkudziesięciu obiektów na Szlaku Zabytków Techniki, który łączy najważniejsze i najciekawsze pod względem turystycznym, historycznym czy architektonicznym obiekty przemysłowe na Śląsku. W Bytomiu nieprzerwanie od 1853 r., działa najstarsza czynna linia kolei wąskotorowej na świecie. Obsługuje ona trasę o długości 21 km, której przystanek początkowy znajduje się na peronie wąskotorowym dworca głównego w Bytomiu. Pociągi na tej trasie zatrzymują się na dziesięciu stacjach, między innymi na zabytkowej stacji Bytom Karb Wąskotorowy, w Suchej Górze w pobliżu rezerwatu Segiet, przy Zabytkowej Kopalni Srebra oraz zalewie Nakło-Chechło, chętnie odwiedzanym przez mieszkańców okolicy szczególnie w sezonie wakacyjnym. Trasa kończy się na stacji Miasteczko Śląskie Wąskotorowe.
W przeszłości niezwykle istotny element intensywnego rozwoju przemysłu na Śląsku, obecnie służy już wyłącznie przewozowi turystów, a utrzymywana jest dzięki pracy i zaangażowaniu pasjonatów skupionych wokół Stowarzyszenia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, przy nieocenionym wsparciu samorządów.

Lokalizacja poszczególnych stacji.

  • Bytom Wąskotorowy (dworzec w Bytomiu, od strony ul. Zabrzańskiej)
  • Szombierki Elektrownia
  • Bytom Karb Wąskotorowy (koniec ul. Reja w Bytomiu)
  • Dąbrowa Miejska (przystanek na żądanie)
  • Sucha Góra (ul. Łokietka koło dawnego zakładu Jopka)
  • Kopalnia Srebra (ul. Staffa, 7 minut piechotą do Kopalni)
  • Tarnowskie Góry Wąskotorowe (koło ronda Blachnickiego, ul. Bytomska)
  • Lasowice Zalew
  • Miasteczko Śląskie Zalew (ok. 5 minut piechotą od zalewu)
  • Miasteczko Śląskie Wąskotorowe
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Osiedle Ficinus
Szlak zabytków techniki
Ruda Śląska, ul. Kubiny
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jest jedną z najstarszych na Górnym Śląsku kolonii robotniczej z II poł. XIX w. (1860 – 1867) dla pracowników kopalni Gottessegen (później Błogosławieństwo Boże z Szybem Andrzej), założona przez jedną z linii rodu Henckel von Donnersmarck. Do dziś zachowało się ok. 90% zabudowy mieszkaniowej, tworzącej zwarty zespół, tj. 16 budynków czterorodzinnych, wolnostojących (zabudowa gospodarcza rozebrana została ze względu na zły stan techniczny). Każde mieszkanie złożone było z przedsionka, kuchni i małego pokoju, a za nimi zlokalizowano zabudowania gospodarcze i niewielkie pola uprawne. Zabudowa ma charakter wiejsko-przemysłowy i wyróżnia się nietypową architekturą: zbudowana z naturalnego piaskowca z okolicznych kamieniołomów, a nie z cegły jak familoki.

Obecnie budynki stanowią własność miasta. W latach 90. XX w. przeprowadzono prace rewitalizacyjne (m.in. utworzono lokale handlowe i usługowe).

Ciekawostki:

Nazwa kolonii pochodzi od inicjatora budowy osiedla: radcy górniczego i dyrektora generalnego dóbr hrabiego Łazarza Henkel von Donnersmarcka, Georga Ficinusa.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

Więcej o historii tego unikatowego obiektu na stronie miejskiego konserwatora zabytków (także w j. angielskim i j. niemieckim).

Centrum Wycieczkowe Tyskich Browarów Książęcych
Szlak zabytków techniki
Tychy, ul. Katowicka 9
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Placówka utworzona pod koniec 2004 r. w jednym z najstarszych browarów w Polsce – piwo warzy się tu od początku XVII w. (1629 r.). Powstał z inicjatywy rodu Promnitzów, ale rozbudowany został przez księcia pszczyńskiego Jana Henryka XI Hochberga – wizjonera i przedsiębiorcy.

Zabudowa objęta ochroną konserwatorką.

Ciekawostki:

Obecne zabudowania to efekt wielkiej rozbudowy w II poł. XIX w. Powstały wtedy warzelnia, chłodnia, słodownia ze strychem na jęczmień, dwie pęczarnie ze strychem na słód, młyn do słodu, suszarnia i przemysłowa lodownia (jedna z pierwszych w Europie). Obiekt został także wyposażony w maszynę parową o mocy 16KM, miał oświetlenie elektryczne, założone już 11 lat po wynalezieniu żarówki przez Thomasa Edisona.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2005 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Browar Obywatelski (Tichauer)
Zrewitalizowane
Tychy, ul. Browarowa 7
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Zabytkowy kompleks kilkunastu obiektów poprodukcyjnych z XIX w., wzniesiony wg jednolitego projektu (jako jedno założenie). Charakteryzuje się dużymi walorami architektonicznymi (detale), historycznymi i poznawczymi (dobrze zachowane założenie przestrzenne zakładu piwowarskiego).

Dawna warzelnia i słodownia z suszarnią, zaadaptowane są na restaurację, gdzie serwowane jest własne piwo, jak również na galerię sztuki i park naukowo-technologiczny.

Na terenie Browaru Obywatelskiego jest klimatyczne miejsce, utrzymane w stylu industrialnym: to Tichauer restauracja i galeria sztuki.

 

Ciekawostki:

Browar Obywatelski zbudowano w końcu XIX w. (w latach 1895 – 1897) z inicjatywy spółki Brieger Aktien Brauerei-Gesellschaft (jako konkurencja dla Tyskich Browarów Książęcych, wówczas największego w Europie) i rozbudowany w latach 1919-1935.

Z końcem XIX w. oba browary zawarły porozumienie dotyczące cen, ale w 1918 r. 90% akcji Browaru Obywatelskiego zostało wykupionych przez zarząd książęco-pszczyński. W 1939 r. książę pszczyński Jan Henryk XV wraz ze swoim synem i dyrektorem banku miejskiego z Katowic założyli w Tychach spółkę Browary Książęce S.A. W 1945 r. zakład przeszedł na własność Skarbu Państwa. Piwo produkowano do 1999 r.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Browar Obywatelski (Tichauer)
Szlak zabytków techniki
Tychy, ul. Browarowa 7
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Zabytkowy kompleks kilkunastu obiektów poprodukcyjnych z XIX w., wzniesiony wg jednolitego projektu (jako jedno założenie). Charakteryzuje się dużymi walorami architektonicznymi (detale), historycznymi i poznawczymi (dobrze zachowane założenie przestrzenne zakładu piwowarskiego).

Dawna warzelnia i słodownia z suszarnią, zaadaptowane są na restaurację, gdzie serwowane jest własne piwo, jak również na galerię sztuki i park naukowo-technologiczny.

Na terenie Browaru Obywatelskiego jest klimatyczne miejsce, utrzymane w stylu industrialnym: to Tichauer restauracja i galeria sztuki.

 

Ciekawostki:

Browar Obywatelski zbudowano w końcu XIX w. (w latach 1895 – 1897) z inicjatywy spółki Brieger Aktien Brauerei-Gesellschaft (jako konkurencja dla Tyskich Browarów Książęcych, wówczas największego w Europie) i rozbudowany w latach 1919-1935.

Z końcem XIX w. oba browary zawarły porozumienie dotyczące cen, ale w 1918 r. 90% akcji Browaru Obywatelskiego zostało wykupionych przez zarząd książęco-pszczyński. W 1939 r. książę pszczyński Jan Henryk XV wraz ze swoim synem i dyrektorem banku miejskiego z Katowic założyli w Tychach spółkę Browary Książęce S.A. W 1945 r. zakład przeszedł na własność Skarbu Państwa. Piwo produkowano do 1999 r.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Muzeum Miejskie Sztygarka
Szlak zabytków techniki
Dąbrowa Górnicza, ul. Legionów Polskich 69
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Budynek, w którym obecnie mieści się muzeum wybudowany został w latach 1839-1842 z inicjatywy Zarządu Banku Polskiego w Warszawie. Była to siedziba Zarządu Zachodniego Okręgu Górniczego, a od 1889 r. Szkoła Górnicza i Hutnicza, zwana Sztygarką. W 2010 r. została udostępniona do zwiedzania jako podziemna trasa turystyczna.

Ciekawostki:

Budowa Kopalni Ćwiczebnej przy Państwowej Szkole Górniczej i Hutniczej rozpoczęła się w 1927 r. w celu zaznajamiania uczniów z różnymi urządzeniami górniczymi, dokonywania pomiarów z zakresu wentylacji i miernictwa podziemnego, wykonywania ćwiczebnych drążeń wyrobisk, itp.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Szyb Prezydent, Kompleks Sztygarka
Szlak zabytków techniki
Chorzów, ul. Piotra Skargi 34 a/d
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Prezydent (dawnej św. Jacek) z 1933 r., w stylu modernizmu; to pozostałość po kopalni Prezydent (wcześniej Prezydent Mościcki, z podziału kopalni Król czyli dawniej Prinz Carl zu Hessen); posiada unikatową żelbetową konstrukcję, o wys. 42 m (z zachowaniem formy wieży jednozastrzałowej); ówcześnie jedna z najnowocześniejszych wież wyciągowych w Europie, z dwoma kołami linowymi o średnicy 5,5 m ustawionymi równolegle obok siebie (mogła wydobyć ponad 320 ton węgla na godzinę). Zbudowana została wg projektu inż. Ryszarda Heilemana z Katowic, który wykorzystał francuskie wzory technologiczne.

Kompleks Sztygarka tworzą: budynki dyrekcji, starej sali zbornej i kasyna, nowego kasyna, domu mieszkalnego sztygarów, kopalnianej straży pożarnej, magazynu ciekłego powietrza. Nazwa kompleksu nawiązuje do faktu, że w jednym z budynków w okresie międzywojennym mieszkali sztygarzy.

Obecnie to kompleks hotelowo-gastronomiczny (w tym: restauracja, kawiarnia i loftowy klub muzyczny i galeria (wraz z salą konferencyjną). Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Ciekawostki:

Kopalnia Król (wcześniej Prinz Karl von Hesse) była kopalnią fiskalną czyli państwową, założoną na koniec XVIII w. (1791 r.) przez F.W. von Redena; tym samym była jedną z najstarszych i najdłużej ,,fedrujących” kopalń w tym rejonie, ale też największych i najlepiej wyposażonych; z czasem rozrastała się i podzielona na 4 pola wydobywcze: zachodnie (św. Barbara), wschodnie (św. Jacek, potem Prezydent), południowe (Król Piast) i północne (Wyzwolenie); w 1937 r. podzielona na dwie: Prezydent Mościcki i Barbara-Wyzwolenie; natomiast kopalnia Gräffin Laura (od 1936 r. Chorzów) została wydzielona w 1780 r., z części rezerwowego pola kopalni Król. W 1970 r. kopalnie Barbara- Wyzwolenie i Chorzów połączono w jedną: Barbara-Chorzów, a kopalnię Prezydent włączono do kopalni Polska w Świętochłowicach. Obie zakończyły działalność w połowie lat 90. XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2013 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna za Rewitalizację przyrodniczo-krajobrazową wieży wyciągowej Szybu Prezydent w Chorzowie oraz w tym samym konkursie Wyróżnienie Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej: Rewitalizacja Zespołu Sztygarka.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Centralne Muzeum Pożarnictwa
Szlak zabytków techniki
Mysłowice, ul. Stadionowa 7a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum prezentujące dorobek i dziedzictwo polskiego pożarnictwa oraz dokumentuje rozwój historii i techniki pożarniczej w naszym kraju. Liczy ponad 4 tysiące eksponatów. Muzeum zostało otwarte 14 września 1975 r., którego pierwszą siedzibą były budynki obozu hitlerowskiego przy ulicy Powstańców w Mysłowicach. W 1991 r. muzeum przeniesiono do hal przy ulicy Stadionowej w Mysłowicach. W 1992 r. muzeum zostało wcielone w struktury Państwowej Straży Pożarnej i zmieniło nazwę na Centralne Muzeum Pożarnictwa.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”
Dla dzieci
Katowice, ul. św. Jana 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Jeden z najstarszych zespołów lalkowych w Polsce, który istnieje od 1945 r. Obecny repertuar adresowany jest głównie do dzieci, zarówno jako baśniowa klasyka jak i pozycje współczesne. Siedziba Teatru mieści się w zabytkowej, neobarokowej kamienicy z końca XIX wieku, przy ulicy św. Jana 10.

Teatr od roku 2002 jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek „Katowice – Dzieciom”.

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (NOSPR)
Koncerty i spektakle muzyczne
Katowice, plac Wojciecha Kilara 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia (NOSPR) to jeden z najbardziej nowoczesnych obiektów muzycznych w Polsce i Europie, zbudowany według projektu pracowni architektonicznej Tomasza Koniora. Budowa rozpoczęła się w 2012 r. a koncert inauguracyjny odbył pod koniec 2014 r. (m.in. z udziałem Krystiana Zimermana i London Symphonic Orchestra).

Elewacja NOSPR nawiązuje do historycznej zabudowy Śląska poprzez ceglane filary, gładkie i jaskrawoczerwone wnęki, jak okna familoków górniczego osiedla Nikiszowiec. Wnętrze budynku jest bardzo nowoczesne, lecz z zastosowaniem naturalnych materiałów: beton, marmur, drewno.

To część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, MCK, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Centralnym elementem budynku jest monumentalna bryła z barwionego betonu z salą koncertową na 1 800 miejsc, widownia (o pow. ponad 250 m2) dla ponad 120-osobowej orkiestry i 100-osobowego chóru. Poza tym budynek zawiera ok. 400 pomieszczeń przeznaczonych dla pracowników. Nad akustyką sali NOSPR czuwał mistrz w swoim fachu – Yasuhisa Toyota z Nagata Acoustics, mający w portfolio realizacje dla najlepszych sal koncertowych świata.

Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK)
Obiekty wielofunkcyjne
Katowice, plac Sławika i Antalla 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedno z największych centów kongresowych w Polsce, oddane do użytkowania w 2015 r. Może jednocześnie pomieścić 15 tys. użytkowników, a w samej hali wielofunkcyjnej 12 tys. Jest tu 35 sal konferencyjnych o różnej wielkości. Obiekt łączy funkcję kongresową, konferencyjną, wystawienniczą, targową i widowiskową.

Koncepcja budynku MCK zakładała nawiązanie do modernistycznej architektury miasta, uwzględnienie sąsiedztwa tak charakterystycznego budynku Spodka i stworzenie przestrzeni dla spędzania czasu wolnego.

To część Strefy Kultury Miasta Katowice (w sąsiedztwie znajdują się inne ikony Katowic: Spodek, NOSPR, Muzeum Śląskie).

Ciekawostki:

Zielony dach budynku i taras widokowy MCK tworzą „Zieloną Dolinę”, łącząc się ze Spodkiem. Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna obiektu została wyłoniona w międzynarodowym konkursie, w którym pierwsze miejsce zdobył projekt warszawskiej pracowni JEMS Architekci. Obiekt wyróżnia się postindustrialną estetyką oraz użytecznym designem.

Nagrody i wyróżnienia:

Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r.

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności oraz Pomnik Dziewięciu z Wujka
Muzea
Katowice, ul. Wincentego Pola 38
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum utworzone w zabytkowym budynku należącym do kopalni Wujek, liczącym ponad 100 lat, gdzie przed II wojną światową napełniano karbidem lampy górnicze, a potem był magazynem odzieży roboczej. Muzeum, to jednak coś więcej niż ekspozycja, to świadek historii, czyli miejsce autentycznych tragicznych wydarzeń grudniowych (16 grudnia 1981 r.), kiedy z rampy budynku padły śmiertelne strzały w kierunku 9. górników z Kopalni Wujek; tworzy to doniosłą atmosferę. Niewątpliwym walorem placówki jest możliwość umówienia się na zwiedzanie ze świadkami tamtych wydarzeń.

To wspólna instytucja kultury Województwa Śląskiego i Miasta Katowice.

Ciekawostki:

Nowa wystawa główna została otwarta w 40. rocznicę pacyfikacji kopalni Wujek. Ekspozycja jest poświęcona przede wszystkim strajkowi w kopalni w grudniu 1981 r. i oporowi Polaków wobec systemu komunistycznego w latach 80. XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienia Marszałka Województwa Śląskiego w 2022 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia
Muzea
Katowice, ul. 11 Listopada 50
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka przedstawia historię rozwoju hutnictwa cynku na Górnym Śląsku w poprzemysłowej przestrzeni wystawienniczej o powierzchni ponad 5000 m2, w halach dawnej walcowni cynku. Podstawą ekspozycji jest unikatowy ciąg technologiczny do produkcji blach cynkowych, który tworzą m.in. piece do topienia, piec grzewczy do płyt cynkowych, karuzela odlewnicza, walcarki wstępne i wykańczające oraz nożyce do cięcia blach. Znajduje się tu również zespół 4 oryginalnych maszyn parowych w przeszłości napędzających urządzenia w walcowni.

W muzeum znajduje się także jedna z największych i najbardziej wszechstronnych kolekcji w Polsce zabytkowych motocykli Harley-Davidson i Indian. Modele pochodzą z lat 1920 – 1986, są odrestaurowane i sprawne technicznie (w czasie cyklicznie organizowanych „Rozruchów Maszyn” pojazdy są uruchamiane i prezentowane zwiedzającym). Od 2016 r. można oglądać kolekcję zabytkowych spalinowych silników stacjonarnych Jacoba Pepinga – ponad 50 silników wyprodukowanych przez cały XX w. (prezentuje to historię rozwoju napędu spalinowego). Znajdują się tu również niewielkie silniki warsztatowe do napędzania m.in. tokarek i pił oraz potężne 12- cylindrowe silniki umożliwiające napędzanie dużych zespołów maszyn i okrętów.

Ciekawostki:

Przełom XVIII w. i XIX w. to intensywna industrializacja i urbanizacja Górnego Śląska w związku z lokalnie występującymi zasobami naturalnymi. Zachodzące przemiany gospodarcze w krótkim czasie przekształciły rolniczy region w jeden z największych ośrodków przemysłowych Europy, funkcjonujący aż do przełomu lat 80. i 90. XX w.

Licznie powstawały tu kopalnie: najpierw galmanu (wykorzystywanego do wyrobu mosiądzu), potem węgla kamiennego i budowano huty żelaza, a także podejmowano próby wytopu cynku (wciąż mało znanej technologii).

Pierwsze udane próby przetopu cynku nastąpiły w 1792 r. w hucie szkła w Wesołej należącej do dóbr książąt pszczyńskich (dokonane przez Johanna Christiana Ruhberga). O ważności, a nawet przełomowości dla historii hutnictwa, świadczy szczególna ochrona tej nowej technologii (a autor tego wyczynu był określany przydomkiem „śląski Faust”). Technologia polegała na skropleniu jego stanu lotnego, przy równoczesnym wyeliminowaniu powietrza. Korzystano do tego z mufli (tj. komory szczelnie zamkniętej, z materiałów ogniotrwałych, np. gliny, stali, szamotu, ogrzewanej z zewnątrz), wzorowanej na szklarskich donicach. Mimo wielkiej tajemnicy, wkrótce szczegóły poznali inni przemysłowcy. I już w 1837 r. działało w okolicy aż 49 zakładów wtapiających ten metal. Z czasem wyłoniło się 4 największych producentów: książę Hohenlohe w Wełnowcu i hrabia Donnersmarck w Nowej Wsi oraz Śląskie Kopalnie i Cynkownie w Lipinach i koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche). W Szopienicach (powstała tu w 1834 r. Huta cynku Wilhelmina, a potem w jej najbliższym sąsiedztwie budowano dalsze zakłady hutnicze m.in.: Uthemann, Bernhardi, Walter Croneck. Na początku XX w. szopienicki kombinat hutniczy produkował niemal 25 t. ton cynku i zatrudniał ponad 2100 osób).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Muzeum w Sosnowcu (Zespół parkowo-pałacowy Schoena)
Muzea
Sosnowiec, ul. Chemiczna
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabytkowy park w stylu angielskim, który został założony w 1885 rok przez braci Schoenów, zaprojektowany w stylu neoromantycznym wokół zespołu pałaców Schoena i Wilhelma.

Pałac 3-kondygnacyjny, w stylu neobarokowym, z końca XIX w. wybudowany przez braci Ernsta i Franza Schoenów z Saksonii (potomków niemieckich przemysłowców), według projektu wrocławskiego architekta Karla Grosser’a. Do dziś bryła nie uległa zmianie, ale wnętrza zostały przebudowywane na przestrzeni lat. Położony w parku, z którym tworzy zespół pałacowo-parkowy.

Obecnie to siedziba Muzeum w Sosnowcu. W Pałacu, w 1985 r. utworzono oddział Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a 10 lat później placówka została przejęta przez sosnowiecki samorząd jako niezależna instytucja kultury. Przesłaniem Muzeum jest zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego Sosnowca oraz upowszechnianie kultury materialnej i duchowej miasta, a także Zagłębia Dąbrowskiego, poprzez wieloletnie gromadzenie pamiątek przeszłości i badanie naukowe.

Ciekawostki:

Bracia Schön przybyli do Sosnowca (ówcześnie położnego na zachodnich krańcach Imperium Rosyjskiego) – byli przemysłowcami- fabrykantami, ale i społecznikami. Wybudowali tu dwie fabryki włókiennicze: przędzalnię wełny czesankowej na Środuli (przy ul. Chemicznej) i przędzalnię wełny wigoniowej przy obecnej ul. 1 Maja. Zyski wykorzystano częściowo do uruchomienia w 1902 r. kolejnego zakładu trykotaży i pończoch w Sielcu. Przedsiębiorstwo działało poprzez spółkę o nazwie Dom Handlowy C.G. Schön. Przed I wojną światową należało do największych tego typu, działających w Królestwie Polskim i w Rosji. Franz starał się o nadanie praw miejskich osadzie Sosnowice, a potem zasiadał w pierwszej radzie miejskiej i był jednym z 4. honorowych radnych.

W bezpośrednim sąsiedztwie swoich zakładów bracia wybudowali też osiedla dla robotników i urzędników oraz swoje rezydencje. Współfinansowali też przedsięwzięcia publiczne, organizowali akcje charytatywne (np. wraz z H. Dietlem ufundowali Cerkiew Świętych Wiery, Nadziei i Lubowy i matki ich Zofii), a ich spadkobiercy, żyjący w Sosnowcu do 1945 r. wspierali polski ruch oporu w czasie II wojny światowej.

Filharmonia Śląska
Koncerty i spektakle muzyczne
Katowice, ul. Sokolska 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Filharmonia założona w 1945 r. Od pierwszych dni istnienia działa bardzo intensywnie na rzecz upowszechnienia muzyki, organizując koncerty, również poza siedzibą. W 2011 r. nadano jej imię Henryka Mikołaja Góreckiego.

Budynek, w którym mieści się Filharmonia Śląska, powstał w 1873 przy ówczesnej Karlsstraße 2 (obecnie Sokolska). Budynek wybudowany w stylu neoklasycyzmu. W latach 2010 – 2013 został wyremontowany.

Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej „Symfonia”
Koncerty i spektakle muzyczne
Katowice, ul. Zacisze 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek wybudowany w 2005-2007 r. Zaprojektowany przez KoniorStudio. Projektowany obiekt został połączony z budynkiem głównym poprzez przeszklone atrium.  W nowo wybudowanej części mieści się m.in. sala koncertowa na ok. 400 osób, centrum edukacyjne, biblioteki.

Nagrody i wyróżnienia:

Najlepsza przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego 2008 r.

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego
Teatry
Katowice, ul. Rynek 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr powstał w 1907 r., budynek został zaprojektowany w stylu neoklasycystycznym przez Carla Moritza. Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego jest największą sceną dramatyczną Górnego Śląska. Na czterech scenach (Dużej, Kameralnej, w Malarni i w Galerii) prezentuje dorobek polskiej i światowej literatury, zarówno klasycznej, jak i współczesnej.

Teatr Korez
Teatry
Katowice, plac Sejmu Śląskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr założony w 1990 roku przez Michała Brysia (zastąpiony później przez Mirosława Neinerta), Bogdana Kalusa i Grzegorza Wolniaka. Od 1997 roku teatr ma swoją siedzibę w tzw. December Palaście. Scena Teatru Korez należy do jednych z mniejszych scen teatralnych. Odbywają się na niej zarówno przedstawienia własne, występy gościnne jak i występy pozateatralne. Teatr jest współorganizatorem Letniego Ogrodu Teatralnego.

Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”
Teatry
Katowice, ul. św. Jana 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Jeden z najstarszych zespołów lalkowych w Polsce, który istnieje od 1945 r. Obecny repertuar adresowany jest głównie do dzieci, zarówno jako baśniowa klasyka jak i pozycje współczesne. Siedziba Teatru mieści się w zabytkowej, neobarokowej kamienicy z końca XIX wieku, przy ulicy św. Jana 10.

Teatr od roku 2002 jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek „Katowice – Dzieciom”.

Bajka Pana Kleksa
Dla dzieci
Katowice, ul. Porcelanowa 23
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Kino Światowid
Kina studyjne
Katowice, ul. 3 Maja 7
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Kinoteatr Rialto
Kina studyjne
Katowice, ul. św. Jana 24
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Kino Kosmos
Kina studyjne
Katowice, ul. Sokolska 66
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Galeria ASP Katowice – Rondo Sztuki
Galerie artystyczne
Katowice, Rondo im. gen. Jerzego Ziętka 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt oddany do użytku w 2006 r.; zlokalizowany na rondzie w Katowicach, w bezpośrednim sąsiedztwie Spodka.

Ciekawostki:

Obiekt zrealizowany w ramach budowy Drogowej Trasy Średnicowej wraz z tunelem pod centrum Katowic. Tworzy swoistą szklano-stalową dominantę na trasie wschód – zachód (Sosnowiec – Chorzów); uzupełnieniem jest plac z fontanną, siedziskami i zielenią.

Flyspot
Tunel aerodynamiczny
Katowice, ul. Chorzowska 100
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Galeria Szyb Wilson
Galerie artystyczne
Katowice, ul. Oswobodzenia 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Szyb jest największą prywatna galeria sztuki w Polsce, o powierzchni wystawienniczej ponad 2500 m². Zlokalizowana jest w budynku Szybu Wilson (dawniej Richthofen i Hulda), wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów.

Galeria została otwarta w 2001 r. w zrewitalizowanym budynku cechowni i łaźni szybów Wilson Kopalni Wieczorek. Galeria stanowi połączenie postindustrialnej przeszłości ze współczesnością.

Galeria kojarzy się z tzw. Grupą Janowską (oficjalna nazwa: Koło Malarzy Nieprofesjonalnych); to malarze amatorzy, wywodzący się ze środowiska robotniczego, zwykle górniczego; To fenomen i unikatowe zjawisko w kulturze; historia grupy sięga lat 30. XX w.; została założona przez Teofila Ociepkę, zafascynowanego (uznany był, obok krynickiego Nikifora, za najbardziej znanego polskiego „prymitywistę”). Po II wojnie światowej twórcy gromadzili się w Zakładowym Domu Kultury Kopalni Wieczorek, założonym przez Ottona Klimczoka. Galeria posiada unikalną własną kolekcję sztuki współczesnej, w tym właśnie starej Grupy Janowskiej i współczesnych artystów naiwnych. A jednym z najważniejszych cyklicznych wydarzeń jest Art Naif Festiwal, prezentujący prace artystów naiwnych z całego świata. Galeria bywa też udostępniana na koncerty, festiwale, bale, spektakle, konferencje, a także jest miejscem realizacji zdjęć filmowych, teledysków, artystycznych sesji zdjęciowych, pokazów mody, itp.

Ciekawostki:

Nazwa szybu, nadana w 1935 r., pochodzi od nazwiska prezydenta Stanów Zjednoczonych. Po wojnie szyb należał do Kopalni Wieczorek. W 1995 r. szyb zamknięto, a od 1998 r. rozpoczął się proces jego adaptacji na galerię sztuki współczesnej, przez podmiot prywatny.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Katowice Miasto Ogrodów – Instytucja Kultury im. Krystyny Bochenek
Obiekty wielofunkcyjne
Katowice, plac Sejmu Śląskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Park Tradycji Górnictwa i Hutnictwa
Szlak zabytków techniki
Siemianowice Śląskie, ul. Elizy Orzeszkowej 12
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Park Tradycji to obiekt poprzemysłowy, który pełni obecnie funkcję instytucji kultury, powstały w wyniku renowacji budynku maszynowni i szybu wyciągowego kopalni „Michał”, której poprzedniczką była powstała w XIX wieku kopalnia „Max” oraz przyległego terenu w siemianowickiej dzielnicy Michałkowice. Znajdujący się tutaj szyb „Krystyn” powstał na początku XX wieku. W roku 1975 jego dotychczasową wieżę wyciągową zastąpiła nowa, którą odwiedzający Park Tradycji mogą – dzięki renowacji – podziwiać w pełnej krasie, a która stanowi jeden z ważniejszych elementów lokalnego krajobrazu.

Park Tradycji został otwarty we wrześniu 2012 roku i znajduje się obecnie pod zarządem Siemianowickiego Centrum Kultury.

Teren wokół budynku i wieży szybu „Krystyn” został zagospodarowany w taki sposób, aby zaspokoić różnorodne potrzeby zarówno mieszkańców miasta, jak i odwiedzających Siemianowice gości. Do dyspozycji oddano 60 bezpłatnych miejsc parkingowych; teren doskonale nadaje się do spacerów i spędzania czasu na wolnym powietrzu oraz pozwala na organizowanie dużych imprez plenerowych.

Park Tradycji, obok 39 innych obiektów poprzemysłowych na Śląsku stał się częścią Szlaku Zabytków Techniki, który jest tematycznym, samochodowym szlakiem turystyczno-kulturowym, łączącym obiekty związane z kulturą dziedzictwa przemysłowego województwa śląskiego.

Ciekawostki:

Kopalnia Michał była budowalna od 1881 r., a zakończyła działalność w latach 90. XX w.; początkowo należała do Rheinbabenów. Miała 6 szybów: Zachodni (wydobywczy), Wschodni (wydobywczy), Północny I – zlikwidowany jako pierwszy ok. 1990 r. (wentylacyjny wydechowy i zjazdowy), Północny II (wentylacyjny wdechowy i zjazdowy), Krystyn (szyb materiałowy, wydobywczo-pomocniczy) i Południowy (wentylacyjny ze stacją wentylatorów, ale bez wieży szybowej). Była też upadowa Ignacy do poziomu 240 m (czyli wyrobisko korytarzowe, usytuowane w złożu, nachylone do 45° w stosunku do poziomu, łączące różne poziomy zakładu górniczego). Po wybuchu II wojny światowej kopalnię przejął koncern Hermann Göring (na jej terenie trwały walki między oddziałami Freikorpsu a wojskiem polskim i harcerzami. Polakom udało się odbić kopalnię, ale nie na długo. 8 września 1939 r. rozstrzelano 6 Polaków).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2013 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Teatr Zagłębia
Teatry
Sosnowiec, ul. Teatralna 4
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr powstał w 1897 r., jako 6 teatr w Królestwie Polskim. Gmach teatru został wzniesiony z prywatnych środków przedsiębiorcy hrabiego Mortimera Renarda. Budynek obecnie będący samoistną siedzibą Teatru został wzniesiony według planów architekta Karola Steczkowskiego i stanowił wówczas element całego zaplanowanego kompleksu.
W skład kompleksu wchodziły:

  • Teatr Zimowy (ówczesna nazwa nieoficjalna, budynek przetrwał do dzisiaj i jest siedzibą Teatru)
  • Pokoje gościnne – Hotel Saski
  • Drewniany Teatr Letni.

Budynek Teatru Zimowego – obecnego teatru – był wielokrotnie przebudowywany. Obecną formę zyskał podczas modernizacji przeprowadzonej w latach 1976-1978 i po rozbudowie dokonanej w 1992 roku. Nie zachowały się elementy pierwotnego wystroju i wyposażenia wnętrz.

Drapacz Chmur
Modernistyczne
Katowice, ul. Żwirki i Wigury 15
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Drapacz Chmur to jeden z najciekawszych przykładów funkcjonalizmu w Polce.  Budynek zbudowany w 1934 r. W momencie powstania był najwyższym budynkiem w kraju i jednym z najwyższych w Europie (część mieszkalna: 14 kondygnacji nadziemnych i 3 podziemne, dawna część biurowa: 6 kondygnacji nadziemnych i 2 podziemne). Wykonano go w innowacyjnej jak na tamte czasy stalowej konstrukcji szkieletowej. Projekt architektoniczny przygotował Tadeusz Kozłowski, a stalową konstrukcję opracował profesor Stefan Bryła. Mieszkali tu Kazimierz Kutz czy Gustaw Holoubek. 

Sztolnia Czarnego Pstrąga
Szlak zabytków techniki
Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 81
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Sztolnia Czarnego Pstrąga to fragment sztolni odwadniającej królewską kopalnię srebra, cynku i ołowiu Fryderyk z XIX w. wydrążoną w dolomitowej skale. Sztolnia miała zapobiegać napływowi wód do kopalń, co do dziś jest realizowane. Obiekt zlokalizowany w centralnej części Parku w Reptach (o pow. ok. 200 ha), z bardzo bogatym drzewostanem (w tym: buki, dęby, graby, jesiony, lipy).

Zwiedzanie podziemnego korytarza to rejs łodzią na odcinku 600 m.

Ciekawostki:

Placówka wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (jedyne takie miejsce w województwie śląskim, a jedno z 17 w Polsce), a wraz z podziemiami Zabytkowej Kopalni Srebra to pomnik historii (rozporządzenie Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 r.).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

Film z kopalni rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi: https://www.youtube.com/watch?v=Vo2EHCY3u0M

 

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach
Muzea
Gliwice, ul. Bojkowska 37
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Filia Muzeum w Gliwicach eksponuje zbiór odlewów artystycznych z brązu i żeliwa; mieści się w dawnej maszynowni kopalni Gliwice.

Ciekawostki:

Początki kopalni Gliwice (Gliwitzer Grube) sięgają 1901 r. (gdy połączono 16 pól górniczych należących do Wiliama Suermondta i kilkunastu przedsiębiorców z Nadrenii), a działała w latach 1912 – 2000.

Dodatkowe informacje:

Zwiedzanie filii Muzeum jest bezpłatne dla wszystkich w soboty [stan na lipiec 2023].

Hala widowiskowo-sportowa Arena Gliwice – PreZero Arena Gliwice
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Gliwice, ul. Akademicka 50
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Teatr Miejski w Gliwicach
Teatry
Gliwice, ul. Nowy Świat 55-57
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Muzeum Techniki Sanitarnej
Muzea
Gliwice, ul. Edisona 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Placówka zlokalizowana w budynku przepompowni z początku XX w., na terenie Centralnej Oczyszczalni Ścieków. Znajdują się tu zabytkowe urządzenia techniki sanitarnej, takie jak: zastawki, pompy i kompresory.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zabytkowa Kopania Srebra
Szlak zabytków techniki
Tarnowskie Góry, ul. Repecka
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Podziemna trasa turystyczna w podziemiach kopalni kruszców srebronośnych, która została  założona w triasowych dolomitach i wapieniach. Na terenie kopalni znajdują się: sala kinowa – konferencyjna i restauracja.

Od 2017 r. znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO (obejmując: podziemia tarnogórskie wraz z systemami odwadniania, infrastrukturą wodociągową i licznymi krajobrazami kulturowymi).

Ciekawostki:

Pod koniec XV w. nastąpił napływ poszukiwaczy – kopaczy srebra i ołowiu (historia mówi, że prawdopodobnie chłop z osady Tarnowice Jan Rybka, orząc pole, odkrył pierwszą bryłę rudy w korzeniach powalonego drzewa). Wkrótce powstała osada górnicza i „gory”, czyli po staropolsku „kopalnie lub szyby wydobywcze”, stąd nazwa miasta Tarnowskie Góry.

Od XVI w. był tu jeden z najważniejszych ośrodków górnictwa rud srebra, cynku i ołowiu w tej części Europy. Pod koniec XVIII w. rozpoczęto wydobycie w państwowej kopani Fryderyk; w ciągu kilku stuleci na obecnych terenach miasta wydrążono ok. 20 tysięcy szybów, 150 km chodników i kilkadziesiąt kilometrów sztolni odwadniających.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Trójkąt Trzech Cesarzy
Zabytkowe i historyczne
Sosnowiec, ul. Szlak Dawnego Pogranicza / Mysłowice
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Historyczne miejsce, gdzie zbiegały się granice trzech ościennych mocarstw. Od poł. XIX w. (1846 r., po likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej) aż do I wojny światowej miejsce było trójstykiem cesarstw: Austrii (dziś Jęzor – dzielnica Jaworzna), Rosji (dziś Niwka, Modrzejów – dzielnice Sosnowca) i Niemiec (dziś Brzęczkowice i Słupna – dzielnice Mysłowic). Granice wytyczały trzy rzeki: Biała Przemsza (między Austrią a Rosją), Przemsza (między Austrią a Prusami) i Czarna Przemsza (granica austriacko-pruska).

Nazwa miejsca powstała w latach późniejszych (w 1871 r.) po zjednoczeniu Niemiec i wchłonięciu terenu Królestwa Prus, nawiązując do niemieckiej nazwy: Drei Kaiser Ecke (co oznacza Kąt Trzech Cesarzy, natomiast nazwa została przetłumaczona na Trójkąt Trzech Cesarzy).

Ciekawostki:

Historycznie miejsce to miało znaczenie polityczne, gospodarcze i turystyczne – jako miejsce spotkań kultur różnych narodowości (szacuje się, że w latach 1880 – 1914 przyjeżdżało tu nawet do 6 tys. turystów tygodniowo, głównie z Górnego Śląska i Niemiec); były tu liczne atrakcje: rejs stateczkami parowymi i barkami wzdłuż obu Przemsz, spacery na promenadzie, korzystanie z restauracji i występów orkiestr, chórów, czy teatrów, a dużą popularnością cieszyła się wieża widokowa z bloków kamiennych, na wzgórzu o wys. 35 m na brzegu Przemszy (wg projektu Wilhelma Kreisa i nieznacznie zmienionego przez architekta Zillmanna. W 1933 r., decyzją ówczesnego wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego, została zburzona, a kamień z jej rozbiórki wykorzystano do budowy schodów katowickiej katedry Chrystusa Króla i kościoła pw. Matki Boskiej Bolesnej w Brzęczkowicach.

Współcześnie, 2 maja 2004 r., w dzień po wejściu Polski do Unii Europejskiej, spotkali się tu prezydenci trzech sąsiadujących miast, co upamiętnia tablica z napisem: „W miejscu, w którym niegdyś stykały się granice trzech zaborów, dzisiaj świętujemy wstąpienie Polski do Unii Europejskiej i jesteśmy dumni, że wspólnie budujemy Europę bez granic.”

W pobliżu „Trójkąta Trzech Cesarzy” restauracja Dwór Bismarcka, położona w miejscu, gdzie niegdyś stała jedna z wież Bismarcka.

Muzeum w Gliwicach – Willa Caro
Muzea
Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Willa Caro z końca XIX w. (1882 – 1885), zbudowana w stylu neorenesansowym. Wnętrze bardzo reprezentacyjne, eklektyczne, reprezentujące różne style (od neorenesansu, przez neobarok, po empire i biedermeier). We wnętrzach pozostał dobrze zachowany wystrój: bogato zdobione stropy, boazerie, parkiety, stolarka drzwiowa i okienna. Nazwa pochodzi od nazwiska gliwickiego przemysłowca, Oscara Caro, do którego należała. W 1934 roku została przekazana przez miasto na stałą siedzibę Muzeum.

Ciekawostki:

Oskar Caro, niespełna 30-letni (syn właściciela huty Hermina w Łabędach) przyjechał z Wrocławia do Gliwic na początku lat 80. XIX w. Ożenił się z Florą Lubowski, a w prezencie ślubnym otrzymali willę, prawdopodobnie wg. projektu teścia (Salomona Lubowskiego) i właściciel firmy budowlanej.

W 1883 r. Oscar i jego brat Georg stali się właścicielami huty Julia w Bobrku pod Bytomiem, a w 1887 r. połączyli hutę Hermina w Łabędach (Gliwice) z fabryką drutu Heinrich Kern & Co i hutą Baildon w Katowicach (tworząc koncern Oberschlesische Eisenindustrie AG für Bergbau und Hüttenbetrieb – Górnośląskie Hutnictwo Sp. z o.o. dla Górnictwa i Hutnictwa, z siedzibą w Gliwicach).

Dom Pamięci Żydów Górnośląskich
Muzea
Gliwice, ul. Poniatowskiego 14
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Dawny dom przedpogrzebowy na terenie nowego cmentarza żydowskiego (kirkutu), z lat 1902 – 1903 wg projektu słynnego wiedeńskiego architekta Maxa Fleischera (to dziś jego jedyny projektu w Polsce). To prawdopodobnie drugi co do wielkości tego typu obiekt w Polsce, po Domu Przedpogrzebowym w Łodzi.

To budynek neogotycki, z czerwonej cegły klinkierowej. Hala główna- sala modlitewna (10,5 m z 17,6 m, wys. 10 m) ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, ozdobionym malowidłem przedstawiającym gwiaździste niebo, w ścianach szczytowych dwa monumentalne okna witrażowe, a na posadzce ornament ułożony z czarno-białych płytek ceramicznych (w jednej z toalet zachowane są oryginalne płytki, nieco już wytarte).

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Obecnie to oddział Muzeum w Gliwicach (obiekt w rejestrze zabytków).

Ciekawostki:

Pierwotnie budynek podzielony był na 3 części: sala modlitewna, z której można było wyjść bezpośrednio na cmentarz; kostnica, gdzie przygotowywano ciało zmarłego do tradycyjnego pochówku, mieszkania stróża budynku. Podczas II wojny światowej budynek pełnił funkcje magazynu wojskowego i dlatego nie uległ zniszczeniu. W latach powojennych użytkowany był przez Gminę Żydowską, ale z czasem zrezygnowano i budynek niszczał; w 2007 r. Gmina Żydowska przekazała go miastu.

Kino AMOK
Kina studyjne
Gliwice, ul. Dolnych Wałów 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Wieże KWK Polska
Szlak zabytków techniki
Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Dwie wieże wyciągowe szybów I i II, z końca XIX w. (1873 r.), o unikatowej lecz różnej konstrukcji; to pozostałość po kopalni Polska (a także zachowane budynki dyrekcji kopalni – obecnie komenda policji w Świętochłowicach).

  • Wieża szybu I, basztowa z 1908 r. o głębokości 180 m, o wys. ok. 30 m, oparta na konstrukcji nośnej z 4. słupów kratowych, nitowanych, stężonych w trzech poziomach, ze ścianami szkieletowymi (ruszty stalowe wypełnione cegłą), na górze (w głowicy) z urządzeniem wyciągowym wraz z jedną z pierwszych w Europie elektrycznych maszyn wyciągowych; to jedna z pierwszych wież tego typu i najstarsza z trzech zachowanych na terenie województwa śląskiego;
  • Wieża szybu II, kozłowa z lat 1889 – 1891, o głębokości 225 m i wys. ok. 23 m., stalowa, wykonana z elementów pełnościennych, oparta na konstrukcji nośnej z 4. słupów narożnych, nitowanych, o przekroju prostokątnym i kącie nachylenia ok. 60o; na słupach jest platforma z 4. kołami wyciągowymi (to jedyna taka zachowana wieża);

Obecnie to przestrzeń rekreacji w obecności „świadka” przemysłowej przeszłości. Wieża jest punktem widokowym (wjazd windą), w jej głowicy jest przestrzeń wystawowa z ekspozycją dotyczącą górniczej historii miasta. Zagospodarowanie otoczenia wież oparto na idei żywiołów i środowisk występujących w kopalni, wydzielając strefy: wody, ziemi, drewna, stali, powietrza.

Ciekawostki:

Kopalnia Polska (dawniej Deutschland) powstała w 1873 r., a jej właścicielem był Guido Henckel von Donnersmarck; od 1972 r. połączona z kopalnią Prezydent w Chorzowie pod nazwą Polska, działała do 1995 r. (do wyczerpania złóż węgla kamiennego).

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Muzeum Górnictwa Węglowego
Muzea
Zabrze, 3 Maja 19
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu to jeden z ważniejszych obiektów turystyczno-kulturalnych, działających w przestrzeni poprzemysłowej, będący unikatowym zabytkiem techniki górniczej na skalę światową. Od 2013 r., po połączeniu Zabytkowej Kopalni Węgla Kamiennego Guido i dotychczasowego Muzeum Górnictwa Węglowego, stanowi jedną instytucję kultury. W jej skład wchodzi także kompleks Sztolnia Królowa Luiza (Nazwa „Sztolnia Królowa Luiza” to nazwa współczesna, stworzona z myślą o prowadzeniu ruchu turystycznego w dwóch, połączonych ze sobą zabytkowych obiektach: kopalni „Królowa Luiza” oraz Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej) składający się z wyrobisk Kopalni Królowa Luiza i Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, który, wraz kopalnią Guido, zalicza się do najciekawszych atrakcji turystycznych Śląska.

Dom Muzyki i Tańca
Obiekty wielofunkcyjne
Zabrze, ul. Gen. de Gaulle’a 17
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia
Szlak zabytków techniki
Czeladź, ul. Dehnelów 45
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Galeria to dawna kopalniana elektrownia przekształcona w obiekt o funkcji kulturalnej. Budynek elektrowni powstał w latach 1902-1908 na bazie projektu polskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Charakterystycznym elementem budynku jest wieża stylizowana na gotycką z otworami strzelniczymi. Elewację budynku stanowią ceglane, nietynkowane ściany w podziale ramowym z osiami, gzymsami i ceglanymi detalami architektonicznymi. We wnętrzu budynku znajdują się w  doskonałym stanie oryginalne maszyny i urządzeniami byłej elektrowni.

Ciekawostki:

Kopalnia Saturn (w latach 1950–1990 Czerwona Gwardia), działająca w latach od 1887 r. do 1993 r. Zlokalizowana była na terenie folwarku plebańskiego w Czeladzi, kupionego w 1869 r. przez warszawskiego adwokata, Ludwika Kozłowskiego (który znalazł węgiel na głębokości 122 m). Jej intensywny rozwój następował na początku XX w. (pogłębiano szyby, modernizowano i zmechanizowano sortowni, wprowadzono na niektórych trasach podziemnych przewóz elektryczny).

Na początku XX w. ułatwieniem dla zbytu była budowa bocznicy kolejowej łączącej kopalnię z siecią Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Centrum wiedzy o węglu Carboneum
Muzea
Zabrze, ul. Jana Zamoyskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Centrum wiedzy o węglu Carboneum to nowoczesna ekspozycja łącząca w sobie funkcje centrum nauki i klasycznej wystawy edukacyjnej. Prezentuje wystawę naukową poświęconą zagadnieniom związanym z węglem jako pierwiastkiem.  Zlokalizowane jest w starej wieży ciśnień.

Wieżą ciśnień to element miejskiej sieci wodociągowej Zabrza z 1909 r., o wys. 46 m i niezwykłym kształcie, wg projektu architekta Augusta Kinda i radcy budowlanego Friedricha Loose’a. Zbudowana z cegły na planie ośmiokąta, z ośmioma filarami bocznymi i jednym centralnym, z mansardowym dachem. Dolne kondygnacje dawniej przeznaczone na pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze.

Muzeum Energetyki
Szlak zabytków techniki
Łaziska Górne, ul. Wyzwolenia 30
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka udostępniająca eksponaty obrazujące historię przemysłu energetycznego, w tym: urządzenia, dokumenty i zdjęcia związane z wytwarzaniem, przesyłem i zastosowaniem energii elektrycznej.

Uwagi:

Zwiedzanie możliwe wyłącznie po wcześniejszym zgłoszeniu i potwierdzeniu przez Muzeum Energetyki.

Muzeum Górnośląskie
Muzea
Bytom, pl. Jana III Sobieskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka otwarta w 1932 r., wybudowana w stylu modernistycznym (z lat 1929–1930), według projektu A. Stütza i H. Hettlera; zrealizowano tylko połowę obiektu z powodu światowego kryzysu ekonomicznego.

W muzeum funkcjonuje obecnie pięć działów merytorycznych: Archeologii, Etnografii, Historii, Przyrody i Sztuki oraz działy pomocnicze: m.in. Edukacji czy Dział Promocji i Wydawnictw. Muzeum posiada także specjalistyczną bibliotekę, w której zgromadzono około 61.000 woluminów.

Ciekawostki:

Dzięki placówce udało się ocalić eksponaty Muzeum Śląskiego w Katowicach, którego całkiem nowy, jeszcze niedziałający gmach, został rozebrany zaraz na początku wojny przez Niemców. W latach 1943 – 1944 najcenniejsze zbiory (również katowickie) ewakuowano do zachodniej części Górnego Śląska. W wyniku walk frontowych, zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników budynek uległ uszkodzeniu, a część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu.

Dodatkowe informacje:

W niedzielę wstęp bezpłatny na wystawy stałe.

Filharmonia Zabrzańska
Koncerty i spektakle muzyczne
Zabrze, Park Hutniczy 7
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Budynek filharmonii to dawna biblioteka Donnesmarców, lat międzywojennych XX w. W latach 50. XX w. pełnił funkcję budynku administracyjnego huty Zabrze. W wyniku restrukturyzacji przemysłu stracił swoje przeznaczenie i ulegał stopniowemu zniszczeniu.

Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek
Szlak zabytków techniki
Radzionków, ul. Zofii Nałkowskiej 5
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Prywatna placówka muzealna edukacyjna i kulturowa, w której głównie eksponuje się urządzenia i przedmioty dotyczące historii wytwarzania chleba oraz zabytki etnograficzne i pamiątki szkolne.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Teatr Nowy
Teatry
Zabrze, plac Teatralny 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr powstał w 1959 r. W 1974 r. uhonorowano placówkę Złotą Odznaką „Zasłużony w rozwoju województwa katowickiego”. Wyróżniono ją również Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Siedzibą teatru jest zabytkowy budynek dawnego kasyna Huty Donnersmarcka, który został wzniesiony w 1901 r. i jest częścią założenia patronackiego huty Donnersmarcka, zbudowanego w latach 1903 – 1922. Założenie obejmuje m.in. osiedle mieszkaniowe w Małym Zabrzu, bibliotekę, Szkołę Gospodarstwa Domowego, kryty basen oraz salę gimnastyczną i Park Hutniczy.

Stacja Wodociągowa Zawada-Karchowice
Szlak zabytków techniki
Karchowice , ul. Bytomska 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek biura z końca XIX w., gdzie eksponowana jest część zabytkowych dokumentów i zdjęć (budowę stacji rozpoczęto w latach 1894 – 1895). Nieco później nastąpiła przebudowa zakładu w stylu modernistycznym (1927-1929) – przebudowano przepompownię, wybudowano też warsztat, łaźnię, magazyn, garaże, budynek straży pożarnej i komin.

Do dziś w zakładzie zachowało się zabytkowe wyposażenie wnętrz (w tym w przepompowni na dawnych stanowiskach pracy jest kompletne wyposażenie ruchu parowego stacji pomp), a czysta woda nadal czerpana jest m.in. ze studni głębinowej odwierconej w 1882 r., głębokości ok. 200 m. To zabytek wpisany do rejestru zabytków.

Stacja jest udostępniona do zwiedzania bezpłatnie.

Ciekawostki:

Powstanie Stacji Wodociągowej jest związane z rozwojem przemysłu na Górnym Śląsku. Na początku XIX w. ludność czerpała wodę z ujęć powierzchniowych (rzek i stawów) i z kopanych płytkich studni. Rozwój przemysłu wydobywczego w drugiej połowie XIX w. spowodował stały spływ wód do wyrobisk górniczych, co wpłynęło na deficyt wody w dotychczasowych ujęciach. Wadze pruskie uruchomiony zakład wodociągowy Zawada, co zapewniło dostęp do wody i poprawiło kondycję ekonomiczną państwowej KWK Królowa Luiza w Zabrzu (największego odbiorcy wody z Zawady).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaków Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Kino Roma
Kina studyjne
Zabrze, ul. Padlewskiego 4
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opera Śląska
Koncerty i spektakle muzyczne
Bytom, ul. S. Moniuszki 21
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Opera Śląska to jedna z najważniejszych instytucji kulturalnych południowej Polski, rozsławiona w kraju i za granicą. Wysoki poziom artystyczny, wybitni soliści, znani realizatorzy i bogaty repertuar to jej wizytówki.

Dodatkowym atutem jest sam neoklasycystyczny gmach Opery Śląskiej. Wybudowany w 1901 r. według projektu niemieckiego architekta Aleksandra Böhma  jest jedną z pereł architektonicznych województwa śląskiego. W latach 1901-1944 budynek służył bytomianom jako Teatr Miejski i Dom Koncertowy, a w roku 1945 za sprawą Adama Didura i artystów operowych ze Lwowa stał się siedzibą Opery Śląskiej, goszcząc od tamtej pory na swoich deskach setki spektakli operowych, operetkowych, baletowych i koncertów.

Ciekawostki:

Zespół co dziesięć lat przygotowuje nowe przedstawienie „Halki” Stanisława Moniuszki. Opera Śląska jako pierwsza w Polsce była obecna w domach dzięki radiowej transmisji „Halki”, w grudniu 1945 roku. również jako pierwsza po wojnie występowała za granicą oraz otrzymała „Złotą Płytę”.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2017 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną za projekt iluminacji budynku.

Drewniany kościół pw. św. Walentego w Bieruniu Starym
Szlak architektury drewnianej
Bieruń, ul. Krakowska 39
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt prawdopodobnie z końca XVI w. lub z początku XVII w.; zwany potocznie „Walencinkiem”; obecnie sanktuarium z relikwiami św. Walentego;

Muzeum PRL-u
Muzea
Ruda Śląska, ul. Zajęcza 42
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka z ekspozycjami przedstawiającymi głównie wnętrza mieszkań i przedmioty codziennego użytku, używane w Polsce w latach 1945 – 1989. Ponadto przy muzeum funkcjonuje Park Pomników, gdzie znajdują się pomniki z okresu PRL. W skład ekspozycji plenerowej wchodzą też zbiory z zakres motoryzacji z tego okresu.

Ciekawostki:

Muzeum jest zlokalizowane na terenie dawnego folwarku Dwór Nowa Ruda, należącego do rodu von Ballestremów.

Dodatkowe informacje:

Muzeum prowadzone jest przez Fundację Minionej Epoki. Muzeum jest czynne sezonowo.

Bytomski Teatr Tańca i Ruchu ROZBARK
Teatry
Bytom, ul. Wojciecha Kilara 29
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr Rozbark to wyjątkowe miejsce na kulturalnej mapie Bytomia. Niegdyś cechownia KWK Rozbark, dziś to kulturotwórcza przestrzeń, emanująca artystyczną energią i wprawiająca w taneczny ruch lokalne środowisko.

Teatr Rozbark jest instytucją, która łączy i przenika dziedziny teatru, tańca, i ruchu, będąc jednocześnie pomostem między współczesnością a industrialną historią miasta. Jego misją jest przybliżać widzom sztukę tańca poprzez różne formy od festiwali i rezydencji, po programy edukacyjne i społeczne. Siła jej oddziaływania wykracza jednak daleko poza granice miasta, a bogaty i ambitny repertuar przyciąga odbiorców tej dziedziny sztuki z różnych zakątków Polski.

Bytomski Teatr Tańca i Ruchu ROZBARK, powstał w 2013 roku. Siedzibą teatru jest zabytkowa cechowania (sala zborna) kopalni Rozbark (działającej w latach 1870 – 2004), wpisana do rejestru zabytków (jaki i pozostałe zabudowania kopalniane).Teatr posiada mobilną widownię na ok. 200 miejsc. Teatr jest efektem wieloletniej tradycji tańca współczesnego, stworzonej w Bytomiu przez nieistniejący Śląski Teatr Tańca.

W 2017 r. przed budynkiem postawiono statuę górnika z 1935 r. (autorstwa Waltera Tuckermanna), która wcześniej znajdowała się na terenie bytomskiej kopalni Centrum.

Ciekawostki:

Cechownia, wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zilmannów, to najciekawszy budynek w zespole zabudowy: 2-kondygnacyjny, na rzucie wydłużonego prostokąta, w stylu neobarokowym lub historyzującym, z oknami zakończonym ostrym łukiem i elewacją w kolorystyce zielono-czerwonej; wnętrze trójnawowe, ściany sali zbornej pokryte białymi i zielonymi glazurowanymi cegłami; wykorzystywany m.in. do świętowania uroczystości barbórkowych (był tu ołtarz ku czci św. Barbary, obecnie w parafii św. Jacka w Bytomiu).

Słowo „cechownia” to spolszczona wersja niemieckiego określenia Zechenhaus (wymowa: Cechenhaus), oznaczającego „dom kopalniany”, czyli salę zborną/miejsce zbiórki górników przed i po pracy oraz modlitwy przed ołtarzem lub figurą świętej Barbary (patronki górników); zaś „zeche” to jedno z kilku słów oznaczających „kopalnię”.

Kopalnia Rozbark (dawniej Heinitz-grube) działała w latach 1870 – 2004 (w 1971 r. połączona z kopalnią Łagiewniki).

Drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca w Bobrownikach
Szlak architektury drewnianej
Bobrowniki, ul. Henryka Sienkiewicza 224
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z początku XVI w.; wnętrze z barokowym ołtarzem głównym z obrazem św. Wawrzyńca z XVII w. (z 1880 r., przeniesionym z rozebranego drewnianego kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu) i ołtarze boczne z XVIII w., ambona z XVIII i rzeźba Chrystusa z XVII w.

Centrum Wycieczkowe Tyskich Browarów Książęcych
Muzea
Tychy, ul. Katowicka 9
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Placówka utworzona pod koniec 2004 r. w jednym z najstarszych browarów w Polsce – piwo warzy się tu od początku XVII w. (1629 r.). Powstał z inicjatywy rodu Promnitzów, ale rozbudowany został przez księcia pszczyńskiego Jana Henryka XI Hochberga – wizjonera i przedsiębiorcy.

Ciekawostki:

Obecne zabudowania to efekt wielkiej rozbudowy w II poł. XIX w. Powstały wtedy warzelnia, chłodnia, słodownia ze strychem na jęczmień, dwie pęczarnie ze strychem na słód, młyn do słodu, suszarnia i przemysłowa lodownia (jedna z pierwszych w Europie). Obiekt został także wyposażony w maszynę parową o mocy 16KM, miał oświetlenie elektryczne, założone już 11 lat po wynalezieniu żarówki przez Thomasa Edisona.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2005 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Zabudowa objęta ochroną konserwatorką.

Centrum Wycieczkowe Tyskich Browarów Książęcych
Zrewitalizowane
Tychy, ul. Katowicka 9
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Placówka utworzona pod koniec 2004 r. w jednym z najstarszych browarów w Polsce – piwo warzy się tu od początku XVII w. (1629 r.). Powstał z inicjatywy rodu Promnitzów, ale rozbudowany został przez księcia pszczyńskiego Jana Henryka XI Hochberga – wizjonera i przedsiębiorcy.

Ciekawostki:

Obecne zabudowania to efekt wielkiej rozbudowy w II poł. XIX w. Powstały wtedy warzelnia, chłodnia, słodownia ze strychem na jęczmień, dwie pęczarnie ze strychem na słód, młyn do słodu, suszarnia i przemysłowa lodownia (jedna z pierwszych w Europie). Obiekt został także wyposażony w maszynę parową o mocy 16KM, miał oświetlenie elektryczne, założone już 11 lat po wynalezieniu żarówki przez Thomasa Edisona.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2005 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Zabudowa objęta ochroną konserwatorką.

Browar Obywatelski (Tichauer)
Muzea
Tychy, ul. Browarowa 7
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Zabytkowy kompleks kilkunastu obiektów poprodukcyjnych z XIX w., wzniesiony wg jednolitego projektu (jako jedno założenie). Charakteryzuje się dużymi walorami architektonicznymi (detale), historycznymi i poznawczymi (dobrze zachowane założenie przestrzenne zakładu piwowarskiego).

Dawna warzelnia i słodownia z suszarnią, zaadaptowane są na restaurację, gdzie serwowane jest własne piwo, jak również na galerię sztuki i park naukowo-technologiczny.

Na terenie Browaru Obywatelskiego jest klimatyczne miejsce, utrzymane w stylu industrialnym: to Tichauer restauracja i galeria sztuki.

 

Ciekawostki:

Browar Obywatelski zbudowano w końcu XIX w. (w latach 1895 – 1897) z inicjatywy spółki Brieger Aktien Brauerei-Gesellschaft (jako konkurencja dla Tyskich Browarów Książęcych, wówczas największego w Europie) i rozbudowany w latach 1919-1935.

Z końcem XIX w. oba browary zawarły porozumienie dotyczące cen, ale w 1918 r. 90% akcji Browaru Obywatelskiego zostało wykupionych przez zarząd książęco-pszczyński. W 1939 r. książę pszczyński Jan Henryk XV wraz ze swoim synem i dyrektorem banku miejskiego z Katowic założyli w Tychach spółkę Browary Książęce S.A. W 1945 r. zakład przeszedł na własność Skarbu Państwa. Piwo produkowano do 1999 r.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Muzeum Miejskie Sztygarka
Muzea
Dąbrowa Górnicza, ul. Legionów Polskich 69
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Budynek, w którym obecnie mieści się muzeum wybudowany został w latach 1839-1842 z inicjatywy Zarządu Banku Polskiego w Warszawie. Była to siedziba Zarządu Zachodniego Okręgu Górniczego, a od 1889 r. Szkoła Górnicza i Hutnicza, zwana Sztygarką. W 2010 r. została udostępniona do zwiedzania jako podziemna trasa turystyczna.

Ciekawostki:

Budowa Kopalni Ćwiczebnej przy Państwowej Szkole Górniczej i Hutniczej rozpoczęła się w 1927 r. w celu zaznajamiania uczniów z różnymi urządzeniami górniczymi, dokonywania pomiarów z zakresu wentylacji i miernictwa podziemnego, wykonywania ćwiczebnych drążeń wyrobisk, itp.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Teatr Mały
Teatry
Tychy, ul. ks. kard. Augusta Hlonda 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr został otwarty w 1965 r., jako zakładowy dom kultury przy KWK „Ziemowit”, a później – Fabryki Samochodów Małolitrażowych. W 1991 r. stał się własnością miasta a po remoncie w 1994 r. został siedzibą Miejskiego Ośrodka Kultury. Od 2000 r. jest komunalną instytucją kultury. Która finansowana jest przez urząd Miasta Tychy.

Teatr nie posiada własnego zespołu aktorskiego, funkcjonuje jako teatr impresaryjny.

Pałac Kultury Zagłębia
Obiekty wielofunkcyjne
Dąbrowa Górnicza, plac Wolności 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek 3-kondygnacyjny z lat 1951-1958, w stylu socrealistycznym, z elewacją z czerwonej cegły i piaskowca, wg projektu architekta, Zbigniewa Rzepeckiego. To przykład architektury minionej epoki: monumentalna forma i bogata ornamentyka, wnętrza marmurowe, przestronne hole z masywnymi filarami, ściany pokryte kaflami ręcznie malowanymi, zabytkowa drewniana boazeria i duże tafle luster.

Ciekawostki:

Koncepcja budowy Pałacu Kultury Zagłębia powstała w 1945 r. z inicjatywy wojewody śląsko-dąbrowskiego i wicepremiera, gen. Aleksandra Zawadzkiego. Do jego budowy posłużyły m.in. marmury i kamienne bloki ze zburzonych ruin Pałacu Kawalera (zwanego Śląskim lub Małym Wersalem) w Świerklańcu.

Na przestrzeni lat instytucja zmieniała swoją nazwę (w 1964 r. na Pałac Kultury Zagłębia, a w 1992 r. na. Dąbrowski Pałac Kultury).

Obejmuje: Salę Teatralną (588 miejsc) ze sceną obrotową o średnicy 11 m, Piwnicę Teatralną (90 miejsc), Salę Konferencyjną I (100 miejsc) i Salę Konferencyjną II (50 miejsc), Salę Agora (typowa sala bankietowa z zapleczem cateringowym (150 miejsc), Salę Kameralną z fortepianem (100 miejsc), Salę Kinową (88 miejsc), Salę taneczną i Salę baletową oraz Galerię Sztuki i Kawiarnię. Jest tu też reprezentacyjna Sala Ślubów (a po generalnym remoncie w latach 2011 – 2014 studio nagrań, salę prób i pracownia plastyczna).

Muzeum Hutnictwa
Muzea
Chorzów, ul. Metalowców 4a
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum Hutnictwa obiekt znajdujący się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Placówka pozwala bliżej poznać dzieje hutnictwa (trud pracy ludzkiej, maszyny, dzieje) na terenie Chorzowa (dawniej Królewskiej Huty), obecnego tu od ponad 200 lat, a także szerzej specyfikę tej gałęzi przemysłu, integralnie związanej z dziejami Górnego Śląska, aż do czasów transformacji ustrojowej i społeczno-gospodarczą z przełomu lat 80. i 90. XX w. Muzeum zlokalizowane w zrewitalizowanym budynku historycznej siłowni z 1895 r.

Placówka stworzona w prawdziwej poprzemysłowej przestrzeni połączona z nowoczesnością. Pierwotnie była tu elektrownia Huty Królewskiej. W latach 1898 – 1911 zasilała miasto Królewska Huta (dziś Chorzów), a po przejęciu tej funkcji przez elektrownię w Chorzowie, zasilała hutę.

Ciekawostki:

Początki założenia muzeum to 2010 r., kiedy Chorzów zakupił zabytkową halę od Banku Handlowego w Warszawie. Przeprowadzono remont dachu i nieczynna elektrownia stała się miejscem różnych wydarzeń (m.in. wystawy World Press Photo). W 2017 r. miasto stało się partnerem i beneficjentem projektu pn. Rewitalizacja i udostępnienie poprzemysłowego dziedzictwa Górnego Śląska, w ramach RPO IŚ – uzyskało ok 16,6 mln zł. (główny beneficjent to Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu).

To samorządowa instytucja kultury Miasta Chorzów, otwarta w 2021 r.

 

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienia Marszałka Województwa Śląskiego w 2022 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Stadion Śląski
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Chorzów, ul. Katowicka 10
Strona internetowa
Wstęp bezpłatny
Park Etnograficzny w Chorzowie
Muzea
Chorzów, ul. Parkowa 25
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Skansen o powierzchni 22 ha, założony w 1975 r. na terenie Parku Śląskiego (dawniej Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku), gdzie zgormadzonych jest 70 zabytkowych wiejskich budowli z 5. górnośląskich podregionów (beskidzkiego, podgórskiego, pszczyńsko-rybnickiego, przemysłowego i lublinieckiego) i Zagłębia Dąbrowskiego.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego.

Centralne Muzeum Pożarnictwa
Muzea
Mysłowice, ul. Stadionowa 7a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum prezentujące dorobek i dziedzictwo polskiego pożarnictwa oraz dokumentuje rozwój historii i techniki pożarniczej w naszym kraju. Liczy ponad 4 tysiące eksponatów. Muzeum zostało otwarte 14 września 1975 r., którego pierwszą siedzibą były budynki obozu hitlerowskiego przy ulicy Powstańców w Mysłowicach. W 1991 r. muzeum przeniesiono do hal przy ulicy Stadionowej w Mysłowicach. W 1992 r. muzeum zostało wcielone w struktury Państwowej Straży Pożarnej i zmieniło nazwę na Centralne Muzeum Pożarnictwa.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej
Modernistyczne
Katowice, ul. Francuska 12
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek w stylu modernistycznym. Zaprojektowany przez architekci Stanisław Tabeński i Józef Rybicki w 1928 r w stylu francuskim. Został ukończony w 1934 r. Po II wojnie Biblioteka zajęła prawie cały budynek, w którym urządzono dwie czytelnie – główną i czasopism, pracownię „śląską”, wypożyczalnię, dwie sale wystawowe na parterze i salę odczytową na drugim piętrze. W latach 1957–1976 w budynku mieścił się również Śląski Instytut Naukowy.

Ciekawostki:

We wnętrzu budynku w 2014 odsłonięto tablicę, poświęconą Komendzie Śląskiej Chorągwi ZHP, która mieściła się w tym gmachu w latach 1935–1939.

Teatr Rozrywki
Teatry
Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr specjalizujący się w widowiskach muzycznych i musicalach. Początki teatru sięgają lat 70. ubiegłego wieku, ale pod obecną nazwą występuje dopiero od roku 1985. Chorzowski teatr posiada zespół teatralny, wokalny i baletowy oraz własną orkiestrę. W swoim repertuarze posiada zarówno wielkie widowiska muzyczne (np. słynne musicale „Skrzypek na dachu” czy „Jesus Christ Superstar”), jak i formy kameralne. Siedzibą teatru jest zabytkowy budynek dawnego, ekskluzywnego hotelu w Królewskiej Hucie – „Graf von Reden”. Charakterystycznym elementem budowli jest narożny wykusz, ozdobiony rzeźbami hutnika i górnika, zwieńczony wieżyczką. Obecnie teatr dysponuje dwiema scenami – dużą (około 600 miejsc) i małą (około 100). W 2008 roku zakończono modernizację obiektu, która zebrała bardzo pochlebne opinie oraz szereg nagród architektonicznych.

Dodatkowe informacje:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2009 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii modernizacja.

Teatr Rozrywki
Koncerty i spektakle muzyczne
Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Teatr specjalizujący się w widowiskach muzycznych i musicalach. Początki teatru sięgają lat 70. ubiegłego wieku, ale pod obecną nazwą występuje dopiero od roku 1985. Chorzowski teatr posiada zespół teatralny, wokalny i baletowy oraz własną orkiestrę. W swoim repertuarze posiada zarówno wielkie widowiska muzyczne (np. słynne musicale „Skrzypek na dachu” czy „Jesus Christ Superstar”), jak i formy kameralne. Siedzibą teatru jest zabytkowy budynek dawnego, ekskluzywnego hotelu w Królewskiej Hucie – „Graf von Reden”. Charakterystycznym elementem budowli jest narożny wykusz, ozdobiony rzeźbami hutnika i górnika, zwieńczony wieżyczką. Obecnie teatr dysponuje dwiema scenami – dużą (około 600 miejsc) i małą (około 100). W 2008 roku zakończono modernizację obiektu, która zebrała bardzo pochlebne opinie oraz szereg nagród architektonicznych.

Dodatkowe informacje:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2009 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii modernizacja.

Skansen Maszyn Parowych
Muzea
Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 79H
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Skansen z 1976 r., poświęcony historii tarnogórskiego górnictwa, ówcześnie opartego na technice parowej. Zawiera kilkadziesiąt eksponatów, jak maszyny parowe i parowozy, walec drogowy, dźwig kolejowy, sprężarka, lokomobila, agregat prądotwórczy, pompy parowe, maszyny wyciągowe.

Wstęp na teren skansenu jest bezpłatny. Skansen stanowi część Zabytkowej Kopalni Srebra i jest dostępny dla zwiedzających w godzinach jej otwarcia.

Ciekawostki:

W skansenie kursuje unikatowa kolejka, jeszcze mniejsza niż kolejka wąskotorowa, którą można pokonać trasę o długości ok. 0,5 km. Skład liczy kilka wagoników, które pomieszczą ok. 20 osób.

Obok skansenu znajduje się Zabytkowa Kopalnia Srebra (UNESCO), a w Parku Repeckim Sztolnia Czarnego Pstrąga (UNESCO).

Siemianowickie Centrum Kultury Park Tradycji
Obiekty wielofunkcyjne
Siemianowice Śląskie, ul. Elizy Orzeszkowej 12
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Muzeum w Tarnowskich Górach
Muzea
Tarnowskie Góry, ul. Rynek 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum rozpoczęło swoją działalność w 1958 r. Pierwsze ekspozycje muzeum znajdowały się w kamienicy przy rynku, zwanej domem Sedlaczka, do dziś będącej siedzibą instytucji. W roku następnym muzeum było oddziałem Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, natomiast później było administrowane przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Tarnowskich Górach. W 1990 r. przekształcono w samodzielną instytucję kultury, prowadzoną przez Gminę Tarnowskie Góry.

Obecnie zbiory Muzeum liczą ponad 8 tys. muzealiów. Gromadzone są one w trzech działach: Historii, Etnografii i Sztuki. Dział Historii to przede wszystkim obiekty związane z miejscowym górnictwem, miejskimi organizacjami, zabytki kartograficzne, ikonograficzne, starodruki i druki, a także militaria. Dział Etnografii poszczycić się może licznymi zbiorami, głównie z przełomu XIX i XX wieku, m.in. strojami ludowymi, biżuterią, meblami i innymi elementami wyposażenia wnętrz, sprzętami codziennego użytku i narzędziami, obiektami związanymi z obrzędowością, zabawkami dziecięcymi oraz dziełami lokalnych twórców nieprofesjonalnych. W Dziale Sztuki, oprócz malarstwa, sobiescianów i cyny, warto zwrócić uwagę na zbiór eksponatów związanych z tarnogórskimi cechami rzemieślniczymi, przykłady rzemiosła artystycznego, współczesne malarstwo oraz fotografię artystyczną.

Muzeum Zagłębia
Muzea
Będzin, ul. Zamkowa 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum Zagłębia w Będzinie powstało w 1956 roku. Obecnie Muzeum oferuje do zwiedzania: Pałac Mieroszewskich, Zamek wraz z wieżą, Dom Modlitwy „Mizrachi”, zrewitalizowane Wzgórze Zamkowe. Pod Wzgórzem Zamkowym Muzeum zostały również udostępnione do zwiedzania Podziemia Będzińskie, które z czasem zostaną wzbogacone o zaprojektowane aranżacje, nawiązujące do historii Będzina na przestrzeni dziejów.

Hala widowiskowo-sportowa Będzin Arena
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Będzin, ul. Sportowa 20
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Teatr Dzieci Zagłębia
Teatry
Będzin, ul. Teatralna 4
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Muzeum Powstań Śląskich
Muzea
Świętochłowice, ul. Wiktora Polaka 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka prezentuje i chroni dobra dziedzictwa materialnego i niematerialnego, dotyczące dziejów trzech Powstań Śląskich i miasta Świętochłowice.

Ciekawostki:

Placówka zlokalizowana w budynku (z 1907 r.) wybudowanym na potrzeby zarządu obszaru dworskiego Księcia Donnersmarcka, wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów. W latach 1916-1939 mieścił się tu Urząd Gminy Świętochłowice, podczas II wojny światowej niemiecka Schutzpolizei, w latach 1945-1989 komenda milicji, a od 1989 r. policja.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich
Muzea
Siemianowice Śląskie, ul. Chopina 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum dokumentujące historię Śląska i miasta Siemianowice Śląskie. Swoją siedzibę ma ono w zabytkowym XVIII-wiecznym spichlerzu, stanowiącym część zespołu pałacowo-parkowego. Działalność rozpoczęło w 1966, kiedy to członkowie Towarzystwa Miłośników Siemianowic Śląskich postanowili zebrać dokumenty i przedmioty związane z historią regionu. Opiekowali się także miejscami pamięci i pomnikami dotyczącym powstań śląskich i II wojny światowej. Status muzeum miejskiego nadano placówce 17 października 1991 roku. Muzeum składa się z trzech działów: historii, etnografii i sztuki. Organizuje wystawy stałe i tymczasowe, a także seminaria oraz spotkania o charakterze naukowo-oświatowym.

Hala widowiskowo-sportowa Arena Gliwice – PreZero Arena Gliwice
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Gliwice, ul. Akademicka 50
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia
Galerie artystyczne
Czeladź, ul. Dehnelów 45
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Galeria to dawna kopalniana elektrownia przekształcona w obiekt o funkcji kulturalnej. Budynek elektrowni powstał w latach 1902-1908 na bazie projektu polskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Charakterystycznym elementem budynku jest wieża stylizowana na gotycką z otworami strzelniczymi. Elewację budynku stanowią ceglane, nietynkowane ściany w podziale ramowym z osiami, gzymsami i ceglanymi detalami architektonicznymi. We wnętrzu budynku znajdują się w  doskonałym stanie oryginalne maszyny i urządzeniami byłej elektrowni.

Ciekawostki:

Kopalnia Saturn (w latach 1950–1990 Czerwona Gwardia), działająca w latach od 1887 r. do 1993 r. Zlokalizowana była na terenie folwarku plebańskiego w Czeladzi, kupionego w 1869 r. przez warszawskiego adwokata, Ludwika Kozłowskiego (który znalazł węgiel na głębokości 122 m). Jej intensywny rozwój następował na początku XX w. (pogłębiano szyby, modernizowano i zmechanizowano sortowni, wprowadzono na niektórych trasach podziemnych przewóz elektryczny).

Na początku XX w. ułatwieniem dla zbytu była budowa bocznicy kolejowej łączącej kopalnię z siecią Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Skansen kolejowy
Muzea
Pyskowice, ul. Piaskowa 1
Strona internetowa Dojazd
Opis:

To jedyny taki obiekt na Śląsku. Powstał na bazie kompleksu budynków hali wachlarzowej i wagonowej. Zawiera 60 eksponatów, w tym parowozy, lokomotywy spalinowe, wagony towarowe i osobowe, Elektryczny Zespół Trakcyjny EW90, dźwig EDK300. Kolekcję parowozów wzbogaciły też eksponaty z Łaz i skansenu w Krzeszowicach.

Ciekawostki:

W 1879 r. wybudowano linię kolejową z Opola do Gliwic przez Pyskowice. Pod koniec XIX w. wybudowano tu parowozownię i stację rozrządową (1898 r.). W 1913 r. otwarta została linia kolei piaskowych o dł. 23 km (finansowana z kapitałów Borsiga i Ballestrema), transportująca (do kopalń Rokitnica, Mikulczyce, Wawel, Ludwik, Jadwiga) piasek podsadzkowy, wydobywany koło Pyskowic; dziś tymi wyrobiskami są: zbiornik wodny Dzierżno Duże i Małe. Do końca II wojny światowej Pyskowice były w granicach Niemiec i w tym czasie stacja była modernizowana (powstało też kolejarskie osiedle).

Rozwój kolejnictwa przez półtora wieku napędzał śląski przemysł i handel, przyczyniając się do rozwoju tego obszaru i powstawania wielu miast. Trzeba pamiętać, że jednym z czynników wytyczania tras kolejowych były granice rozbiorów, które stykały się ze sobą na dzisiejszym obszarze Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowickiego (przykładem takiego styku jest Trójkąt Trzech Cesarzy – kolejny ciekawy znak historii). Przykładem tego może być budowa w 1858 r. (w wyniku porozumienia pomiędzy Koleją Górnośląską a Drogą Żelazną Warszawsko-Wiedeńskiej) łącznika między Ząbkowicami a Szopienicami. Pozwoliło to ominąć teren Cesarstwa Austriackiego przez pociągi jadące w kierunku Warszawy, a jednocześnie przyczyniło się to do budowy dworca w Katowicach (dziś zwanego starym dworcem, działającym do 1972 r.), wieży ciśnień (30 m), także zachowanej do dziś.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. konieczne było scalenia trzech różnych systemów kolejowych, nie mówiąc już o prawnych, monetarnych, administracyjnych i innych.

 

Muzeum Energetyki
Muzea
Łaziska Górne, ul. Wyzwolenia 30
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka udostępniająca eksponaty obrazujące historię przemysłu energetycznego, w tym: urządzenia, dokumenty i zdjęcia związane z wytwarzaniem, przesyłem i zastosowaniem energii elektrycznej.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Uwagi:

Zwiedzanie możliwe wyłącznie po wcześniejszym zgłoszeniu i potwierdzeniu przez Muzeum Energetyki.

Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku
Muzea
Radzionków, św. Wojciecha 118
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka przedstawia tragiczną historię wywózek do pracy przymusowej w Związku Radzieckim w 1945 r., kilkudziesięciu tysięcy mieszkańców Górnego Śląska (który w 1939 r. należał do Rzeszy Niemieckiej); Sowieci traktowali ich jako „formę reparacji wojennych” za szkody wyrządzone przez Niemców w ZSRR. Deportowano również ludzi z terenu Rzeczpospolitej Polskiej (działaczy polskiego podziemia niepodległościowego, żołnierzy Armii Krajowej i osoby, będące ofiarami donosu).

Placówka powstała w budynku z poł. XIX w., który już nie pełnił funkcji dworca i był zaniedbany przez PKP. Został przekazany miastu, a na mocy porozumienia Gminy Radzionków z katowickim oddziałem IPN powstało to wyjątkowe miejsce pamięci. To poruszająca ekspozycja, stworzona w symbolicznym miejscu, jakim jest dworzec kolejowy, naturalnie kojarzony z wyjazdami, ale i w bardzo realnym miejscu, gdyż w 1945 r. z Radzionkowa wywieziono ok. 250 osób. Udało się zebrać artefakty, ale wciąż można przynosić pamiątki, dokumentujące ten czas. Poruszające wrażenie robi też „krowiak” – wagon, którym transportowani byli ludzie na bardzo trudne i długie trasy.

Ciekawostki:

Masowe zatrzymania na Górnym Śląsku rozpoczęły się na mocy sowieckiej dyrektywy, a ich szczególna koncentracja przypadła na Bytom, Gliwice i Zabrze, a także na mieszkańców ówczesnych pogranicznych miejscowości dawnego województwa śląskiego, jak Radzionków. W ramach tej operacji internowano ok. 40 tys. osób. Przetrzymywano ich w obozach przejściowych (w Bytomiu, Knurowie i Łabędach – Gliwice), a po poszerzeniu torów kolejowych do standardów w ZSRR, transporty ruszyły na wschód. Wielu nie przeżyło samej drogi, a kto przeżył, doświadczał katorżniczej pracy i drastycznych warunków w łagrach. Zdecydowana większość Górnoślązaków została skierowana do batalionów pracy, m.in. w Zagłębiu Donieckim (Donbas), Białorusi (okolice Mińska) i Gruzji (okolice Bordżomi). Latem 1945 r. ówczesny wicewojewoda śląski, Jarzy Ziętek (żołnierz, powstaniec śląski) powołał komisję, która podjęła się spisu górników przymusowo wywiezionych do ZSRR, po zajęciu terenu Górnego Śląska przez Armię Czerwoną (ustalono 9 877 nazwisk). Komisja podjęła też działania zmierzające do zwolnienia Współpracował z Edwardem Gierkiem (I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). Powroty rozpoczęły się już w połowie 1945 r. (zwalniano głównie osoby starsze i niezdolne do pracy), lecz ostatnie osoby wracały jeszcze na początku lat 50. XX w. O wydarzeniach tych długo oficjalnie milczano, a pamięć przechowywana była w domach; „na światło dzienne” wyszła dopiero po zmianach ustrojowych w 1989 r.

Jednym z impulsów stworzenia muzeum była też wystawa pt. Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku (Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach), zorganizowana w 2003 r. w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu.

 

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Uwagi:

Konieczne jest zgłoszenie rezerwacji zwiedzania z przynajmniej jednodniowym wyprzedzeniem.

Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek
Muzea
Radzionków, ul. Zofii Nałkowskiej 5
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Prywatna placówka muzealna edukacyjna i kulturowa, w której głównie eksponuje się urządzenia i przedmioty dotyczące historii wytwarzania chleba oraz zabytki etnograficzne i pamiątki szkolne.

Drewniany kościół pw. św. Mikołaja w Mikołowie
Szlak architektury drewnianej
Mikołów, ul. Gliwicka 354
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z XVII w. lub XVIII w.; przeniesiony z niedalekich Przyszowic w latach 1937–39; prostokątna nawa, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium; dach z sygnaturką z baniastym hełmem; wieża z izbicą z cebulastym, barokowym hełmem z latarnią o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); wyposażenie w większości barokowe i wczesnobarokowe i późnogotyckie płaskorzeźby świętych Piotra i Pawła.

Muzeum „Zamek w Chudowie”
Muzea
Chudów, ul. Podzamcze 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum „Zamek w Chudowie” ma profil archeologiczno-historyczny. Funkcjonuje w częściowo zrekonstruowanej wieży XVI-wiecznego zamku zbudowanego przez Jana Gierałtowskiego. Jego zbiory powstały głównie dzięki prowadzonym na zamku badaniom archeologicznym, realizowanym przez Fundację „Zamek Chudów” (inicjatora akcji ratowania zamku).

Chudowski zespół zabytkowy obejmuje 3 obiekty: ruiny zamku z XVI w., dwukondygnacyjny spichlerz z XVIII w. (pod koniec lat 90. XX w. zrekonstruowano mansardowy dach) i budynek dawnej karczmy (odbudowany na podstawie starych ilustracji) – dziś Oberża pod Świętym Jerzym.

Ruiny zamku są miejscem imprez plenerowych.

Ciekawostki:

Zamek z XVI w. (na rzucie prostokąta) tworzyły trójkondygnacyjne budynki mieszkalne z pięciokondygnacyjną wieżą oraz renesansowe krużganki i dziedziniec; zbudowany przez Jana Gierałtowskiego (właściciela wsi Chudów od 1532 r.), rozbudowany w pierwszej połowie XVIII w. (przez rodzinę Foglarów); od II poł. XVIII w. tracił na znaczeniu i często zmieniał właścicieli (jeden z nich, Aleksander von Bally, ok. 1837 r. dodał szóstą kondygnację wież (budowla zatraciła pierwotną, renesansową formę). W 1847 r. zamek spłonął i od tego czasu stal się ruiną.

Drewniany kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Mikołowie
Szlak architektury drewnianej
Mikołów, ul. Staromiejska 95
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach
Prezentujące dawny przemysł
Gliwice, ul. Bojkowska 37
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Filia Muzeum w Gliwicach eksponuje zbiór odlewów artystycznych z brązu i żeliwa; mieści się w dawnej maszynowni kopalni Gliwice.

Ciekawostki:

Początki kopalni Gliwice (Gliwitzer Grube) sięgają 1901 r. (gdy połączono 16 pól górniczych należących do Wiliama Suermondta i kilkunastu przedsiębiorców z Nadrenii), a działała w latach 1912 – 2000.

Dodatkowe informacje:

Zwiedzanie filii Muzeum jest bezpłatne dla wszystkich w soboty [stan na lipiec 2023].

Marina Gliwice
Sporty wodne
Gliwice, ul. Portowa 28
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Turystyczna przystań w Porcie Gliwice na Kanale Gliwickim, z wypożyczalnią łodzi motorowych i kajaków oraz z miejscami do cumowania własnej jednostki. Stąd rozpoczynają się rejsy statkiem pasażerskim Foxtrot i Dziewanna. Tą drogą wodną można dopłynąć z Gliwic do Amsterdamu, Paryża, a nawet Marsylii.
Infrastruktura hydrotechniczna Kanału Gliwickiego (śluzy i jazy) wybudowana została tuż przed II wojną światową. Umożliwia pokonanie ok. 41 km z Gliwic do Koźla przy różnicy poziomów terenu aż 43 m. Żeglugę umożliwia 6 śluz, z których 2 najważniejsze mają ponad 10 m wysokości, a najniższa (Śluza Łabędy w Gliwicach) ma 4,2 m.

Ciekawostki:

Kanał Gliwicki to efekt kilku dekad prac projektowych dla unowocześnienia Kanału Kłodnickiego (z przełomu XVIII i XIX w.) i jego dostosowania do coraz większych jednostek pływających (pierwsze plany modernizacji powstały już w latach 80. XIX w.: rozpoczęła się dyskusja nad kierunkiem działania: czy modernizacja starej drogi wodnej czy budowa nowej). Po kryzysie lat 20. w XX w. wydano decyzję Kanclerza III Rzeszy A. Hitlera w 1933 r. o natychmiastowej budowie Kanału Górnośląskiego. W połowie listopada 1933 r. zatrudniono 800 robotników, wytyczono trasę przebiegu kanału, dokonano wywłaszczeń, oczyszczono teren z zabudowań. W obliczu masowego bezrobocia wywołanego kryzysem ekonomicznym szereg prac miało charakter robót publicznych przy znikomym wykorzystaniu maszyn i urządzeń budowlanych. Tempo prac było duże. Już w 1934 r. napełniony został wodą pierwszy kilometr koryta Kanału Gliwickiego na odcinku Miedary – Blachownia, a na koniec roku wbito pierwsze stalowe elementy, wyznaczające zarys komór śluzowych na pierwszej śluzie Nr V – „Dzierżno”. Prace nad budową kanału (o długości 41,2 km) podzielono na 11 autonomicznych zadań (prace ziemne, ale i budowa różnego typu dodatkowych obiektów: śluzy, instalacje wyposażenia mechaniczno-elektrycznego, budynki socjalne dla obsługi).

Przy budowie wprowadzono wiele nowatorskich rozwiązań (rzadko wcześniej spotykanych). Wyjątkowym rozwiązaniem inżynieryjnym jest bezkolizyjne skrzyżowanie dwóch cieków wodnych (kanału z rzeką Kłodnicą), zwane syfonem Kłodnicy, znajdujące się poniżej śluzy Nowa Wieś (drugie takie podobne rozwiązanie w Polsce, lecz o mniejszej skali jest pod Kanałem Bydgoskim). Zakończenie prac nastąpiło ok 1940 r. Podczas ofensywy Armii Czerwonej (do marca 1945 r.) kanał i śluzy nie zostały zbytnio uszkodzone, natomiast wycofujące się wojska niemieckie wysadziły 14 z 20 przepraw mostowych. Przekazanie kanału administracji polskiej nastąpiło w połowie czerwca 1946 r. Do końca 1949 r. udało się przywrócić pierwotną przepustowość kanału i zakończono większość prac remontowych.

Lata 70. XX w. to czas wzmożonego ruchu towarowego (liczba śluzowań była tak duża, że uruchomiono przepompownię przy śluzie Dzierżno). Kryzys gospodarczy lat 80-tych i zmiany ustrojowe przyniosły upadek żeglugi śródlądowej. Kanał Gliwicki niemal opustoszał i z latami ulegał stopniowej degradacji.

Od kilku lat trwa modernizacja śluz i jazów. Prace podzielono na 3 etapy – ostatnim będzie odmulenie i przywrócenie niezbędnej głębokości kanału. Kanał Gliwicki został też dostrzeżony jako atrakcyjny szlak turystyki wodnej. Pojawiły się motorówki i rejsy wycieczkowe.

Drewniany kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Szlak architektury drewnianej
Sałsza, ul. Kościelna 78
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z poł. XVII w; nawa i prezbiterium o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); wieża o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); całość obita gontem; dach z sygnaturką z hełmem w kształcie dzwonu; wewnątrz cenny gotycki obraz Madonny z Dzieciątkiem w otoczeniu apostołów.

Lofty w starym spichlerzu
Zrewitalizowane
Gliwice, ul. Zygmunta Starego 24A
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Gliwickie lofty zlokalizowane na terenie dawnych koszar, powstały w spichlerzu z XIX w., służącym armii pruskiej, potem radzieckiej i polskiej (był to m.in. magazyn zboża i mąki, mundurów, leków).
Obecnie to kilkukondygnacyjny obiekt, o powierzchni 5 000 m2 (w tym: 30 loftów mieszkalnych o powierzchni od 80 m2 do ponad 300 m2 i lokale użytkowe), oddany do użytku w 2009 r., po przebudowie w ramach planu rewitalizacji całego zespołu budynków dawnego pruskiego Urzędu Aprowizacji.

Ciekawostki:

Zaletą przeprowadzonej rewitalizacji jest niewielka ingerencja w zewnętrzny wygląd budynku (dobudowano zewnętrzne klatki schodowe), a także zachowana została wewnętrzna struktura (w tym wiele jest oryginalnych elementów, jak drewniane stropy i belkowania, wielkie okna, betonowe podłogi, znaczniki miar). Unikatowy, drewniany zsyp na zboże, biegnący przez piętra, stał się nowoczesną rzeźbą.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Drewniany kościół pw. Narodzenia św. J. Chrzciciela i Matki Bożej Częstochowskiej w Poniszowicach
Szlak architektury drewnianej
Poniszowice, ul. Parkowa 5
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z drewna modrzewiowego w XVII w. i rozbudowany w XVIII w.; o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); nawa kwadratowa, dach dwuspadowy z sygnaturką z barokowym hełmem; obok stojąca dzwonnica z izbicą i piramidalnym hełmem z 1520 r.; najstarszy z czterech dzwonów odlano w 1536 r.

Muzeum Techniki Sanitarnej
Infrastruktura wodna i kolejowa
Gliwice, ul. Edisona 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Placówka zlokalizowana w budynku przepompowni z początku XX w., na terenie Centralnej Oczyszczalni Ścieków. Znajdują się tu zabytkowe urządzenia techniki sanitarnej, takie jak: zastawki, pompy i kompresory.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Lodowisko „Tafla”
Lodowiska
Gliwice, ul. Akademicka 29
Dojazd
Wstęp płatny
Sztolnia Królowa Luiza
Prezentujące dawny przemysł
Zabrze, ul. Wolności 408
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Podziemno-naziemny kompleks pogórniczy udostępniony do zwiedzania, powstały w oparciu o jedną z najstarszych kopalń węgla kamiennego Górnego Śląska. Stanowi prawdziwy pomnik przemysłowej historii tego obszaru, a jednocześnie niepowtarzalną atrakcję turystyczną w skali Europy. Zabrzański odcinek, o długość ok. 2,5 km, został udostępniony turystom (całkowita długość to ponad 14 km: od wylotu w centrum Zabrza do dawnej kopalni Król w Chorzowie – szyb Krug – nieistniejący od 2015 r.).

Z obiektem tym wiąże się Łaźnia Łańcuszkowa, od której rozpoczyna się zwiedzanie kompleksu.

Ciekawostki:

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna jest wybitnym dziełem inżynierskim, które świadczy o rozwoju techniki w I poł. XIX w. (jednym z ówczesnych wyzwań było drążenie chodnika z dwóch przeciwległych kierunków i konieczności zachowania spływu wody). Jej początki sięgają XVIII w. kiedy odkryto złoża węgla kamiennego i trzeba było usuwać wodę napływającą do wyrobisk.  Przed pojawieniem się pierwszych maszyn parowych czerpano ją do beczek wyciąganych kołowrotami lub kieratami konnymi, albo stosowano pompy poruszane kieratami. Wysokie koszty odwadniania kopalni i transportu węgla wymusiły potrzebę innowacyjnego systemu odwadniająco-transportowego.

Budowa sztolni trwała 64 lata (1799 – 1863 r.) i nastąpiła z inicjatywy hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena, który podpatrzył to rozwiązanie podczas swojego pobytu w Anglii. Stając się najdłuższą hydrotechniczną budowlą podziemną związaną z górnictwem węgla kamiennego w Europie. Umożliwiała odwodnienie 2 kopalń państwowych i ok. 20 kopalń prywatnych oraz udostępniała coraz głębsze pokłady węgla do eksploatacji; stanowiła też fragment drogi wodnej łączącej Górny Śląsk z portami Europy Zachodniej, poprzez Kanał Kłodnicki, którego początkiem był wylot ze sztolni.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Kopalnia Guido
Prezentujące dawny przemysł
Zabrze, ul. 3 Maja 93
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Zabytkowa kopalnia węgla kamiennego przeznaczona do zwiedzania. Niezwykłe miejsce, unikatowe w Europie, bo stworzone w prawdziwej kopalni, którą założył w 1855 r. hrabia Guido Henckel von Donnersmarck. Można tu zjechać na dwa poziomy: 170 i 320 m pod ziemię, a tam przejechać się podwieszanymi wagonikami, usłyszeć warkot kombajnu, przejść wąskimi fragmentami korytarzy i dotknąć prawdziwej ściany węglowej, a na koniec zjeść pajdę chleba ze smalcem. To miejsce znakomicie ilustruje pracę górnika i specyfikę miejsca, jakim jest kopalnia. Od 2013 r. została połączona z Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu w jedną instytucję o nazwie Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

Ciekawostki:

Zasoby węgla w kopalni stopniowo się kończyły (jeszcze w latach 20. XX w.). W latach 60. XX w. utworzono więc tu Kopalnię Doświadczalną M-300, której zadaniem było testowanie nowych maszyn i urządzeń górniczych, a w 1982 r. na poziomie 170 utworzono Skansen Górniczy Guido do zwiedzania

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Grand Prix Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.
Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Kopalnia Guido i Sztolnia Królowa Luiza i Kopalnia Guido to punkty Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego.

Zabytkowy Szyb Maciej
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Zabrze, ul. Srebrna 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Szyb Maciej z I poł. XX w. z dwubębnową maszyna wyciągową firmy Siemens-Schuckertwerke, to pozostałość po kopalni Concordia; pozostał zespół 7 budynków i składowisko skały płonnej.

Obecnie w budynku nadszybia jest industrialna restauracja i bistro Pod Napięciem, a na najwyższym poziomie: sala bankietowa. Na przyległym placu drzewnym pozostał wiadukt kolejowy pełniący funkcję sceny w plenerze (kiedyś łączący kopalnię z Gliwicami i Bytomiem).

Ciekawostki:

Kopalnia Concordia działała od 1841 r. i należała do Karla Lazarusa Henckel von Donnersmarcka (właściciela Zabrza). Ponad dekadę później w pobliżu kopalni powstała koksownia i huta Donnersmarck, a w 1801 r. rozpoczęła wydobycie Kopalnia Amalia (pierwsza prywatna kopalnia w Zabrzu).

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Kompleks wpisany jest do rejestru zabytków.

Wieża ciśnień z centrum wiedzy o węglu Carboneum
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Zabrze, ul. Jana Zamoyskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Wieżą ciśnień to element miejskiej sieci wodociągowej Zabrza z 1909 r., o wys. 46 m i niezwykłym kształcie, wg projektu architekta Augusta Kinda i radcy budowlanego Friedricha Loose’a. Zbudowana z cegły na planie ośmiokąta, z ośmioma filarami bocznymi i jednym centralnym, z mansardowym dachem. Dolne kondygnacje dawniej przeznaczone na pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze.

Obecnie wewnątrz znajduje się nowoczesna ekspozycja Carboneum.  Prezentuje wystawę naukową poświęconą zagadnieniom związanym z węglem jako pierwiastkiem.

Ciekawostki:

Wieża ciśnień (zbiornik na wodę) to jeden z elementów dawnego systemu zaopatrzenia w wodę; służy do regulacji ciśnienia i kontroli przepływu wody na niewielkim obszarze, wykorzystując proste prawa fizyki. Kluczowa jest jej lokalizacja: na najwyższym wzniesieniu obszaru, który miała obsłużyć (woda w zbiorniku musi być wyżej, niż instalacje wodne u odbiorców); działanie układu hydraulicznego wieży wodnej polega na zasysaniu (pompą) wody ze zbiornika głębinowego i tłoczeniu do zbiornika wodnego w głowicy, następnie – pod wpływem własnego ciężaru i grawitacji – na wypieraniu wody z rur (zgodnie z zasadzą „naczyniach połączonych”). Konstrukcja każdej wieży ciśnień jest podobna: cokół, trzon (podpora), głowica ze zbiornikiem, filtry, przepompownia, rurociągi). Wiele z nich powstawało na przełomie XIX w. i początkach XX w. Stąd też architektura wież zwykle odzwierciedlała popularne wtedy style: np.: historyzm, zwłaszcza neogotyk (odniesienia do średniowiecznych zamków i baszt) lub późniejszy modernizm (funkcjonalizm).

Unowocześnione systemy wodociągowo-kanalizacyjne pojawiły się dopiero w XIX w., wraz z procesem urbanizacji i industrializacji; ich budowa była możliwa dzięki rozwojowi technologicznemu (zastosowaniu maszyn na prąd, betonu i żelbetu, zaworu kulowego, i innych nowych technik). Pionierami w tej dziedzinie były: Wielka Brytania, Francja, Niemcy. Na Górnym Śląsku do budowy sieci wodociągowych przyczyniły się kopalnie (powodujące zanikanie wód gruntowych w studniach), a także epidemia cholery azjatyckiej w 1873 r. (której rozsadnikiem były przydomowe ujęcia wody). Wodociągi śląskie korzystały z ujęć wody w szybach kopalnianych (np. z Königsgrube i Gräfin Laura-grube zasilano Chorzów, z Cleophas – Katowice, z Karsten Centrum – Bytom). Później największym dostawcą były państwowe ujęcia w rejonie Zawady koło Pyskowic i w kopalni srebra, cynku i ołowiu Fryderyk (Friedrichsgrube) koło Tarnowskich Gór.

Kościół garnizonowy św. Kazimierza
Modernistyczne
Katowice, ul. Mikołaja Kopernika 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół w stylu funkcjonalistycznym, z lat 1930-1933, zaprojektowany przez wybitnych architektów: Leona Dietz d’Arma i Jana Zarzyckiego, na rzucie wydłużonego prostokąta, z trzema nawami. Bryła budynku zwarta, kubiczna, złożona z graniastych bloków, z dominującym elementem, jakim jest narożna, pięciokondygnacyjna wieża-dzwonnica, na rzucie kwadratu, zwężająca się ku górze. Wnętrze z cechami w stylu art deco z oszczędną dekoracją, ołtarze z marmuru – o prostej i zgeometryzowanej formie.

Ciekawostki:

Rozpoczęcie budowy kościoła garnizonowego wynikało z pojawiania się wojska polskiego w Katowicach (w 1922 r., po III Powstaniu Śląskim – po plebiscycie i podziale Górnego Śląska na część niemiecką i polską utworzona została 23. Dywizja Piechoty). Podobną architekturę ma kościół pw. Opatrzności Bożej w Katowicach-Zawodziu.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Moderny w Katowicach.

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Katowicach
Szlak architektury drewnianej
Katowice, ul. Kościuszki 112
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z początku XVI w., jednonawowy, o konstrukcji zrębowej, lecz z okrągłych bali (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); dach z sygnaturką; przeniesiony w 1938 r. z Syryni (w powiecie rybnickim) wraz z drewnianym parkanem z trzema bramami i wolnostojącą dzwonnicą z XVII w.; miał być to początek skansenu; wewnątrz późnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, z początku XVI w., XVII-wieczna ambona, XV-wieczna kropielnica oraz resztki pierwotnej polichromii.

Łaźnia łańcuszkowa kopalni królowa Luiza i Park 12c
Prezentujące dawny przemysł
Zabrze, ul. Wolności 410
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Łaźnia kopalniana z 1890 r. będąca pierwszą taką realizacją na Górnym Śląsku. Była znamiennym świadectwem poziomu socjalnego zakładu, odbiegając od powszechnych standardów w tamtych czasach.

To okazały, ceglany budynek o układzie bazylikowym, powierzchni 1500 m² i wys. 10 m; do dziś zachował się oryginalny podział głównych pomieszczeń, elementy konstrukcyjne i część pierwotnego wyposażenia.

Obecnie to pierwszy element trasy turystycznej w kompleksie Sztolni Królowa Luiza, od której rozpoczyna się zwiedzanie kompleksu, z główną atrakcją, czyli Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną. Wnętrze budynku to też dobra przestrzeń na organizację wydarzeń kulturalnych.

Ciekawostki:

Kopalnia królowa Luiza działała od 1791 r. do 1998 r.; w przeszłości uważana była za jedną z największych i najnowocześniejszych w Europie; historycznie była to kopalnia państwowa, która korzystała z wysokich dotacji rządowych, co skutkowało dużymi inwestycjami, w tym nie tylko wprost związanymi z działalnością produkcyjną, ale i potrzebami socjalnymi.

Nagrody i wyróżnienia:

Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną oraz w tym samym konkursie wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2017 r. (równorzędne) za Park 12c.

Kolonia robotnicza Borsigwerk (osiedle Borsiga)
Budownictwo patronackie
Zabrze, ul. Stefana Okrzei, św. Wojciecha
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle patronackie dla robotników zakładów przemysłowych Borsiga, wybudowane w latach 60. i 70. XIX w., przez syna przemysłowca Augusta Borsiga. Jest to zespół 60 ceglanych 1- lub 2-piętrowych budynków, niemal identycznych (tzw. familoki), z dwuspadowym dachem, wybudowanych przy regularnej siatce ulic, zamieszkany wówczas przez ok. 3 tysiące ludzi (tylko rodziny, a kawalerowie mieli zakwaterowanie w hotelach robotniczych). Poza zabudową mieszkaniową powstały budynki użyteczności publicznej, jak szkoła i dom dla nauczycieli, sala gimnastyczna, kaplica ewangelicka z cmentarzem, kantyna, sklepy, urząd pocztowy.

Na północ od tego osiedla powstało mniejsze osiedle dla kadry technicznej, z budynkami bardziej zróżnicowanymi, większymi i lepiej wyposażonymi mieszkaniami. Tam też zbudowano w 1855 r. neorenesansowy pałac Borsigów z elementami klasycystycznymi nazywany „zamkiem”, który mieścił się w niewielkim parku krajobrazowym (dziś to siedziba Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla).

Ciekawostki:

August Borsig (ojciec fundatora osiedla) był twórcą koncernu przemysłowego Borsigwerke, zajmującego się m.in. produkcją lokomotyw – koncern istnieje od 1837 r. do dziś), a w połowie XIX w. zainwestował w budowę kompleksu przemysłowego w Biskupicach (na terenach należących do Ballestremów). W 1854 r. zakupił młyn wodny, wydzierżawił pola górnicze, wybudował kopalnie, koksownie i inne zakłady przemysłowe.

Osiedle robotnicze Ballestrema
Budownictwo patronackie
Zabrze, ul. Szafarczyka, Nowowiejskiego, Andersa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle z końca XIX w. (1899 r.) dla robotników z pobliskiej kopalni Castellengo, zbudowane z inicjatywy hrabiego Franciszka von Ballestrema, wg projektu architekta z Berlina, Hansa von Poellnitza (szwagra hrabiego). Budowane było w 3 etapach: 1905-1908, następnie 1912-1915 i w latach 30. XX w. W momencie powstania było jednym z najnowocześniejszych osiedli patronackich w Polsce i Europie.

Ciekawostki:

Zabudowa miała charakter wiejski, a zarazem przewyższała standardem istniejące już budownictwo patronackie Donnersmarcków i Borsigów. Wyrazem komfortu były powszechne łazienki z ubikacjami. Powstały 64 domy w zwartej zabudowie, wszystkie zróżnicowane pod względem technologii budowy lub detali (są tu typowy mur pruski i rzadko stosowane konstrukcje stalowe), a także budynki użyteczności publicznej, jak szkoła, apteka, sklepy, gospoda i łaźnia.

Osiedle robotnicze Kolonia B
Budownictwo patronackie
Zabrze, ul. Lompy, Wiejska, Bogusławskiego, Wróblewskiego
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle dla robotników kopalni Luiza, budowane od 1869 r. z inicjatywy zarządu skarbowego. Z czasem osiedle rozbudowano (nazywając nowy fragment Kolonia B – Na Czternastym, od pobliskiego szybu nr 14 Głównej Sztolni Dziedzicznej). System budowy polegał na bezpłatnym przekazywaniu działki pracownikom i na zaciąganiu przez nich nieoprocentowanej pożyczki na budowę 2-piętrowych familoków. Zbudowano też budynki użyteczności publicznej.

Osiedle robotnicze Donnersmarca „Zandka”
Budownictwo patronackie
Zabrze, os. Zdanka (ul. Cmentarna)
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle robotnicze (z lat 1903-1922) zbudowane według projektu grupy architektów z Berlina. To zespół ok. 40 budynków mieszkalnych 3-kondygnacyjnych, o podobnych, symetrycznych rzutach, lecz o zróżnicowanych bryłach i dachach, a elewacje z czerwonej cegły, z fragmentami drewnianej konstrukcji szkieletowej (nawiązującej do historyzmu, secesji, budownictwa ludowego i architektury angielskiej). Obok wybudowano osobną willę, która należała do dyrektora huty.

Ciekawostki:

Osiedle składało się z 3 części: kolonia mieszkalna na południe od huty, budynki mieszkalne i zespół obiektów usługowo-rekreacyjnych, jak: przedszkole, szkoła, dom starców, kasyno, biblioteka, hala sportowa i kryta pływalnia.

Charakteryzowało się dużą ilością zieleni, co nawiązywać miało do osiedli willowych.

Dom Stalowy
Budownictwo patronackie
Zabrze, ul. Cmentarna 7
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Dom 2-kondygnacyjny, z 1927 r., zawierający 4 mieszkania o powierzchni ok. 50 m2 (dwu- pokojowe). Zbudowany z metalowych ścian, złożonych z ośmiu części, odlanych w hucie Donnersmarcka (później Huta żelaza Zabrze). Ówcześnie było to bardzo ekonomiczne i nowatorskie rozwiązanie i efekt eksperymentów budowlanych, pochodzących z Ameryki, z I poł. XIX w (budynek postawiono zaledwie w 26 dni, z udziałem tylko jednej brygady 16 osób).

Budynek należał do zespołu zabudowy, złożonego z domów mieszkalnych robotników i budynków użyteczności publicznej, związanych z Hutą Donnersmarcka.

Ciekawostki:

Do dziś w Zabrzu jest 5 podobnych budynków (np. przy ulicy Szafarczyka z lat 1928-1929, należące do osiedla robotniczego Ballestremów, lecz z uwagi na pomalowane ściany, nie odróżniają się od innych budynków).

To jedyne tego rodzaju obiekty w Europie.

Elektrociepłownia Szombierki
Niezrewitalizowane
Bytom, ul. Kosynierów 30
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zespół zabudowy elektrowni Bobrek (Kraftwerk Oberschlesien, Kraftwerk Bobrek, elektrownia Bobrek, później Szombierki) z 1920 r., zaprojektowany przez berlińskich architektów, Georg i Emil Zillmannowie. Na powierzchni niemal 18 ha są takie obiekty jak: kotłownia, pompownia, maszynownia, rozdzielnia prądu, wieża wodna „Zegarowa”, wieża węglowa, trzy kominy fabryczne, budynek zarządu, wartownia wraz z otoczeniem.

Ciekawostki:

Elektrownia Bobrek otwarta została w 1920 r. a zakończyła wytwarzanie energii elektrycznej w latach 1995–1998 EC Szombierki (wygaszenie produkcji w 2011 r.).

Początkowo planowana była jako fabryka prochu, o czym może świadczyć solidna i potężna konstrukcja, typowa dla budowli o charakterze militarnym), lecz ze względu na potrzebę wykorzystania węgla odpadowego z należącej do spółki kopali Bobrek i Szombierki obiekt zaadaptowano dla potrzeb elektrowni Inwestorem była niemiecka spółka należąca do Joanny Gryzik, spadkobierczyni po majątku Karolu Goduli.

W 1925 r. na wieży elektrowni zamontowano czterostronny zegar marki Siemens und Halske, sprzężony z 54 zegarami działającymi w zakładzie (podczas najlepszego okresu zakładu ok. 1930 r. pracowało tu ponad 900 osób). W 1937 r. wzniesiono najwyższy z 3. kominów elektrowni o wys. 120 m. W 1945 r. oddziały Armii Czerwonej zdemontowały część urządzeń i wywiozły je w głąb Rosji.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Budynek siłowni huty Bobrek
Niezrewitalizowane
Bytom, ul. Konstytucji 61
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedyna pozostałość po hucie żelaza Bobrek (dawna huta Julia – Julienhutte), działającej od końca XIX w. przez prawie półtora stulecia. To dwa połączone ceglane budynki, z dachem dwuspadowym, w stylu neoromańskim, na rzucie długiego prostokąta: pierwszy budynek z 1900 r., drugi z 1908. W pobliżu znajdują się kolonie robotnicze huty Julia i kopalni Joanna.

Ciekawostki:

Huta Julia (Julienhütte, potem Bobrek) rozpoczęła działalność w 1856 r., a zakończyła w 1994 r. Najpierw były to 4. wielkie piece, potem więcej, a dalej także piece martenowskie do wytopu stali. Jednym z kolejnych właścicieli pod koniec XIX w. był gliwicki przemysłowiec, Oscar Caro. W latach 40. XX w. działał obóz pracy przymusowej (dla 65 osób).

Przełom XVIII w. i XIX w. to intensywna industrializacja i urbanizacja Górnego Śląska w związku z lokalnie występującymi zasobami naturalnymi. Zachodzące przemiany gospodarcze w krótkim czasie przekształciły rolniczy region w jeden z największych ośrodków przemysłowych Europy, funkcjonujący aż do przełomu lat 80. i 90. XX w.

Licznie powstawały tu kopalnie: najpierw galmanu (wykorzystywanego do wyrobu mosiądzu), potem węgla kamiennego i budowano huty żelaza, a także podejmowano próby wytopu cynku (wciąż mało znanej technologii).

Pierwsze udane próby przetopu cynku nastąpiły w 1792 r. w hucie szkła w Wesołej należącej do dóbr książąt pszczyńskich (dokonane przez Johanna Christiana Ruhberga); o ważności, a nawet przełomowości dla historii hutnictwa, świadczy szczególna ochrona tej nowej technologii (a autor tego wyczynu był określany przydomkiem „śląski Faust”); technologia polegała na skropleniu jego stanu lotnego, przy równoczesnym wyeliminowaniu powietrza; korzystano do tego z mufli (tj. komory szczelnie zamkniętej, z materiałów ogniotrwałych, np. gliny, stali, szamotu, ogrzewanej z zewnątrz), wzorowanej na szklarskich donicach; mimo wielkiej tajemnicy, wkrótce szczegóły poznali inni przemysłowcy. I już w 1837 r. działało w okolicy aż 49 zakładów wtapiających ten metal. Z czasem wyłoniło się 4 największych producentów: książę Hohenlohe w Wełnowcu i hrabia Donnersmarck w Nowej Wsi oraz Śląskie Kopalnie i Cynkownie w Lipinach i koncern Georg von Giesche’s Erben (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche) w Szopienicach (powstała tu w 1834 r. Huta cynku Wilhelmina, a potem w jej najbliższym sąsiedztwie budowano dalsze zakłady hutnicze m.in.: Uthemann, Bernhardi, Walter Croneck; na początku XX w. szopienicki kombinat hutniczy produkował niemal 25 tys. ton cynku i zatrudniał ponad 2100 osób).

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Zabytkowa kopalnia Rozbark i Szyb Bończyk
Zrewitalizowane
Bytom, ul. Chorzowska 12
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowania z przełomu XIX i XX w., będące pozostałością po kopalni Rozbark (dawniej Heinitzgrube). Zachowały się: maszynownia szybu Bończyk (dawniej Mauve czyli Malwa) z 1907 r. i cechowania z 1911 r. (dziś Teatr Tańca i Ruchu ROZBARK) – które zostały zbudowane wg projektów berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zilmannów, oraz kotłownia z 1915 r. (częściowo zburzona w wyniku zawalenia się komina) i mur oporowy z 1886 r.

  • Szyb Bończyk o głębokości min. 540 m: obiekt 2-kondygnacyjny, ceglany, na rzucie prostokąta, jako hala w stylu neogotyckim, z czterospadowym dachem, na elewacji duże okna z laskowaniem i arkadami i ostrołukowym zamknięciem. We wnętrzu, ok. 1912 r. zastosowano nowatorską elektryczną maszynę wyciągową, napędzaną turbiną parową.
  • Cechownia to najciekawszy budynek w zespole zabudowy: 2-kondygnacyjny, na rzucie wydłużonego prostokąta, w stylu neobarokowym lub historyzującym, z oknami zakończonym ostrym łukiem i elewacją w kolorystyce zielono-czerwonej. Wnętrze trójnawowe, ściany sali zbornej pokryte białymi i zielonymi glazurowanymi cegłami. Budynek wykorzystywany m.in. do świętowania uroczystości barbórkowych (był tu ołtarz ku czci św. Barbary, obecnie w parafii św. Jacka w Bytomiu). We wnętrzu kręcono sceny do filmów Kazimierza Kutza Perła w koronie i Sól ziemi czarnej. Cechownia została przekształcona w salę widowiskową o pojemności ok. 200 miejsc (od 2013 r. to siedziba Teatru Tańca i Ruchu Rozbark). W 2017 r. przed budynkiem postawiono statuę górnika z 1935 r., która wcześniej znajdowała się na terenie bytomskiej kopalni Centrum. Obok znajduje się dawny budynek administracji kopalni, przekształcony w hotel.

Obiekty objęte ochroną konserwatorską.

Ciekawostki:

Kopalnia Rozbark (dawniej Heinitz-grube) działała w latach 1870 – 2004 (w 1971 r. połączona z kopalnią Łagiewniki). Część zabudowań kopalnianych powstała na zlecenie koncernu Georg von Giesche’s (Towarzystwo Górnicze Spadkobierców Jerzego von Giesche).

Słowo „cechownia” to spolszczona wersja niemieckiego określenia Zechenhaus (wymowa: Cechenhaus), oznaczającego „dom kopalniany”, czyli salę zborną/miejsce zbiórki górników przed i po pracy oraz modlitwy przed ołtarzem lub figurą świętej Barbary (patronki górników); zaś „zeche” to jedno z kilku słów oznaczających „kopalnię” (źródło: m.in.: https://historia-zabrza.pl/cechownia-szybu-von-krug-ul-wolnosci/).

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów: ze względu na funkcję to szyb: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie to szyb główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Szyb Krystyna
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Bytom, ul. Zabrzańska 7
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Krystyna (dawniej Kaiser Wilhelm), z 1928 r. to pozostałość po kopalni Hohenzollern (potem Szombierki), założonej w 1870 r. przez Joannę Gryzik (przybraną córkę śląskiego przemysłowca Karola Goduli). Jest to modernistyczna wieża basztowa z cegły, o wys. 57 m, w kształcie zbliżonym do młota górniczego – pyrlika; pracowały tu pierwsze na Śląsku elektryczne maszyny wyciągowe, o mocy 2700 i 2400 KM (pochodziły z zabrzańskiej Huty Donnersmarck), a maszyny napędzały koła o średnicy do 7 m.

Ciekawostki:

Kopalnia Szombierki działała do 1997 r., a większość infrastruktury rozebrano w 2001 r. Na tym terenie trwa budowa m.in. pola golfowego, centrum handlowego i osiedla mieszkaniowego.

Industrializacja na terenie dzisiejszego Bytomia rozpoczęła się w drugiej poł. XVIII w., kiedy w Szombierkach zbudowano pierwszą, prymitywną kopalnię węgla kamiennego. W I poł. XIX w. (1826 r.) Szombierki zostały kupione przez śląskiego przemysłowca Karola Godulę (gdzie zbudował swój pałac); jego przybraną córką była Joanna Gryzik (której król pruski nadał tytuł von Schomberg Godulla, a po zamążpójściu została hrabiną Schaffgotsch).

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Wieża ciśnień w Bytomiu
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Bytom, ul. Oświęcimska 27/29
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedna z najciekawszych wież ciśnień na Górnym Śląsku pod względem konstrukcyjnym, z żelbetonu i cementu wysokiej jakości, o wys. ponad 44 m, zbudowana w latach 1934-1935, architektonicznie nawiązuje do funkcjonalizmu, który uzależniał kształt budowli od pełnionej przez nią funkcji; posadowiona na głębokich fundamentach i filarach, tworzących ośmiokąt (wpisujący się w rzut koła o promieniu 16 m); tambur (szersza część szczytowa) ma formę cylindra, z płaskim dachem z latarnią; pojemność zbiornika to 1000 m3.

Ciekawostki:

Wieża ciśnień (zbiornik na wodę) to jeden z elementów dawnego systemu zaopatrzenia w wodę; służy do regulacji ciśnienia i kontroli przepływu wody na niewielkim obszarze, wykorzystując proste prawa fizyki. Kluczowa jest jej lokalizacja: na najwyższym wzniesieniu obszaru, który miała obsłużyć (woda w zbiorniku musi być wyżej, niż instalacje wodne u odbiorców); działanie układu hydraulicznego wieży wodnej polega na zasysaniu (pompą) wody ze zbiornika głębinowego i tłoczeniu do zbiornika wodnego w głowicy, następnie – pod wpływem własnego ciężaru i grawitacji – na wypieraniu wody z rur (zgodnie z zasadzą „naczyniach połączonych”). Konstrukcja każdej wieży ciśnień jest podobna: cokół, trzon (podpora), głowica ze zbiornikiem, filtry, przepompownia, rurociągi). Wiele z nich powstawało na przełomie XIX w. i początkach XX w. Stąd też architektura wież zwykle odzwierciedlała popularne wtedy style: np.: historyzm, zwłaszcza neogotyk (odniesienia do średniowiecznych zamków i baszt) lub późniejszy modernizm (funkcjonalizm).

Unowocześnione systemy wodociągowo-kanalizacyjne pojawiły się dopiero w XIX w., wraz z procesem urbanizacji i industrializacji; ich budowa była możliwa dzięki rozwojowi technologicznemu (zastosowaniu maszyn na prąd, betonu i żelbetu, zaworu kulowego, i innych nowych technik). Pionierami w tej dziedzinie były: Wielka Brytania, Francja, Niemcy. Na Górnym Śląsku do budowy sieci wodociągowych przyczyniły się kopalnie (powodujące zanikanie wód gruntowych w studniach), a także epidemia cholery azjatyckiej w 1873 r. (której rozsadnikiem były przydomowe ujęcia wody). Wodociągi śląskie korzystały z ujęć wody w szybach kopalnianych (np. z Königsgrube i Gräfin Laura-grube zasilano Chorzów, z Cleophas – Katowice, z Karsten Centrum – Bytom). Później największym dostawcą były państwowe ujęcia w rejonie Zawady koło Pyskowic i w kopalni srebra, cynku i ołowiu Fryderyk (Friedrichsgrube) koło Tarnowskich Gór.

Kolonie robotnicze Bobrek I, II i III (tzw. Nowa Kolonia Robotnicza)
Budownictwo patronackie
Bytom, ul. Czajkowskiego, Olszewskiego, Jachymczyka, Stelmacha, Żwirowa
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedla robotnicze zwane Nową Kolonią Robotniczą, zbudowane na początku XX w. z inicjatywy właścicieli huty Julia (Julienhutte, później Bobrek) i kopalni Graefin Johanna (później Bobrek).
Do dziś zachowało się ponad 50 obiektów (przy ulicach: Czajkowskiego, Olszewskiego, Jachymczyka, Stelmacha i Żwirowej).

Ciekawostki:

Pierwsze powstały budynki dla pracowników huty Julia (w 1907 r.): domy ceglane, 3-kondygnacyjne, z dekoracją imitującą mur pruski, dachami naczółkowymi. Architektura nawiązywała do stylów historycznych i secesji. Na przełomie I i II dekady XX w. zbudowano budynki dla pracowników kopalni Graefin Johanna (później Bobrek), w tym samym stylu, co dla huty Julia, lecz bardziej urozmaicone: domy 2 – lub 3-kondygnacyjne, niektóre kryte dachami mansardowymi (ulice: Czajkowskiego, Stalmacha i Konstytucji oraz ulice: Wytrwałych, Zabrzańska, Baczyńskiego i placu Na Bobrku).

W 1922 r. huta Julia wybudowała ostatnią część kolonii: także budynki 3-kondygnacyjne, ale w stylu funkcjonalizmu (ulice: Olszewskiego, Jachymczyka, Stalmacha i Żwirowej).

Dodatkowe informacje:

Kolonie wpisane do rejestru zabytków (lecz niestety budynki ulegają sukcesywnej degradacji).

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Księżym Lesie
Szlak architektury drewnianej
Księży Las, ul. Wiejska 2
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt późnogotycki, z XV w., lecz parokrotnie przebudowywany; na rzucie zbliżonym do kwadratu, o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu), na ceglano-kamiennej podmurówce, osłoniętej gontowym okapem; całość kryta gontem; dach dwuspadowy zwieńczony sygnaturką z baniastym hełmem z 1960 r.

Kolonia Zgorzelec
Budownictwo patronackie
Bytom, ul. Kolonia Zgorzelec 13
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kolonia robotnicza z przełomu XIX i XX w. dla pracowników huty żelaza Hubertus (później Zygmunt). To jeden z najlepiej zachowanych zespołów budownictwa patronackiego w Bytomiu (obok kolonii dawnej kopalni Johanna i huty Julia w Bobrku).

Do dziś pozostało ponad 30 parterowych i jednopiętrowych domów z cegły, a w ich sąsiedztwie osobne budynki pralni, piekarni i charakterystyczne chlewiki. Po 1989 r. osiedle zostało częściowo zrewitalizowane.

Dodatkowe informacje:

Zespół wpisany do rejestru zabytków.

Bolko Loft
Zrewitalizowane
Bytom, ul. Kruszcowa 4a
Dojazd
Opis:

Jeden z pierwszych w Polsce loftów, znajdujący się w Bytomie. Budynek mieszkalny powstał w 2002-2003 r. po modernizacji i adaptacji budynku lampowni dawnych zakładów Górniczo-Hutniczych Orzeł Biały przy szybie Bolko.

Bolko loft to budynek o jednej kondygnacji, wsparty na ośmiu żelbetowych słupach. Autorem projektu jest Przemo Łukasik z biura architektonicznego Medusa Group Architects.

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
Infrastruktura wodna i kolejowa
Bytom, ul. Reja 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Kolej o prześwicie toru 785 mm, uruchomiona w poł. XIX w., służąca pierwotnie głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Obecnie Górnośląskie Koleje Wąskotorowe funkcjonują jako kolej turystyczna na części dawnej sieci o długości 21 km, pomiędzy Bytomiem a Miasteczkiem Śląskim (to dziś najstarsza linia historyczna).

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe są jednym z kilkudziesięciu obiektów na Szlaku Zabytków Techniki, który łączy najważniejsze i najciekawsze pod względem turystycznym, historycznym czy architektonicznym obiekty przemysłowe na Śląsku. W Bytomiu nieprzerwanie od 1853 r., działa najstarsza czynna linia kolei wąskotorowej na świecie. Obsługuje ona trasę o długości 21 km, której przystanek początkowy znajduje się na peronie wąskotorowym dworca głównego w Bytomiu. Pociągi na tej trasie zatrzymują się na dziesięciu stacjach, między innymi na zabytkowej stacji Bytom Karb Wąskotorowy, w Suchej Górze w pobliżu rezerwatu Segiet, przy Zabytkowej Kopalni Srebra oraz zalewie Nakło-Chechło, chętnie odwiedzanym przez mieszkańców okolicy szczególnie w sezonie wakacyjnym. Trasa kończy się na stacji Miasteczko Śląskie Wąskotorowe.
W przeszłości niezwykle istotny element intensywnego rozwoju przemysłu na Śląsku, obecnie służy już wyłącznie przewozowi turystów, a utrzymywana jest dzięki pracy i zaangażowaniu pasjonatów skupionych wokół Stowarzyszenia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, przy nieocenionym wsparciu samorządów.

Lokalizacja poszczególnych stacji.

  • Bytom Wąskotorowy (dworzec w Bytomiu, od strony ul. Zabrzańskiej)
  • Szombierki Elektrownia
  • Bytom Karb Wąskotorowy (koniec ul. Reja w Bytomiu)
  • Dąbrowa Miejska (przystanek na żądanie)
  • Sucha Góra (ul. Łokietka koło dawnego zakładu Jopka)
  • Kopalnia Srebra (ul. Staffa, 7 minut piechotą do Kopalni)
  • Tarnowskie Góry Wąskotorowe (koło ronda Blachnickiego, ul. Bytomska)
  • Lasowice Zalew
  • Miasteczko Śląskie Zalew (ok. 5 minut piechotą od zalewu)
  • Miasteczko Śląskie Wąskotorowe
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Stacja Biblioteka
Zrewitalizowane
Ruda Śląska, ul. Dworcowa 33
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Nieczynny dworzec z końca XIX w., udostępniony po rewitalizacji mieszkańcom miasta, a w szczególności dzielnicy Chebzie, na cele społeczne i kulturalne.

Obok funkcji biblioteki, zabytkowy budynek zachował funkcję pasażerską. Będzie głównym punktem planowanego centrum przesiadkowego w dzielnicy Chebzie.

Ciekawostki:

Obiekt ówcześnie bardzo nowoczesny, wzorowany na budownictwie przemysłowym; Elewacja ceglana z odsłoniętą stalową (spawaną i nitowaną) konstrukcją, przypominającą „mur pruski”, elementy dekoracyjne z różnokolorowej cegły (dominujące kolory to czerwona cegła i zdobienia biało-zielone), stolarka w kolorze ciemno-zielonym. Elewacja frontowa (główne wejście do dworca) to szklana dominanta budynku, która jest głównym elementem zdobniczym (okno wykonano z grubych nitowanych metalowych elementów konstrukcyjnych i mniejszych drobnych szprosów metalowych, w środku centralnie umieszczony okrągły zegar).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2019 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Wielki piec hutniczy w Nowym Bytomiu
Niezrewitalizowane
Ruda Śląska, ul. Niedurnego 79
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Monumentalna i imponująca konstrukcja o wys. 40 m. Obecnie jeden z ważniejszych symboli polskiego hutnictwa, zlokalizowany w Rudze Śląskiej – Nowym Bytomiu. Ostateczne wygaszenie pieca ze względów ekologicznych nastąpiło w 2004 r. W 2012 r. obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Więcej o historii wielkiego pieca na stronie miejskiego konserwatora zabytków (także w j. angielskim i niemieckim): https://www.wirtualnaruda.pl/1287.htm i w broszurze (w j. polskim i j. angielskim): https://www.wirtualnaruda.pl/wielki%20piec/Broszura_WielkiPiec.pdf

Ciekawostki:

Huta Pokój (Friedenshütte) założona w 1840 r.; obejmowała wielki piec opalany koksem, halę odlewniczą, kotłownię i stolarnię; od 1851 r. zmieniała kilkukrotnie właścicieli: najpierw był to hrabia Andrzej Renard (pochodzenia francuskiego, jednego z twórców przemysłu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim), potem Śląska Spółka Leśno-Górniczo-Hutnicza Minerwa z Wrocławia; po załamaniu gospodarczym na rynku stali przeszła w ręce przedsiębiorstwa Oberbedarf (Oberschlesische Eisenbahn-Bedarfs-Aktiengesellschaf), założonego przez hrabiego Karola Wolfgang Ballestrema i dokonano kolejnej rozbudowy w latach 1881 – 1887 o kuźnię, stalownię tomasowską i stalownię martenowska.

Po podziale Górnego Śląska w 1922 r. huta znalazła się po polskiej stronie (kapitał nowej spółki w 74% należał do hrabiego Ballestrema, a w 26% do koncernu Oberbedarf); w 1928 r. doszło do fuzji z hutą Baildon w Katowicach (w skład majątku wchodziły: 2 huty żelaza huta Pokój, huta Baildon, 4 kopalnie Friedens (Pokój), Eminenz (Gottwald), Hrabia Franciszek, Wolfgang i Elektrownia Mikołaj; w 1934 r. państwo polskie stało się jej większościowym udziałowcem; otwarto wtedy pierwszą walcownię blachy na zimno, stosując przełomowy wynalazek inż. Tadeusza Sendzimira (nowy typ walcarki umożliwiającej wielokrotne zmniejszenie grubości blachy przy jednorazowym zetknięciu z walcami). W dwudziestoleciu międzywojennym była największą hutą w Polsce. W czasie II wojny światowej władze okupacyjne zmieniły nazwę huty (Friedenshütte – Schlesische Berg – und Hütten Werke AG) i włączyły go do koncernu Oberhütten z Gliwic; przekształcono też produkcję na potrzeby zbrojeniowe.

Nazwa dzielnicy Nowy Bytom w Rudzie Śląskiej odwołuje się do miasta Bytom sięga podziału plebiscytowego Górnego Śląska, kiedy teren ten przypadł Polsce i został nazwany Nowym Bytomiem, a właściwe miasto Bytom przyłączone zostało do Niemiec.

Dom towarowy Kaufhaus
Zrewitalizowane
Ruda Śląska, ul. Piotra Niedurnego 99
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Dwupiętrowy dom towarowy, z początku XX w., z mansardowym dachem, na rzucie litery L (od którego pochodzi nazwa osiedla). To jeden z pierwszych domów towarowych w Europie (o rok starszy od znanego londyńskiego Harrodsa).

Zrewitalizowana pocynkowa hałda w Rudzie Śląskiej
Zrewitalizowane
Ruda Śląska, ul. 1 Maja
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Hałda jest przykładem rewitalizacji składowiska odpadów pohutniczych (zwykle trudnych do zagospodarowania ze względu na skład chemiczny). To jedno z 4. zwałowisk pocynkowych w Rudzie Śląskiej, będący pozostałością po hucie cynku Liebe – Hoffnung, działającej w okresie od I poł. XIX w. do 1925 r., które jest lokalizowane niemal w centrum miasta. Powierzchnia hałdy to  6,5 ha.

Ciekawostki:

Przy rewitalizacji, po raz pierwszy w kraju na dużą skalę, zastosowano wspomaganą fitostabilizację, tj. wprowadzenie do podłoża odpowiednich dodatków ograniczających biodostępność metali ciężkich i wysiew wyselekcjonowanych gatunków traw, które nie pobierają zanieczyszczeń do części nadziemnej (liściastej).

Rekultywację przeprowadzono na bazie badań naukowych i w konsultacji z Instytutem Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. Dokonano uformowania hałdy, stworzono oświetlone alejki spacerowe, z ławkami, hamakami i przestrzennymi sześcianami z fotelami, a także duży plac zabaw, tor do jazdy na BMX, ścianka wspinaczkowa i fragment urwiska jako tzw. świadek historii – można zobaczyć przekrój hałdy (w północnej części) oświetlona górka saneczkowa. Na szczycie zwałowiska znajduje się górka widokowa, gdzie, dzięki zainstalowanej lunecie, przy dobrej pogodzie można oglądać Beskidy. Zlokalizowana jest tutaj również ścieżka historyczna i edukacyjna.

Teren po koksowni Orzegów
Zrewitalizowane
Ruda Śląska, ul. Kard. Augusta Hlonda 52
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Przestrzeń rekreacyjna na dawnych terenach poprzemysłowych, tworząca park z dwiema strefami: teren przy zabytkowych obiektach, z alejkami i obiektami małej architektury oraz teren zieleni bez wytyczonych ścieżek. Znajdują się tu dwa place zabaw dla dzieci, ławki parkowe i leżaki, oświetlenie, toaleta i miejsca parkingowe.

Ciekawostki:

Wyzwaniem w rewitalizacji było zneutralizowanie niebezpiecznych związków chemicznych w gruncie i wodach podziemnych, zabezpieczenie ruin budowli po byłej koksowni: wieży węglowej, zbiornika smoły i baterii pieców koksowniczych (część stropu baterii służy jako taras, stanowiący punkt widokowy).

Drewniany kościół pw. św. Jadwigi
Szlak architektury drewnianej
Zabrze, ul. Wolności 504
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z lat 1928-29, na nietypowym rzucie dwunastoboku, z czterema otaczającymi go wieżami z miedzianymi hełmami; wyposażenie z lat 1930-41; drugi kościół w Zabrzu ze Szlaku Architektury Drewnianej to kościół ewangelicki w Mikulczycach.

Szyb Mikołaj
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Ruda Śląska, ul. Szyb Walenty
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Mikołaj z 1912 r. to pozostałość po kopalni Wolfgang (potem Walenty). Jest to maszynownia wraz z potężną maszyną wyciągową firmy Simens, z kołem zamachowym o średnicy 6 m i wadze 20 ton; początkowo sięgał do 445 m w głąb ziemi, a później do 800 m. Kompletny zespół zabudowań szybu należy do miasta.

Więcej o historii Szybu na stronie miejskiego konserwatora zabytków (także informacje w j. angielskim i niemieckim): https://www.wirtualnaruda.pl/1851.htm

Ciekawostki:

Wydobycie węgla kamiennego w Rudzie odbywało się od poł. XVIII w.: pierwsza kopalnia z 1752 r. (prawdopodobnie odkrywkowa) została przekształcona w 1770 r. w kopalnię – Zakład Górniczy Brandenburg (potem Wawel) przez nowych właścicieli rudzkich dóbr, ród von Ballestremów; w latach 30. XX w. połączony z kopalnią Walenty, tworząc kopalnię Walenty-Wawel, która wraz z sąsiednią koksownią i ciepłownią tworzyła wielki kompleks przemysłowy, wydobywający węgiel aż do 1997 r. (czyli przez niemal 220 lat).

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Drewniany kościół ewangelicki
Szlak architektury drewnianej
Zabrze, ul. Brygadzistów 14
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z 1937 r., zbudowany w niecałe dwa miesiące, przy zastosowaniu ekologicznych rozwiązań skandynawskich (powietrze znajdujące się między dwiema warstwami desek ściennych, pełni rolę termicznego izolatora); jedna nawa z prezbiterium i niewielką dzwonnicą; wewnętrzne ściany wyłożone płytami ze sprasowanych odpadów z obróbki drewna; skromny wystrój; drugi kościół w Zabrzu ze Szlaku Architektury Drewnianej to kościół pw. św. Jadwigi.

Osiedle robotnicze z domem towarowym Kaufhaus
Budownictwo patronackie
Ruda Śląska, ul. Niedurnego
Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle robotnicze na granicy dzielnic: Nowy Bytom i Chebzie, z II poł. XIX w. i początku XX w., zbudowane dla pracowników przez właścicieli huty Friedenshütte (później Pokój). Najstarsze są ceglane domy wielorodzinne, dwukondygnacyjne, tzw. familoki (ul. Niedurnego), z dwuspadowymi dachami (mieszkania niewielkie, ubikacje na korytarzu lub na zewnątrz).

Ciekawostki:
  • Atrakcją osiedla jest dwupiętrowy dom towarowy Kaufhaus, z początku XX w., z mansardowym dachem, na rzucie litery L (od którego pochodzi nazwa osiedla). To jeden z pierwszych domów towarowych w Europie (o rok starszy od znanego londyńskiego Harrodsa).
  • Na jednym z budynków z 1910 r. przy ul. Niedurnego 30 jest zegar słoneczny, umieszczony na południowej elewacji.
  • Nazwa dzielnicy Nowy Bytom w Rudzie Śląskiej odwołuje się do miasta Bytom i sięga podziału plebiscytowego Górnego Śląska, kiedy teren ten przypadł Polsce i został nazwany Nowym Bytomiem, a właściwe miasto Bytom przyłączone zostało do Niemiec.
Zobacz także:
Drewniany kościół pw. św. Bartłomieja
Szlak architektury drewnianej
Sośnicowice, ul. Kościelna 1
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z początku XVII w., na kamiennej podmurówce, o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu), na rzucie prostokąta, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium z przełomu XVII i XVIII w.; później odnawiany w latach 1905–1906 i 1937-38; zlokalizowany na cmentarzu.

Osiedle Ficinus
Budownictwo patronackie
Ruda Śląska, ul. Kubiny
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jest jedną z najstarszych na Górnym Śląsku kolonii robotniczej z II poł. XIX w. (1860 – 1867) dla pracowników kopalni Gottessegen (później Błogosławieństwo Boże z Szybem Andrzej), założona przez jedną z linii rodu Henckel von Donnersmarck. Do dziś zachowało się ok. 90% zabudowy mieszkaniowej, tworzącej zwarty zespół, tj. 16 budynków czterorodzinnych, wolnostojących (zabudowa gospodarcza rozebrana została ze względu na zły stan techniczny). Każde mieszkanie złożone było z przedsionka, kuchni i małego pokoju, a za nimi zlokalizowano zabudowania gospodarcze i niewielkie pola uprawne. Zabudowa ma charakter wiejsko-przemysłowy i wyróżnia się nietypową architekturą: zbudowana z naturalnego piaskowca z okolicznych kamieniołomów, a nie z cegły jak familoki.

Obecnie budynki stanowią własność miasta. W latach 90. XX w. przeprowadzono prace rewitalizacyjne (m.in. utworzono lokale handlowe i usługowe).

Ciekawostki:

Nazwa kolonii pochodzi od inicjatora budowy osiedla: radcy górniczego i dyrektora generalnego dóbr hrabiego Łazarza Henkel von Donnersmarcka, Georga Ficinusa.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

Więcej o historii tego unikatowego obiektu na stronie miejskiego konserwatora zabytków (także w j. angielskim i j. niemieckim).

Drewniany kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach
Szlak architektury drewnianej
Sierakowice, ul. Wiejska 2
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z XVII w. (1675 r.) na rzucie prostokąta, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); wieża o konstrukcji słupowej(czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); dach wysoki, dwuspadowy, zwieńczony sygnaturką, a nad prezbiterium wielospadowy; całość kryta gontem; wyposażenie przeważnie barokowe, a szczególnie ciekawe są malowidła pokrywające całe wnętrze kościoła, ze scenami biblijnymi (odkryte spod farby na początku XX w.).

Osiedle robotnicze przy ul.: Wieniawskiego, Wolności, Staszica i Kościelnej
Budownictwo patronackie
Ruda Śląska, ul. Wieniawskiego, Wolności, Staszica i Kościelna
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle z ok. 1900 r., złożone z budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, w tym z: kościoła parafialnego Matki Boskiej Różańcowej, budynku dawnego Urzędu Gminy (obecnie muzeum i komisariat policji), gimnazjum im. Staszica (obecnie liceum ogólnokształcące).

Ciekawostki:

W strukturze osiedla wyróżniają się dwa typy zabudowy: pierwszy to budynki ceglane, 2-kondygnacyjne, usytuowane szczytowo do ulicy, z użytkowym poddaszem i dwuspadowym dachem (wejścia na elewacjach bocznych), drugi to dwa rzędy ceglanych, podpiwniczonych 2-kondygnacyjnych budynków (w północnej pierzei ul. Staszica i w południowej pierzei ul. Kościelnej) – połączone z zabudowaniami gospodarczymi (co tworzy zwarty zespół zabudowy).

Kolonia Carl Emanuel (tzw. Karmańskie)
Budownictwo patronackie
Ruda Śląska, ul. Raciborska, Zabrzańska, Wolności
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedna z ładniejszych kolonii robotniczych na Górnym Śląsku, z przełomu XIX i XX w., zbudowana dla robotników i nadzoru z lat 1909-1911, z inicjatywy rodu Ballestrem, posiadaczy kopalni Brandenburg (później Wawel) i koksowni Wolfgang (później Walenty).
Zachowana zabudowa to ceglane dwukondygnacyjne budynki mieszkalne z wielospadowymi dachami, tworzące zamknięty czworobok z dziedzińcem pośrodku i mieszkaniami jedno- lub dwuizbowymi z sanitariatami dostępnymi z loggii. W 1922 r. zakończono budowę dwóch najefektowniejszych obiektów: narożnych domów na rzucie litery „L”, o bogatej i ciekawej formie architektonicznej (typu: baszty, wieżyczki).

Ciekawostki:

Nazwa pochodzi od szybu Karl Emanuel.

Szyb Andrzej
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Ruda Śląska, ul. Obrońców Westerplatte, ul. Odrodzenia
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Andrzej (dawnej Aschenborn od nazwiska ówczesnego dyrektora kopalni): to ceglana budowla z lat 70. XIX w.; o głębokości ponad 365 m; służył wydobyciu urobku na powierzchnię w kopalni Gottessegen (potem Błogosławieństwo Boże, a po II wojnie światowej Wanda–Lech aż do 1969 r.), otwartej na początku XIX w. przez ród von Donnersmarcków (magnatów ziemskich i przemysłowych).

Budynek nadszybia z namiotowym dachem, kształtem nawiązujący do średniowiecznych baszt obronnych, na rzucie czworokąta, wymurowany z cegły i zwieńczony blankami; grubość murów sięga 1 m i 30 cm.

Ciekawostki:

Więcej o historii Szybu na stronie miejskiego konserwatora zabytków (informacje w j. angielskim i niemieckim): https://www.wirtualnaruda.pl/0020.htm

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Szyb Franciszek
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Ruda Śląska, ul. Konopnickiej 18
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zespół zabudowań Szybu Franciszek z poł. XIX w. to pozostałość po kopalni Brandenburg (potem Wawel), pierwszej kopalni w Rudzie; do dziś pozostało kilka ceglanych budynków o ciekawych walorach artystycznych.

Najciekawszy z nich to budynek remizy straży pożarnej, zwieńczony wieżą z blankami, pozostałe obiekty to: stacja ratownictwa, budynek administracyjny, rozdzielnia, budynek dawnej stajni, budynek kuźni, maszynownia szybu, kotłownia i komin, nadszybie szybu Franciszek i stalowa wieża wyciągowa.

Ciekawostki:

Wydobycie węgla kamiennego w Rudzie odbywało się od poł. XVIII w.: pierwsza kopalnia z 1752 r. (prawdopodobnie odkrywkowa) została przekształcona w 1770 r. w kopalnię – Zakład Górniczy Brandenburg (potem Wawel) przez nowych właścicieli rudzkich dóbr, ród von Ballestremów; w latach 30. XX w. połączony z kopalnią Walenty, tworząc kopalnię Walenty-Wawel, która wraz z sąsiednią koksownią i ciepłownią tworzyła wielki kompleks przemysłowy, wydobywający węgiel aż do 1997 r. (czyli przez niemal 220 lat).

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

Więcej o historii Szybu na stronie miejskiego konserwatora zabytków (są też informacje w j. angielskim i niemieckim): https://www.wirtualnaruda.pl/0079.htm.

Fabryka Pełna Życia
Zrewitalizowane
Dąbrowa Górnicza, ul. T. Kościuszki 3/101
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obszar po dawnej fabryce obrabiarek Ponad – Defum im. Stanisława Krzynówka. Zakład zajmował się produkcją maszyn do obróbki metalu. Historia zakładów sięga lat 70. XIX w., kiedy założono warsztat ślusarsko-kowalski. Po II wojnie światowej fabryka została upaństwowiona. Zakład po ponad 140 latach został zlikwidowany w 2015 r.

Obecnie na terenie zakładów prowadzona jest kompleksowa rewitalizacja, która integruje procesy przestrzenne, budowlane, infrastrukturalne i społeczne.

Fabryka Pełna Życia to nowe centrum Dąbrowy Górniczej. Jest to miejsce spotkań, odpoczynku, edukacji regionalnej z bogata ofertą wydarzeń kulturalnych, działań społecznych i ekologicznych.

Muzeum Hutnictwa
Prezentujące dawny przemysł
Chorzów, ul. Metalowców 4a
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Muzeum Hutnictwa obiekt znajdujący się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Placówka pozwala bliżej poznać dzieje hutnictwa (trud pracy ludzkiej, maszyny, dzieje) na terenie Chorzowa (dawniej Królewskiej Huty), obecnego tu od ponad 200 lat, a także szerzej specyfikę tej gałęzi przemysłu, integralnie związanej z dziejami Górnego Śląska, aż do czasów transformacji ustrojowej i społeczno-gospodarczą z przełomu lat 80. i 90. XX w. Muzeum zlokalizowane w zrewitalizowanym budynku historycznej siłowni z 1895 r.

Placówka stworzona w prawdziwej poprzemysłowej przestrzeni połączona z nowoczesnością. Pierwotnie była tu elektrownia Huty Królewskiej. W latach 1898 – 1911 zasilała miasto Królewska Huta (dziś Chorzów), a po przejęciu tej funkcji przez elektrownię w Chorzowie, zasilała hutę.

Ciekawostki:

Początki założenia muzeum to 2010 r., kiedy Chorzów zakupił zabytkową halę od Banku Handlowego w Warszawie. Przeprowadzono remont dachu i nieczynna elektrownia stała się miejscem różnych wydarzeń (m.in. wystawy World Press Photo). W 2017 r. miasto stało się partnerem i beneficjentem projektu pn. Rewitalizacja i udostępnienie poprzemysłowego dziedzictwa Górnego Śląska, w ramach RPO IŚ – uzyskało ok 16,6 mln zł. (główny beneficjent to Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu).

To samorządowa instytucja kultury Miasta Chorzów, otwarta w 2021 r.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienia Marszałka Województwa Śląskiego w 2022 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Szyb Prezydent, Kompleks Sztygarka
Zrewitalizowane
Chorzów, ul. Piotra Skargi 34 a/d
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Prezydent (dawnej św. Jacek) z 1933 r., w stylu modernizmu; to pozostałość po kopalni Prezydent (wcześniej Prezydent Mościcki, z podziału kopalni Król czyli dawniej Prinz Carl zu Hessen); posiada unikatową żelbetową konstrukcję, o wys. 42 m (z zachowaniem formy wieży jednozastrzałowej); ówcześnie jedna z najnowocześniejszych wież wyciągowych w Europie, z dwoma kołami linowymi o średnicy 5,5 m ustawionymi równolegle obok siebie (mogła wydobyć ponad 320 ton węgla na godzinę). Zbudowana została wg projektu inż. Ryszarda Heilemana z Katowic, który wykorzystał francuskie wzory technologiczne.

Kompleks Sztygarka tworzą: budynki dyrekcji, starej sali zbornej i kasyna, nowego kasyna, domu mieszkalnego sztygarów, kopalnianej straży pożarnej, magazynu ciekłego powietrza. Nazwa kompleksu nawiązuje do faktu, że w jednym z budynków w okresie międzywojennym mieszkali sztygarzy.

Obecnie to kompleks hotelowo-gastronomiczny (w tym: restauracja, kawiarnia i loftowy klub muzyczny i galeria (wraz z salą konferencyjną). Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Ciekawostki:

Kopalnia Król (wcześniej Prinz Karl von Hesse) była kopalnią fiskalną czyli państwową, założoną na koniec XVIII w. (1791 r.) przez F.W. von Redena; tym samym była jedną z najstarszych i najdłużej ,,fedrujących” kopalń w tym rejonie, ale też największych i najlepiej wyposażonych; z czasem rozrastała się i podzielona na 4 pola wydobywcze: zachodnie (św. Barbara), wschodnie (św. Jacek, potem Prezydent), południowe (Król Piast) i północne (Wyzwolenie); w 1937 r. podzielona na dwie: Prezydent Mościcki i Barbara-Wyzwolenie; natomiast kopalnia Gräffin Laura (od 1936 r. Chorzów) została wydzielona w 1780 r., z części rezerwowego pola kopalni Król. W 1970 r. kopalnie Barbara- Wyzwolenie i Chorzów połączono w jedną: Barbara-Chorzów, a kopalnię Prezydent włączono do kopalni Polska w Świętochłowicach. Obie zakończyły działalność w połowie lat 90. XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2013 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna za Rewitalizację przyrodniczo-krajobrazową wieży wyciągowej Szybu Prezydent w Chorzowie oraz w tym samym konkursie Wyróżnienie Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej: Rewitalizacja Zespołu Sztygarka.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Lofty Kościuszko
Zrewitalizowane
Chorzów, ul. Metalowców 13
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Lofty Kościuszko to unikalny kompleks postindustrialnych budynków, który powstał na terenie dawnej huty żelaza w Chorzowie. Huta była jedna z najstarszych hut w Polsce, jej początki sięgają 1797 r.

Obecnie na tym terenie powstają przestrzenie biurowe.

Drewniany kościół pw. św. Trójcy w Rachowicach
Szlak architektury drewnianej
Rachowice, ul. Rachowicka 5/1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt drewniano-murowany z gotyckimi skarpami; najstarsza część to drewniana nawa i murowane późnogotyckie prezbiterium zamkniętego trójbocznie, z 1668 r. i wieża – dzwonnica z 1679-88; później przebudowywany; nawa o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu), a drewniana wieża o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); pod prezbiterium krypta grobowa; zlokalizowany na cmentarzu.

Kolonia robotnicza przy ul. Kalidego
Budownictwo patronackie
Chorzów, ul. Kalidego
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kolonia z końca XVIII w., dla pracowników Królewskiej Huty (dzisiejszego Chorzowa), założonej z inicjatywy hrabiego Fryderyka Redena. Jest jednym z najstarszych zespołów budownictwa patronackiego na Śląsku, a tym samym w Chorzowie. Był to zalążek późniejszego miasta: w II poł. XIX w. połączono kolonie robotnicze z kilkoma okolicznymi gminami wiejskimi w jedno miasto Stadt Königshutte (Miasto Królewska Huta) – centrum obecnego Chorzowa. Do dziś z zachowało się jedynie kilka parterowych domów, które niestety ulegają sukcesywnej degradacji.

Ciekawostki:

W domu przy ul. Kalidego 1 urodził się w 1801 r. wybitny rzeźbiarz i modelarz Teodor Erdamnn Kalide (na budynku tablica pamiątkowa). Droga do tytułu twórcy nie była oczywista: Kalide przerwał naukę w gimnazjum w Gliwicach w 1817 r. i podjął pracę jako elew (uczeń) w Hucie Królewskiej, a następnie w Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach. W 1819 r. rozpoczął zajęcia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie (najpierw jako wolny słuchacz, a potem jako student). Już w latach 20. XIX w zyskał sławę plastyka postaci zwierzęcych, szczególnie dzięki umiejętności tworzenia naturalnie ukształtowanych modeli śpiących i czuwających lwów (Królewska Odlewnia Żeliwa w Gliwicach zawarła z nim kontrakt w 1824 r., dzięki czemu poszerzyła swój asortyment, a modele zamieszczone zostały w katalogu wyrobów). Z końcem 1831 r. został mianowany artystą rzeźbiarzem akademickim i rozpoczął w Berlinie samodzielną działalność, którą prowadził do 1856 r., wciąż utrzymując współpracę z gliwicką odlewnią.

Rzeźby jego autorstwa, będące do dziś w miastach GZM to m.in.:

  • Chłopiec z łabędziem, z 1836 r. – plac Matejki, Chorzów (rzeźba z katalogu gliwickiej odlewni i została wykonana w wielu egzemplarzach, są m.in. też w Czeladzi);
  • Lew śpiący z brązu z 1873 r. – rynek, Bytom (na zamówienie władz Bytomia przez berlińską Odlewnię Hermanna Gladenbecka);
  • Pomnik Friedricha Wilhelma von Redena (dziś to kopia autorstwa tyskiego rzeźbiarza Augusta Dyrdy, Placu Hutników, Chorzów); w 1852 r. postawiono oryginalny pomnik, z okazji 50. uruchomienia pierwszego wielkiego pieca w hucie Królewskiej (Königshütte); w 1939 r. zniszczony przez działaczy Związku Stowarzyszeń Polskich Chorzowian, ponownie odsłonięty i w 1945 r. powtórnie usunięty przez Polaków, aż w 2002 r. odtworzony w obecnej formie).
Zabudowa Chorzowa Batory
Budownictwo patronackie
Chorzów, ul. Batorego, Karłowicza, Szczepańska
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowa mieszkaniowa, wybudowana odrębnie dla dyrektorów, urzędników i robotników ówczesnej huty Bismarck (później Batory), zlokalizowana w Górnych i Dolnych Hajdukach. Obejmuje ponad 150 budynków wyposażonych w instalację gazową i wodociągową, a także hotel robotniczy (Arbeiterheim) dla nieżonatych pracowników z 250 miejscami noclegowymi, stołówką, kuchnią, biblioteką z czytelnią i ogrodem wypoczynkowym, a także kasyno (dla urzędników), kantynę (dla robotników), pralnię parową, przedszkole i szpital hutniczy z 65 łóżkami oraz okazały budynek zarządu i biur huty (z 1915 r.) wraz z secesyjną willa dyrektora huty (Emila Marxa); w 1913 r. powstała też stacja kolejowa, jako część magistrali węglowej.

Ciekawostki:

Huta żelaza Bismarck (Bismarckhütte, potem Batory) działała od 1873 r. aż do 1992 r. (potem przekształcona w spółkę akcyjną, a w wyniku restrukturyzacji podzielona na szereg samodzielnych spółek); historycznie korzystała m.in. z kopalni Florentine, Ferdinand i Mysłowice. Wokół zakładu rozwijało się miasto (m.in. opisywana zabudowa).

Pierwotnie hutę tworzył wydział żelaza pudlerskiego i walcownia bruzdowa, potem walcownia cienkiej blachy. Na przełomie XIX i XX w. nastąpiła intensywna rozbudowa o nowe wydziały specjalizujące się w produkcji wyrobów ze stali jakościowej: piece martenowskie (1890), odlewnie staliwa (1890), walcownie rur (1896), walcownie tzw. grubej stali (1901), walcownie grubej blachy (1901). W 1906 r. spółka Bismarckhütte odkupiła od księcia Guida Henckla von Donnersmarcka hutę Falva w Świętochłowicach (zyskując: koksownię, wielkie piece, stalownię i walcownię) i kopalnie rudy żelaza w okolicy Piekar Rudnych i Tarnowskich Gór.

W efekcie zakład dysponował 9 wyspecjalizowanymi wydziałami, umożliwiającymi produkcję różnorodnych wyrobów stalowych i żeliwnych (zarówno dla przemysłu ciężkiego, okrętowego, zbrojeniowego, energetycznego, kolejowego, jak i dla produkcji instrumentów muzycznych, zegarów, itp.). W 1914 r. huta uruchomiła wydział produkcji benzolu.

Zakład posiadał własną elektrownię oraz laboratoria chemiczne i metalograficzne. W trakcie I i II wojny światowej huta pracowała głównie na potrzeby przemysłu zbrojeniowego.

W 1922 r., po podziale Górnego Śląska, huta znalazła się po stronie polskiej, a kilka lat później weszła w skład państwowego koncernu Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych.

W 1933 r. nastąpiła zmiana nazwy z Bismarck na Batory (polskiego patrona wybrano dla zachowania logo stanowiącego literę „B”.

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Rudzińcu
Szlak architektury drewnianej
Rudziniec, ul. Lipowa 52
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z poł. XVII w. o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu), wieża ze zwieńczeniem piramidalnym, o konstrukcji słupowej (z 1853 r.) (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); nawa z trójbocznie zamkniętym prezbiterium; wyposażenie w większości z XVIII w., w tym: polichromia z 1657 r. i z ornamentami, pokrywająca całe wnętrze kościoła; sklepienie nawy i prezbiterium ozdobione patronowymi malowidłami (czyli robionymi od szablonu), przedstawiającymi ornamenty roślinne.

Szyb Elżbieta
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Chorzów, ul. Siemianowicka 64
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Elżbieta (dawniej Thomasschacht) z lat 1913 – 1914, to jeden z najciekawszych obiektów i pozostałość kopalni Król w Chorzowie; zbudowany w stylu romantycznego neogotyku z charakterystycznymi blankami i ostrołukowo zamkniętymi oknami; głębokość sięgała 190 m, a średnica 3,5 m; pełnił rolę techniczną, służąc do transportu drewna i wentylacji kopalni. Zabudowania składały się z: wieży szybowej, gmachu maszynowni, rozdzielni, szatni i portierni.

Obecnie w zabudowaniach szybu działa restauracja.

Ciekawostki:

Kopalnia Król (wcześniej Prinz Karl von Hesse) była kopalnią fiskalną czyli państwową, założoną na koniec XVIII w. (1791 r.) przez F.W. von Redena; tym samym była jedną z najstarszych i najdłużej ,,fedrujących” kopalń w tym rejonie, ale też największych i najlepiej wyposażonych; z czasem rozrastała się i podzielona na 4 pola wydobywcze: zachodnie (św. Barbara), wschodnie (św. Jacek, potem Prezydent), południowe (Król Piast) i północne (Wyzwolenie); w 1937 r. podzielona na dwie: Prezydent Mościcki i Barbara-Wyzwolenie; z części rezerwowego pola kopalni Król powstała w 1780 r. kopalnia Gräffin Laura (od 1936 r. Chorzów). W 1970 r. kopalnie Barbara- Wyzwolenie i Chorzów połączono w jedną o nazwie Barbara-Chorzów, zaś kopalnię Prezydent włączono do kopalni Polska w Świętochłowicach. Obie zakończyły działalność w połowie lat 90. XX w.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego). Elementy szybu to:

  • nadszybie;
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu);
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu);
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Powstańcza strefa pamięci na terenie kopalni Mysłowice
Zrewitalizowane
Mysłowice, ul. Bytomska 24
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To stary budynek pokopalniany kopalni Mysłowice, pozostawiony jako „świadek historii” wraz z tablicami z nazwiskami poległych powstańców, zamieszonymi czyli 100 lat po Pierwszym Powstaniu Śląskim.

To nowo zagospodarowany teren parkingu przy kopalni Mysłowice w 2019 r., obejmujący : ławki parkowe z kodami QR i 3 betonowe cokoły z tablicami upamiętniającymi poległych górników i powstańców śląskich, a także panel multimedialny, który w nowoczesny sposób przybliża mieszkańcom historię tego miejsca.

Ciekawostki:

Kopalnia Mysłowice (Myslowitzgrube) powstała w 1837 r. i likwidowana od 2007 r. (od 2007 r. połączona z kopalnią Wesoła i jako KWK Mysłowice-Wesoła, posiadała 8 szybów).

Pierwszymi właścicielami kopalni byli m.in. Aleksander Mieroszewski, Franz von Winckler i 3 inne osoby. W 1901 r. była pierwszą kopalnią na świecie, gdzie na skalę przemysłową wykorzystano podsadzkę hydrauliczną do wypełniania pustek po eksploatacji węgla. W 1909 r. powstał jeden z najstarszych sportowych klubów górniczych (Górnik 09 Mysłowice) na Śląsku. 15 sierpnia 1919 miało miejsce wydarzenie, które przyczyniło się do wybuchu I powstania śląskiego: żołnierze Grenzschutzu otworzyli ogień do oczekujących na wypłaty górników kopalni i ich rodzin (zginęło 7 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych). W 1940 r. kopalnię przejął Koncern Hermann Göring, a w 1945 r. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego.

Drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych w Bojszowach
Szlak architektury drewnianej
Bojszów, ul. Kościelna 2
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z 1506 r. o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); nawa z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, wieża z 1545 r. o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu), z podwieszoną izbicą ze stożkowym, ośmiobocznym hełmem. Dach kryty gontem z wieżyczką na sygnaturkę z 1719 r.; wystrój w większości barokowy z elementami późnogotyckimi (jak: portale i dębowa kropielnica z XVI w.); polichromia z lat 60-tych XX w. jest przykładem tzw. malarstwa patronowego (wykorzystującego szablony); zlokalizowany na starego cmentarzu.

Park Tradycji Górnictwa i Hutnictwa
Zrewitalizowane
Siemianowice Śląskie, ul. Elizy Orzeszkowej 12
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Park Tradycji to obiekt poprzemysłowy, który pełni obecnie funkcję instytucji kultury, powstały w wyniku renowacji budynku maszynowni i szybu wyciągowego kopalni „Michał”, której poprzedniczką była powstała w XIX wieku kopalnia „Max” oraz przyległego terenu w siemianowickiej dzielnicy Michałkowice. Znajdujący się tutaj szyb „Krystyn” powstał na początku XX wieku. W roku 1975 jego dotychczasową wieżę wyciągową zastąpiła nowa, którą odwiedzający Park Tradycji mogą – dzięki renowacji – podziwiać w pełnej krasie, a która stanowi jeden z ważniejszych elementów lokalnego krajobrazu.

Park Tradycji został otwarty we wrześniu 2012 roku i znajduje się obecnie pod zarządem Siemianowickiego Centrum Kultury.

Teren wokół budynku i wieży szybu „Krystyn” został zagospodarowany w taki sposób, aby zaspokoić różnorodne potrzeby zarówno mieszkańców miasta, jak i odwiedzających Siemianowice gości. Do dyspozycji oddano 60 bezpłatnych miejsc parkingowych; teren doskonale nadaje się do spacerów i spędzania czasu na wolnym powietrzu oraz pozwala na organizowanie dużych imprez plenerowych.

Park Tradycji, obok 39 innych obiektów poprzemysłowych na Śląsku stał się częścią Szlaku Zabytków Techniki, który jest tematycznym, samochodowym szlakiem turystyczno-kulturowym, łączącym obiekty związane z kulturą dziedzictwa przemysłowego województwa śląskiego.

Ciekawostki:

Kopalnia Michał była budowalna od 1881 r., a zakończyła działalność w latach 90. XX w.; początkowo należała do Rheinbabenów. Miała 6 szybów: Zachodni (wydobywczy), Wschodni (wydobywczy), Północny I – zlikwidowany jako pierwszy ok. 1990 r. (wentylacyjny wydechowy i zjazdowy), Północny II (wentylacyjny wdechowy i zjazdowy), Krystyn (szyb materiałowy, wydobywczo-pomocniczy) i Południowy (wentylacyjny ze stacją wentylatorów, ale bez wieży szybowej). Była też upadowa Ignacy do poziomu 240 m (czyli wyrobisko korytarzowe, usytuowane w złożu, nachylone do 45° w stosunku do poziomu, łączące różne poziomy zakładu górniczego). Po wybuchu II wojny światowej kopalnię przejął koncern Hermann Göring (na jej terenie trwały walki między oddziałami Freikorpsu a wojskiem polskim i harcerzami. Polakom udało się odbić kopalnię, ale nie na długo. 8 września 1939 r. rozstrzelano 6 Polaków).

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2013 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Kolonia robotnicza Grabie
Budownictwo patronackie
Siemianowice Śląskie, ul. Hutnicza, a także w rejonie ulic: Szkolnej, M. Kasprzaka, Jedności i Trafalczyka
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Najstarsza kolonia robotnicza dla pracowników huty Laura (dziś Jedność). Na początku XIX w. były tu trzy drewniane chaty, gdzie mieszkali górnicy kopalni Fanny. Teren ten został kupiony przez Hugo I Henckla von Donnersmarcka w 1838 r. Kolonia powstała w latach 1838–1840 w miejscu wyciętego pod jej budowę lasu grabowego (stąd nazwa Grabie). Składała się z długiego szeregu niewielkich domów krytych szerokimi, naczółkowymi dachami. Przy każdym domu znajdował się ogródek, w których były komórki gospodarcze; z czasem została rozbudowywana poprzez wytyczenie nowych ulic i ich zabudowę. Na początku XX w. po drugiej stronie obecnej ul. Hutniczej powstały mieszczańskie kamienice, a w latach 1918–1920 przy ulicy Trafalczyka zespół dziewięciu domów dla pracowników huty Laura (o wyższym standardzie niż wcześniejsza zabudowa).

 

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Pływalnia Miejska w Siemianowicach Śląskich (pot. Badyhala)
Zrewitalizowane
Siemianowice Śląskie, ul. Śniadeckiego 11
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Zabytkowy budynek dawnej łaźni miejskiej, a obecnie siedziba Pływalni Miejskiej w Siemianowicach Śląskich, położony przy ulicy J. Śniadeckiego 11, w dzielnicy Centrum.

Jest to najstarszy czynny tego typu obiekt na terenie Polski. Powstał on w latach 1907-1908 jako łaźnia dla pracowników huty „Laura”, według projektu wykonawczego Emila Twrdego, a w latach 1950–1970 XX wieku został przebudowany – powiększono wówczas nieckę basenu. W 1994r. nieużytkowany obiekt został przyjęty przez gminę Siemianowice Śląskie i uruchomiony po pierwszym remoncie w październiku 1995 roku.

W 1997 roku pływalnia została decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach wpisana do rejestru zabytków ówczesnego województwa katowickiego.

W latach 2017-2019 pływalnia została kompleksowo zmodernizowana. Modernizację przeprowadzono bardzo starannie, z zachowaniem historycznych detali na elewacjach i we wnętrzach, z dyskretnym wprowadzeniem współczesnych elementów.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w konkursie Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego 2020, w kategorii obiekt użyteczności publicznej.

Zabytkowa Kopania Srebra
Prezentujące dawny przemysł
Tarnowskie Góry, ul. Repecka
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Podziemna trasa turystyczna w podziemiach kopalni kruszców srebronośnych, która została  założona w triasowych dolomitach i wapieniach. Na terenie kopalni znajdują się: sala kinowa – konferencyjna i restauracja.

Od 2017 r. znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO (obejmując: podziemia tarnogórskie wraz z systemami odwadniania, infrastrukturą wodociągową i licznymi krajobrazami kulturowymi).

Ciekawostki:

Pod koniec XV w. nastąpił napływ poszukiwaczy – kopaczy srebra i ołowiu (historia mówi, że prawdopodobnie chłop z osady Tarnowice Jan Rybka, orząc pole, odkrył pierwszą bryłę rudy w korzeniach powalonego drzewa). Wkrótce powstała osada górnicza i „gory”, czyli po staropolsku „kopalnie lub szyby wydobywcze”, stąd nazwa miasta Tarnowskie Góry.

Od XVI w. był tu jeden z najważniejszych ośrodków górnictwa rud srebra, cynku i ołowiu w tej części Europy. Pod koniec XVIII w. rozpoczęto wydobycie w państwowej kopani Fryderyk; w ciągu kilku stuleci na obecnych terenach miasta wydrążono ok. 20 tysięcy szybów, 150 km chodników i kilkadziesiąt kilometrów sztolni odwadniających.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Sztolnia Czarnego Pstrąga
Prezentujące dawny przemysł
Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 81
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Sztolnia Czarnego Pstrąga to fragment sztolni odwadniającej królewską kopalnię srebra, cynku i ołowiu Fryderyk z XIX w. wydrążoną w dolomitowej skale. Sztolnia miała zapobiegać napływowi wód do kopalń, co do dziś jest realizowane. Obiekt zlokalizowany w centralnej części Parku w Reptach (o pow. ok. 200 ha), z bardzo bogatym drzewostanem (w tym: buki, dęby, graby, jesiony, lipy).

Ciekawostki:

Placówka wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (jedyne takie miejsce w województwie śląskim, a jedno z 17 w Polsce), a wraz z podziemiami Zabytkowej Kopalni Srebra to pomnik historii (rozporządzenie Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 r.).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zobacz także:

Film z kopalni rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi: https://www.youtube.com/watch?v=Vo2EHCY3u0M

Skansen Maszyn Parowych (część Zabytkowej Kopalni Srebra)
Infrastruktura wodna i kolejowa
Tarnowskie Góry, ul. Szczęść Boże 79H
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Skansen z 1976 r., poświęcony historii tarnogórskiego górnictwa, ówcześnie opartego na technice parowej. Zawiera kilkadziesiąt eksponatów, jak maszyny parowe i parowozy, walec drogowy, dźwig kolejowy, sprężarka, lokomobila, agregat prądotwórczy, pompy parowe, maszyny wyciągowe.

Wstęp na teren skansenu jest bezpłatny. Skansen stanowi część Zabytkowej Kopalni Srebra i jest dostępny dla zwiedzających w godzinach jej otwarcia.

Ciekawostki:

W skansenie kursuje unikatowa kolejka, jeszcze mniejsza niż kolejka wąskotorowa, którą można pokonać trasę o długości ok. 0,5 km. Skład liczy kilka wagoników, które pomieszczą ok. 20 osób.

Obok skansenu znajduje się Zabytkowa Kopalnia Srebra (UNESCO), a w Parku Repeckim Sztolnia Czarnego Pstrąga (UNESCO).

Nitowana Wieża Ciśnień w Grodźcu
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Będzin, ul. Willowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To istotny element dziedzictwa kulturowego i ewenement architektury poprzemysłowej z 1902 r. Samonośna, stalowa konstrukcja (poszczególne arkusze blachy łączone nitami). wybudowana przez warszawską firmę Drzewiecki & Jeziorański dla potrzeb Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych.

Wieża służyła jako zbiornik wody dla kopalni Grodziec, browaru i osiedla robotniczego.

Ruiny cementowni „Saturn”
Niezrewitalizowane
Będzin, ul. Barlickiego
Dojazd
Opis:

Ruiny te tworzą klimatyczny i nieco tajemniczy krajobraz, z głównym jej elementem: halą pieca obrotowego od dł. 70 m, z silosami, kominami, pozostałościami po bednarni, przesypowni i pakowni. Do rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty:

  • budynek zbiorników szlamowych;
  • 5 silosów, połączonych pomostem transportera cementu wraz z „wieżą konwojera” – konstrukcją elewatorów cementu, przylegającą od strony zachodniej do silosa nr II.

W 1977 r. kopalnia Grodziec rozpoczęła eksploatację złoża pod samą cementownią, powodując szkody górnicze, grożące zawaleniem się budynków fabryki. W 1979 r. zakład zamknięto.

Miejsce wciąż jednak czeka na swojej nowe odkrycie. W pobliżu jest unikatowa nitowana wieża ciśnień Grodziec.

Ciekawostki:

Cementownia rozpoczęła działalność w 1857 r. z inicjatywy właściciela Grodźca: Jana Ciechanowskiego. Była 5. cementownią na świecie i zarazem jedyną w Cesarstwie Rosyjskim. Jej lokalizacja nie była przypadkowa – w pobliżu znajdowały się złoża surowców potrzebnych do produkcji cementu portlandzkiego i kopalnie węgla kamiennego. Pod koniec XIX w. (1870 r.) pracowały tam 3 piece wapiennicze oraz 12 pieców do wypalania klinkieru i suszenia kształtek. Cement wykorzystano m.in. przy budowie odnogi drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej z Ząbkowic do Sosnowca.

Syn Jana Ciechanowskiego pod koniec XIX w. uruchomił kopalnię węgla kamiennego Maria (później Grodziec I), a w 1925 r. sprzedał cementownię belgijskiemu koncernowi „Solvay” (która rozbudowywała zakład do 1939 r.).

Uwaga:

Obiekt niedostępny do zwiedzania. Budynki grożą zawaleniem.

Wieże KWK Polska
Zrewitalizowane
Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To dwie wieże wyciągowe szybów I i II, z końca XIX w. (1873 r.), o unikatowej lecz różnej konstrukcji; to pozostałość po kopalni Polska (a także zachowane budynki dyrekcji kopalni – obecnie komenda policji w Świętochłowicach).

  • Wieża szybu I, basztowa z 1908 r. o głębokości 180 m, o wys. ok. 30 m, oparta na konstrukcji nośnej z 4. słupów kratowych, nitowanych, stężonych w trzech poziomach, ze ścianami szkieletowymi (ruszty stalowe wypełnione cegłą), na górze (w głowicy) z urządzeniem wyciągowym wraz z jedną z pierwszych w Europie elektrycznych maszyn wyciągowych; to jedna z pierwszych wież tego typu i najstarsza z trzech zachowanych na terenie województwa śląskiego;
  • Wieża szybu II, kozłowa z lat 1889 – 1891, o głębokości 225 m i wys. ok. 23 m., stalowa, wykonana z elementów pełnościennych, oparta na konstrukcji nośnej z 4. słupów narożnych, nitowanych, o przekroju prostokątnym i kącie nachylenia ok. 60o; na słupach jest platforma z 4. kołami wyciągowymi (to jedyna taka zachowana wieża);

Obecnie to przestrzeń rekreacji w obecności „świadka” przemysłowej przeszłości. Wieża jest punktem widokowym (wjazd windą), w jej głowicy jest przestrzeń wystawowa z ekspozycją dotyczącą górniczej historii miasta. Zagospodarowanie otoczenia wież oparto na idei żywiołów i środowisk występujących w kopalni, wydzielając strefy: wody, ziemi, drewna, stali, powietrza.

Ciekawostki:

Kopalnia Polska (dawniej Deutschland) powstała w 1873 r., a jej właścicielem był Guido Henckel von Donnersmarck; od 1972 r. połączona z kopalnią Prezydent w Chorzowie pod nazwą Polska, działała do 1995 r. (do wyczerpania złóż węgla kamiennego).

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego).
Elementy szybu to:

  • nadszybie,
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu),
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu),
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Osiedle – III Kolonia Robotnicza
Budownictwo patronackie
Knurów, ul. Dworcowa, Mickiewicza, Damrota, Janty, Kopernika, Kościuszki, Miarki, Poniatowskiego, Sienkiewicza, Ogrodowej i Słoniny
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kolonia robotnicza z 1903 – 1921, dla pracowników kopalni Knurów (ówcześnie na terenach wiejskich). Mimo, że zrealizowano jedynie północną część założenia to zbudowano: 90 domów robotniczych, 5 domów urzędniczych (o wyższym standardzie), obiekty towarzyszące (magiel, dom kultury i konsum – sklep), a na obrzeżach domy noclegowe dla samotnych górników.

Zabudowa tworzy nieregularne kwartały, co stanowi urozmaicenie widokowe. Każdy budynek miał wydzielony plac gospodarczy, komórkę, szambo, gołębnik i śmietnik, a każde mieszkanie dostęp do części ogrodu. Architektura domów jest podobna, ale nie jednakowa – nawiązywała do tradycyjnego budownictwa śląskiego i wzorów angielskich (zaprojektowano łącznie 12 typów budynków o charakterze „wiejskim”), a także akcentowano narożniki ulic.

Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia
Zrewitalizowane
Czeladź, ul. Dehnelów 45
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Galeria to dawna kopalniana elektrownia przekształcona w obiekt o funkcji kulturalnej. Budynek elektrowni powstał w latach 1902-1908 na bazie projektu polskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Charakterystycznym elementem budynku jest wieża stylizowana na gotycką z otworami strzelniczymi. Elewację budynku stanowią ceglane, nietynkowane ściany w podziale ramowym z osiami, gzymsami i ceglanymi detalami architektonicznymi. We wnętrzu budynku znajdują się w  doskonałym stanie oryginalne maszyny i urządzeniami byłej elektrowni.

Ciekawostki:

Kopalnia Saturn (w latach 1950–1990 Czerwona Gwardia), działająca w latach od 1887 r. do 1993 r. Zlokalizowana była na terenie folwarku plebańskiego w Czeladzi, kupionego w 1869 r. przez warszawskiego adwokata, Ludwika Kozłowskiego (który znalazł węgiel na głębokości 122 m). Jej intensywny rozwój następował na początku XX w. (pogłębiano szyby, modernizowano i zmechanizowano sortowni, wprowadzono na niektórych trasach podziemnych przewóz elektryczny).

Na początku XX w. ułatwieniem dla zbytu była budowa bocznicy kolejowej łączącej kopalnię z siecią Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Osiedle Piaski
Budownictwo patronackie
Czeladź, ul. Francuska 13/5
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle domów jednorodzinnych (tzw. czworaki) dla robotników i pracowników dozoru technicznego, budowane w latach 80. XIX w. i w okresie międzywojennym. To cenny przykład niespotykanego na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim wpływu architektury południowej Francji (była to konsekwencja nabycia kopalni Czeladź przez francuską spółkę). Domy wybudowano z cegły i kamienia wapiennego, z drewnianymi zdobieniami i dachami dwuspadowymi. Wybudowano m.in. willę dyrektora kopalni (z 1898 r., w stylu nawiązującym do willi włoskich) oraz przedszkole, szkołę, Klub Urzędniczy i kościół Matki Bożej Bolesnej.

Ciekawostki:

W 1879 r. teren został kupiony przez francuską spółkę (Societe Anonyme des Mines de Czeladz), która silnie inwestowała w kopalnię. W 1890 r. zarząd podjął decyzję o budowie kolonii robotniczej. Zabudowa wzorowana była na modelach francuskich i idei miasta-ogrodu, promowanej przez angielskiego urbanistę Ebenezera Howarda.

Najstarsza część kolonii tzw. Stare Piaski to zabudowa urzędnicza i obiekty usługowe, a ul. Sikorskiego to jedna z pierwszych wytyczonych na osiedlu. W latach 20. XX w. rozszerzono zabudowę mieszkaniową o tzw. Nową Kolonię (przy ulicach: Płockiej, Krzywej, Nowopogońskiej i Warszawskiej).

Muzeum Energetyki
Prezentujące dawny przemysł
Łaziska Górne, ul. Wyzwolenia 30
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka udostępniająca eksponaty obrazujące historię przemysłu energetycznego, w tym: urządzenia, dokumenty i zdjęcia związane z wytwarzaniem, przesyłem i zastosowaniem energii elektrycznej.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Uwagi:

Zwiedzanie możliwe wyłącznie po wcześniejszym zgłoszeniu i potwierdzeniu przez Muzeum Energetyki.

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Żernicy
Szlak architektury drewnianej
Żernica, ul. Leopolda Miki 3
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Najlepiej zachowany drewniany kościół na Górnym Śląsku; obiekt z 1661 r., o konstrukcji wieńcowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu), a wieża już w 1518 r. z ostrosłupowym hełmem o konstrukcji słupowej(czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); wewnątrz cenna barokowa polichromia, namalowana tuż po wybudowaniu kościoła i uzupełniona w I poł. XVIII w.

Śluza Dzierżno – Kanał Gliwicki
Infrastruktura wodna i kolejowa
Pyskowice, ul. Śluza
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedna z 6. podwójnych śluz komorowych, z 1939 r., na Kanale Gliwickim o dł. ok. 41 km; zlokalizowana między zbiornikiem wodnym Dzierżno Małe i Dzierżno Duże; zaliczana do tzw. śluz szybowych (dwie komory o dł. 71 m i szer. 12 m, oddzielone peronem, umożliwiają śluzowanie statków i zestawów złożonych z pchacza i barki); pozwala na pokonanie różnicy poziomów wody wynoszącej 10,2 m, co daje jej 4 miejsce na liście najwyższych śluz w Polsce. W trakcie budowy śluzy do uszczelniania wykopów z fundamentami zalewanych wodą z uwagi na niekorzystne podłoże (płynne piaski) zastosowano bardzo nietypowe rozwiązanie – słoninę.

Do dziś pracują tu oryginalne maszyny, rozdzielnie i urządzenia sterownicze (to zabytki techniki). Zwiedzanie wnętrza śluzy możliwe tylko po uzgodnieniu z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gliwicach lub Dyrekcją Zlewni Rzeki Kłodnicy w Kędzierzynie-Koźlu.

Ciekawostki:

Infrastruktura hydrotechniczna Kanału Gliwickiego wybudowana została w latach 1934 – 1939 (śluzy, jazy, instalacje wyposażenia mechaniczno-elektrycznego, budynki socjalne dla obsługi). Jego budowa została poprzedzona kilkoma dekadami projektów (z przełomu XVIII i XIX w.). Była ona podyktowana potrzebą przyjmowania coraz większych jednostek pływających. Ostatecznie prace nad nowym kanałem rozpoczęto pod koniec 1933 r. Była to decyzja kanclerza Niemiec Adolfa Hitlera, który m.in. w ten sposób chciał walczyć z masowym bezrobociem, spowodowanym kryzysem ekonomicznym przełomu lat dwudziestych i trzydziestych.

Odcinek ok. 41 km z Gliwic do Koźla ma różnicę poziomów wynoszącą aż 43 m. Można go pokonać dzięki systemowi 6 śluz: 1) Łabędy, 2) Dzierżno, 3) Rudziniec, 4) Sławięcice, 5) Nowa Wieś, 6) Kłodnica. Dwie śluzy mają ponad 10 m wys., a najniższa śluza Łabędy w Gliwicach – tylko 4,2 m.

Kanał otwarto w 1941 r. Był wówczas najnowocześniejszą drogą wodną w Europie, a przy jego budowie wprowadzono wiele nowatorskich elementów. Wyjątkowym rozwiązaniem inżynieryjnym jest bezkolizyjne „skrzyżowanie dwóch cieków wodnych”: kanału z rzeką Kłodnicą, zwane syfonem Kłodnicy. Znajduje się poniżej śluzy Nowa Wieś (podobne rozwiązanie, lecz o mniejszej skali, jest pod Kanałem Bydgoskim). Z końcem II wojny światowej wycofujące się wojska niemieckie wysadziły 14 z 20 przepraw mostowych. Od 1946 r. kanał znajduje się w administracji władz polskich, które do końca 1949 r. zakończyły większość napraw. W latach 70. XX w. Kanał Gliwicki był drogą wzmożonego ruch towarowego. Jednak kryzys gospodarczy lat 80. i zmiany ustrojowe przyniosły upadek żeglugi śródlądowej. Obecnie trwa modernizacja śluz i jazów. Jej celem jest dziś głównie przywrócenie turystyki wodnej.

Poprzednikiem Kanału gliwickiego i pierwszą drogą wodną łączącą ośrodki przemysłowe zachodniej części Górnego Śląska z rzeką Odrą był Kanał Kłodnicki, zbudowany już na początku XIX w. Pozwolił on zdynamizować rozwój gospodarczy. Umożliwił transport do odległych terenów Prus: żelaza z Królewskiej Huty, węgla z Zabrza, żeliwa z Gliwic. Z czasem zaszła potrzeba zastąpienia Kanału Kłodnickiego nowocześniejszym obiektem hydrotechnicznym i tak rozpoczęto prace nad budową Kanału Gliwickiego.

Skansen kolejowy
Infrastruktura wodna i kolejowa
Pyskowice, ul. Piaskowa 1
Strona internetowa Dojazd
Opis:

To jedyny taki obiekt na Śląsku. Powstał na bazie kompleksu budynków hali wachlarzowej i wagonowej. Zawiera 60 eksponatów, w tym parowozy, lokomotywy spalinowe, wagony towarowe i osobowe, Elektryczny Zespół Trakcyjny EW90, dźwig EDK300. Kolekcję parowozów wzbogaciły też eksponaty z Łaz i skansenu w Krzeszowicach.

Ciekawostki:

W 1879 r. wybudowano linię kolejową z Opola do Gliwic przez Pyskowice. Pod koniec XIX w. wybudowano tu parowozownię i stację rozrządową (1898 r.). W 1913 r. otwarta została linia kolei piaskowych o dł. 23 km (finansowana z kapitałów Borsiga i Ballestrema), transportująca (do kopalń Rokitnica, Mikulczyce, Wawel, Ludwik, Jadwiga) piasek podsadzkowy, wydobywany koło Pyskowic; dziś tymi wyrobiskami są: zbiornik wodny Dzierżno Duże i Małe. Do końca II wojny światowej Pyskowice były w granicach Niemiec i w tym czasie stacja była modernizowana (powstało też kolejarskie osiedle).

Rozwój kolejnictwa przez półtora wieku napędzał śląski przemysł i handel, przyczyniając się do rozwoju tego obszaru i powstawania wielu miast. Trzeba pamiętać, że jednym z czynników wytyczania tras kolejowych były granice rozbiorów, które stykały się ze sobą na dzisiejszym obszarze Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowickiego (przykładem takiego styku jest Trójkąt Trzech Cesarzy – kolejny ciekawy znak historii). Przykładem tego może być budowa w 1858 r. (w wyniku porozumienia pomiędzy Koleją Górnośląską a Drogą Żelazną Warszawsko-Wiedeńskiej) łącznika między Ząbkowicami a Szopienicami. Pozwoliło to ominąć teren Cesarstwa Austriackiego przez pociągi jadące w kierunku Warszawy, a jednocześnie przyczyniło się to do budowy dworca w Katowicach (dziś zwanego starym dworcem, działającym do 1972 r.), wieży ciśnień (30 m), także zachowanej do dziś.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. konieczne było scalenia trzech różnych systemów kolejowych, nie mówiąc już o prawnych, monetarnych, administracyjnych i innych.

 

Drewniany kościół pw. św. Mikołaja w Wilczy
Szlak architektury drewnianej
Wilcza, ul. Karola Miarki 133
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt jednonawowy z trójbocznie zamkniętym prezbiterium z 1755 r., o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); wieża z izbicą i piramidalnym hełmem o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); dachy dwuspadowe kryte gontem, z sygnaturką z baniastą kopułką; w ścianie prezbiterium znajduje się rzadko spotykane w tego typu obiektach okrągłe okienko; wyposażenie w większości barokowe i późnobarokowe organy z XVIII w, a także rokokowa monstrancja z 1776 r.

Stacja Wodociągowa Zawada-Karchowice
Infrastruktura wodna i kolejowa
Karchowice , ul. Bytomska 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek biura z końca XIX w., gdzie eksponowana jest część zabytkowych dokumentów i zdjęć (budowę stacji rozpoczęto w latach 1894 – 1895). Nieco później nastąpiła przebudowa zakładu w stylu modernistycznym (1927-1929) – przebudowano przepompownię, wybudowano też warsztat, łaźnię, magazyn, garaże, budynek straży pożarnej i komin.

Do dziś w zakładzie zachowało się zabytkowe wyposażenie wnętrz (w tym w przepompowni na dawnych stanowiskach pracy jest kompletne wyposażenie ruchu parowego stacji pomp), a czysta woda nadal czerpana jest m.in. ze studni głębinowej odwierconej w 1882 r., głębokości ok. 200 m. To zabytek wpisany do rejestru zabytków.

Stacja jest udostępniona do zwiedzania bezpłatnie.

Ciekawostki:

Powstanie Stacji Wodociągowej jest związane z rozwojem przemysłu na Górnym Śląsku. Na początku XIX w. ludność czerpała wodę z ujęć powierzchniowych (rzek i stawów) i z kopanych płytkich studni. Rozwój przemysłu wydobywczego w drugiej połowie XIX w. spowodował stały spływ wód do wyrobisk górniczych, co wpłynęło na deficyt wody w dotychczasowych ujęciach. Wadze pruskie uruchomiony zakład wodociągowy Zawada, co zapewniło dostęp do wody i poprawiło kondycję ekonomiczną państwowej KWK Królowa Luiza w Zabrzu (największego odbiorcy wody z Zawady).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaków Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gliwicach
Szlak architektury drewnianej
Gliwice, ul. Kozielska 29
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt o archaicznej konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); prostokątne prezbiterium; na piętrze loża kolatorska; ściany i dach kryte gontem, sygnaturka z hełmem z latarnią.; wieża z 1777 r.z hełmem z latarnią o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu); wyposażenie głównie z XVII i XVIII w., w tym: barokowa polichromia, ambona, ołtarz główny, a ołtarze boczne z XIX w.; w 1921 r. podczas III Powstania Śląskiego, świątynię przeszył pocisk artyleryjski, który utkwił w jednej z belek wieży; zlokalizowany na Cmentarzu Starokozielskim; został pierwotnie postawiony w Zębowicach koło Olesna.

Robotnicze osiedle Hugona i planty
Budownictwo patronackie
Radzionków, ul. Kużaja
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowa wielorodzinna z lat 1901 – 1905 dla pracowników Kopalni Radzionków i Huty Łazarz (zadanie to zlecono wykonawcy z Królewskiej Huty (dziś Chorzów) przez trzech braci z rodu Henckel von Donnersmarck: Hugona II, Łazarza IV i Artura. W najbardziej okazałym budynku mieszkali urzędnicy, a w 6. pozostałych robotnicy. Wszystkie budynki wyposażone były w bieżącą wodę (co ówcześnie było szczytem nowoczesności), a na zewnątrz chlewiki i ubikacje.

Działania rewitalizacyjne rozpoczęły się w 2013 r., wówczas zmieniły się nie tylko familoki, ale i okolica. W 8. budynkach przeprowadzono generalny remont klatek schodowych, wymianę instalacji wewnętrznych w częściach wspólnych, naprawę elewacji, remont dachów, rewitalizację przestrzeni. Zrewitalizowano obszar ponad 6 ha, dla ok 4 tys. mieszkańców z tego obszaru.

To zagospodarowany rekreacyjno-sportowy teren dla potrzeb mieszkańców; są tu place zabaw dla dzieci, bieżnia lekkoatletyczna, siłownie, stoły do gry w ping-ponga, szachy i warcaby, alejki z ławkami, ogrodzony wybieg dla psów, a także parking i toaleta oraz monitoring.

Robotnicze osiedle Hugona i planty
Zrewitalizowane
Radzionków, ul. Kużaja
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabudowa wielorodzinna z lat 1901 – 1905 dla pracowników Kopalni Radzionków i Huty Łazarz (zadanie to zlecono wykonawcy z Królewskiej Huty (dziś Chorzów) przez trzech braci z rodu Henckel von Donnersmarck: Hugona II, Łazarza IV i Artura. W najbardziej okazałym budynku mieszkali urzędnicy, a w 6. pozostałych robotnicy. Wszystkie budynki wyposażone były w bieżącą wodę (co ówcześnie było szczytem nowoczesności), a na zewnątrz chlewiki i ubikacje.

Działania rewitalizacyjne rozpoczęły się w 2013 r., wówczas zmieniły się nie tylko familoki, ale i okolica. W 8. budynkach przeprowadzono generalny remont klatek schodowych, wymianę instalacji wewnętrznych w częściach wspólnych, naprawę elewacji, remont dachów, rewitalizację przestrzeni. Zrewitalizowano obszar ponad 6 ha, dla ok 4 tys. mieszkańców z tego obszaru.

To zagospodarowany rekreacyjno-sportowy teren dla potrzeb mieszkańców; są tu place zabaw dla dzieci, bieżnia lekkoatletyczna, siłownie, stoły do gry w ping-ponga, szachy i warcaby, alejki z ławkami, ogrodzony wybieg dla psów, a także parking i toaleta oraz monitoring.

Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku
Zrewitalizowane
Radzionków, św. Wojciecha 118
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka przedstawia tragiczną historię wywózek do pracy przymusowej w Związku Radzieckim w 1945 r., kilkudziesięciu tysięcy mieszkańców Górnego Śląska (który w 1939 r. należał do Rzeszy Niemieckiej); Sowieci traktowali ich jako „formę reparacji wojennych” za szkody wyrządzone przez Niemców w ZSRR. Deportowano również ludzi z terenu Rzeczpospolitej Polskiej (działaczy polskiego podziemia niepodległościowego, żołnierzy Armii Krajowej i osoby, będące ofiarami donosu).

Placówka powstała w budynku z poł. XIX w., który już nie pełnił funkcji dworca i był zaniedbany przez PKP. Został przekazany miastu, a na mocy porozumienia Gminy Radzionków z katowickim oddziałem IPN powstało to wyjątkowe miejsce pamięci. To poruszająca ekspozycja, stworzona w symbolicznym miejscu, jakim jest dworzec kolejowy, naturalnie kojarzony z wyjazdami, ale i w bardzo realnym miejscu, gdyż w 1945 r. z Radzionkowa wywieziono ok. 250 osób. Udało się zebrać artefakty, ale wciąż można przynosić pamiątki, dokumentujące ten czas. Poruszające wrażenie robi też „krowiak” – wagon, którym transportowani byli ludzie na bardzo trudne i długie trasy.

Ciekawostki:

Masowe zatrzymania na Górnym Śląsku rozpoczęły się na mocy sowieckiej dyrektywy, a ich szczególna koncentracja przypadła na Bytom, Gliwice i Zabrze, a także na mieszkańców ówczesnych pogranicznych miejscowości dawnego województwa śląskiego, jak Radzionków. W ramach tej operacji internowano ok. 40 tys. osób. Przetrzymywano ich w obozach przejściowych (w Bytomiu, Knurowie i Łabędach – Gliwice), a po poszerzeniu torów kolejowych do standardów w ZSRR, transporty ruszyły na wschód. Wielu nie przeżyło samej drogi, a kto przeżył, doświadczał katorżniczej pracy i drastycznych warunków w łagrach. Zdecydowana większość Górnoślązaków została skierowana do batalionów pracy, m.in. w Zagłębiu Donieckim (Donbas), Białorusi (okolice Mińska) i Gruzji (okolice Bordżomi) – jak na mapie. Latem 1945 r. ówczesny wicewojewoda śląski, Jarzy Ziętek (żołnierz, powstaniec śląski) powołał komisję, która podjęła się spisu górników przymusowo wywiezionych do ZSRR, po zajęciu terenu Górnego Śląska przez Armię Czerwoną (ustalono 9 877 nazwisk). Komisja podjęła też działania zmierzające do zwolnienia Współpracował z Edwardem Gierkiem (I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). Powroty rozpoczęły się już w połowie 1945 r. (zwalniano głównie osoby starsze i niezdolne do pracy), lecz ostatnie osoby wracały jeszcze na początku lat 50. XX w. O wydarzeniach tych długo oficjalnie milczano, a pamięć przechowywana była w domach; „na światło dzienne” wyszła dopiero po zmianach ustrojowych w 1989 r.

Jednym z impulsów stworzenia muzeum była też wystawa pt. Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku (Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach), zorganizowana w 2003 r. w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu.

 

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Uwagi:

Konieczne jest zgłoszenie rezerwacji zwiedzania z przynajmniej jednodniowym wyprzedzeniem.

Śluza Rudziniec – Kanał Gliwicki
Infrastruktura wodna i kolejowa
Rudziniec, ul. Dębowa 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedna z 6. podwójnych śluz komorowych, z 1939 r., na Kanale Gliwickim o dł. ok. 41 km; zlokalizowana blisko granicy z woj. opolskim; pozwala na pokonanie różnicy poziomów wody wynoszącej 6,3 m; posiada 2 komory bliźniacze o wymiarach 71 na 12 m, zamykane uchylnymi wrotami (identyczną budowę mają 3 śluzy: Łabędy, Sławięcice i Nowa Wieś). Do dziś pracują tu przedwojenne maszyny i urządzenia (zachowane są pierwotne mechaniczne układy napędu). Zwiedzanie wnętrza śluzy może odbywać się tylko po uzgodnieniu z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gliwicach lub Dyrekcją Zlewni Rzeki Kłodnicy w Kędzierzynie-Koźlu.

Ciekawostki:

Infrastruktura hydrotechniczna Kanału Gliwickiego wybudowana została w latach 1934 – 1939 (śluzy, jazy, instalacje wyposażenia mechaniczno-elektrycznego, budynki socjalne dla obsługi). Jego budowa została poprzedzona kilkoma dekadami projektów (z przełomu XVIII i XIX w.). Była ona podyktowana potrzebą przyjmowania coraz większych jednostek pływających. Ostatecznie prace nad nowym kanałem rozpoczęto pod koniec 1933 r. Była to decyzja kanclerza Niemiec Adolfa Hitlera, który m.in. w ten sposób chciał walczyć z masowym bezrobociem, spowodowanym kryzysem ekonomicznym przełomu lat dwudziestych i trzydziestych.

Odcinek ok. 41 km z Gliwic do Koźla ma różnicę poziomów wynoszącą aż 43 m. Można go pokonać dzięki systemowi 6 śluz: 1) Łabędy, 2) Dzierżno, 3) Rudziniec, 4) Sławięcice, 5) Nowa Wieś, 6) Kłodnica. Dwie śluzy mają ponad 10 m wys., a najniższa śluza Łabędy w Gliwicach – tylko 4,2 m.

Kanał otwarto w 1941 r. Był wówczas najnowocześniejszą drogą wodną w Europie, a przy jego budowie wprowadzono wiele nowatorskich elementów. Wyjątkowym rozwiązaniem inżynieryjnym jest bezkolizyjne „skrzyżowanie dwóch cieków wodnych”: kanału z rzeką Kłodnicą, zwane syfonem Kłodnicy. Znajduje się poniżej śluzy Nowa Wieś (podobne rozwiązanie, lecz o mniejszej skali, jest pod Kanałem Bydgoskim). Z końcem II wojny światowej wycofujące się wojska niemieckie wysadziły 14 z 20 przepraw mostowych. Od 1946 r. kanał znajduje się w administracji władz polskich, które do końca 1949 r. zakończyły większość napraw. W latach 70. XX w. Kanał Gliwicki był drogą wzmożonego ruch towarowego. Jednak kryzys gospodarczy lat 80. i zmiany ustrojowe przyniosły upadek żeglugi śródlądowej. Obecnie trwa modernizacja śluz i jazów. Jej celem jest dziś głównie przywrócenie turystyki wodnej.

Poprzednikiem Kanału gliwickiego i pierwszą drogą wodną łączącą ośrodki przemysłowe zachodniej części Górnego Śląska z rzeką Odrą był Kanał Kłodnicki, zbudowany już na początku XIX w. Pozwolił on zdynamizować rozwój gospodarczy. Umożliwił transport do odległych terenów Prus: żelaza z Królewskiej Huty, węgla z Zabrza, żeliwa z Gliwic. Z czasem zaszła potrzeba zastąpienia Kanału Kłodnickiego nowocześniejszym obiektem hydrotechnicznym i tak rozpoczęto prace nad budową Kanału Gliwickiego.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła w Katowicach
Świątynie
Katowice, ul. Kościuszki 112
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Najstarszy kościół w Katowicach,  zlokalizowany w Parku Kościuszki, na Wzgórzu Beaty.

Obiekt z początku XVI w., jednonawowy, o konstrukcji zrębowej, lecz z okrągłych bali (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); dach z sygnaturką; przeniesiony w 1938 r. z Syryni (w powiecie rybnickim) wraz z drewnianym parkanem z trzema bramami i wolnostojącą dzwonnicą z XVII w.; miał być to początek skansenu; wewnątrz późnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, z początku XVI w., XVII-wieczna ambona, XV-wieczna kropielnica oraz resztki pierwotnej polichromii.

Archikatedra Chrystusa Króla
Świątynie
Katowice, ul. Plebiscytowa 49A
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół zbudowany w latach 1927 – 1955 w stylu klasycyzującym wg projektu przedwojennych architektów Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego (a gmach Pałacu Biskupiego, dziś Kuria Archidiecezjalna z 1927–1933).

Wewnątrz bardzo oryginalne wykończenie: geocentryczne formy, stonowane kolory i metaloplastyka – podkreślające monumentalną skalę obiektu.

Ciekawostki:

Teren pod budowę przekazał diecezji katowickiej Claus-Hubert von Tiele-Winckler (dawna cegielnia). Do września 1939 r. wybudowano prezbiterium, kilkumetrowe mury i schody (po rozpoczęciu okupacji władze niemieckie zabroniły dalszej budowy). Po zakończeniu II wojny światowej budowę wznowiono w połowie 1947 r., lecz prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach zażądało obniżenia wysokości kopuły katedry o 40 m, aby nie dominowała w krajobrazie miasta. Początkowo władzom kościelnym udało się odrzucić to żądanie, lecz ostatecznie obniżoną ją aż o 38 m (katedra osiągnęła wys. 64 m, dł. 101 m, szer. 50 m).

Kościół św. apostołów Piotra i Pawła
Świątynie
Katowice, ul. Mikołowska 32
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt w stylu neogotyckim, wg projektu radcy budowlanego Erbesa z Wrocławia.

Początek budowy to 1898 r. (po 20 latach Kościół Mariacki z 1870 r. okazał się niewystarczający dla rosnącej liczby wiernych). Posiada malownicze witraże, a wewnątrz figury świętych. W latach 1925 – 1957 był to kościół katedralny (do czasu ukończenia budowy Katedry Chrystusa Króla w Katowicach).

Kościół Rzymskokatolicki p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach (Kościół Mariacki)
Świątynie
Katowice, plac ks. Emila Szramka 1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt w stylu neogotyckim na planie krzyża łacińskiego, z bloków kamiennych, wzniesiony w latach 1862 – 1870, wg projektu Alexisa Langera. Najstarszy zachowany kościół katolicki w Śródmieściu Katowic. Utworzenie tej parafii wynikało z napływu ludności w związku z industrializacją Górnego Śląska.

W latach 70. XX w. utracono część oryginalnego wyposażenia, w tym ołtarz główny.

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego (Parafia Ewangelicko-Augsburska)
Świątynie
Katowice, ul. Warszawska 18
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Najstarszy murowany obiekt sakralny w Katowicach, wybudowany w latach 1856 – 1858.

Duże zasługi w powstawaniu parafii ewangelicko-augsburskiej, a także samego miasta Katowice mieli: Hubert Tiele-Winckler, Friedrich Wilhelm Grundmann i dr Richard Holtze (dzięki ich staraniom nadano Katowicom prawa miejskie). Wraz z rozwojem miasta rosła liczba ewangelików, a wybudowany kościół wkrótce okazał się za mały. Został rozbudowany najpierw w 1883 r. a potem w 1898 r. (to kształt obecny).

Kościół Matki Kościoła Niepokalanej Jutrzenki Wolności 
Świątynie
Katowice, ul. Gawronów 20
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół wybudowany w latach 1996-2001, o nowoczesnej bryle, z interesującymi i nietuzinkowymi dekoracjami malarskimi wewnątrz – autorstwa Joanny i Romana Kalarusów oraz współczesnymi mozaikami nawiązującymi do stylu bizantyjskiego.

Nagrody i wyróżnienia:

Założenie kościelne otrzymało nagrodę Prezydenta Miasta Katowic za najciekawszy katowicki obiekt architektoniczny zrealizowany w 2001 r. (w konkursie katowickiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich w 2022 r.), zaś w 2002 r. świątynia znalazła się w gronie 12 nagrodzonych, najpiękniejszych obiektów architektonicznych w Polsce, uzyskując Wyróżnienie II stopnia.

Osiedle B
Układy urbanistyczne
Tychy, pl. Baczyńskiego, ulice Brzozowa, Bohaterów Warszawy, Batorego, Braterska, Biblioteczna, Bocheńskiego, Budowlanych
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Tyskie osiedle położone w dzielnicy Śródmieście wybudowane w latach 1952-1959.  Osiedle o powierzchni 64 ha, zostało zaprojektowane dla ok. 14 500 mieszkańców.

Zabudowa osiedla B to przede wszystkim 3- i 4-kondygnacyjne budynki, sytuowane obrzeżnie wzdłuż ulic, z dachami krytymi dachówką.

Ciekawostki:

Od 1952 r. prace nad planem generalnym miasta Nowego Miasta Tychy prowadzone były w „Miastoprojekcie” ZOR Warszawa pod kierownictwem Kazimierza Wejcherta oraz Hanny Adamczewskiej. Realizację osiedla B, podobnie jak w przypadku osiedla A, rozpoczęto jeszcze przed ostatecznym zatwierdzeniem planu generalnego miasta.

Cmentarz żydowski w Katowicach
Kultura żydowska
Katowice, ul. Kozielska 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz otwarty w 1869 r., zdewastowany w czasie II wojny światowej. Cmentarz otoczony murowanym ogrodzeniem. Powierzchnia cmentarza to ok. 1,1 ha , na którym znajduje się ok 1400 nagrobków. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków.

Pomnik Powstańców Śląskich
Rzeźby i pomniki
Katowice, al. Wojciecha Korfantego
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pomnik upamiętniający powstańców śląskich, którzy podczas trzech powstań walczyli przeciwko władzom niemieckim, w celu przyłączenia Górnego Śląska do Polski.

Pomnik odsłonięto 1 września 1967 r. Autorami projektu byli rzeźbiarz prof. Gustaw Zemła i architekt Wojciech Zabłocki. Stalowa konstrukcja została odlana w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych.

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Uzdrowienia Chorych
Świątynie
Katowice, ul. Mieszka I 6
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budowę kościoła rozpoczęto w  1979, powstał głównie dzięki ofiarom pieniężnym i pracy katolików Osiedla Tysiąclecia i Dębu. Jako jeden z nielicznych kościołów w Polsce, świątynia ta posiada rzeźby autorstwa Gustawa Zemły. W 1981 r.  biskup Herbert Bednorz poświęcił kościół pw. Matki Bożej Uzdrowienia Chorych, natomiast w 1991 r. biskup Damian Zimoń konsekrował kościół główny Podwyższenia Krzyża Świętego. Powstanie kościoła było jedną z największych i najtrudniejszych technicznie budowli sakralnych w diecezji katowickiej.

Kościół garnizonowy św. Kazimierza
Świątynie
Katowice, ul. Mikołaja Kopernika 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół w stylu funkcjonalistycznym, z lat 1930-1933, zaprojektowany przez wybitnych architektów: Leona Dietz d’Arma i Jana Zarzyckiego, na rzucie wydłużonego prostokąta, z trzema nawami. Bryła budynku zwarta, kubiczna, złożona z graniastych bloków, z dominującym elementem, jakim jest narożna, pięciokondygnacyjna wieża-dzwonnica, na rzucie kwadratu, zwężająca się ku górze. Wnętrze z cechami w stylu art deco z oszczędną dekoracją, ołtarze z marmuru – o prostej i zgeometryzowanej formie.

Ciekawostki:

Rozpoczęcie budowy kościoła garnizonowego wynikało z pojawiania się wojska polskiego w Katowicach (w 1922 r., po III Powstaniu Śląskim – po plebiscycie i podziale Górnego Śląska na część niemiecką i polską utworzona została 23. Dywizja Piechoty). Podobną architekturę ma kościół pw. Opatrzności Bożej w Katowicach-Zawodziu.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Moderny w Katowicach.

Drewniany kościół pw. św. Jerzego w Gliwicach-Ostropie
Szlak architektury drewnianej
Gliwice, ul. Piekarska 13
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt prawdopodobnie z XVI w., a po zniszczeniach odbudowany w latach 1667-68: prezbiterium z cegły, nawa drewniana na ceglanym podmurowaniu, o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); wieża już z ok. 1544 r., o konstrukcji słupowej (czyli łączenie pionowych słupów w górnej ich części przy pomocy poziomej belki stanowiącej podporę stropu);  wnętrze barokowe z polichromią.

Radiostacja
Zabytkowe i historyczne
Gliwice, ul. Tarnogórska 127-129-131
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Wieża antenowa o wys. 11 m., z drewna modrzewiowego, skręconego mosiężnymi śrubami. Do dziś to najwyższa drewniana budowla w Europie. Jej historia związana jest z tzw. prowokacją gliwicką (31 sierpnia 1939 r.). Był to napad siedmioosobowego oddziału niemieckiego ucharakteryzowanego na powstańców śląskich na budynek przy ul. Tarnogórskiej, w celu obciążenia Polski odpowiedzialnością za wybuch II wojny światowej i usprawiedliwienie jej rozpoczęcia przez Niemców (jako tzw. obrona konieczna). Po sterroryzowaniu obsługi, napastnicy usiłowali odczytać po polsku odezwę, zapowiadającą polską ofensywę i wzywającą do powstania. Wygłoszono tylko początek komunikatu, a treść nie zyskała dużego zasięgu, gdyż właściwy sprzęt nagłaśniający był w innym miejscu. Zostało to potwierdzone w zeznaniach złożonych na procesie norymberskim przez dowodzącego akcją – Alfreda Helmuta Naujocksa (funkcjonariusza służby bezpieczeństwa SD i oficera SS).

W 2017 r. została wpisana na listę Pomników Historii, na której znajdują się obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych dla dziedzictwa kulturowego Polski.

Obecnie otoczenie wieży jest dostępne dla odwiedzających, a sama wieża wciąż służy celom komunikacyjnym jako maszt dla kilkudziesięciu różnych anten.

Ciekawostki:

Gliwice w 1939 r. były miastem przygranicznym (za rogatkami przebiegała granica z Polską). W celu szerzenia propagandowego przekazu o niemieckiej roli Gliwic, w 1935 r. oddano do użytku stację nadajnika (Gleiwitzer Sender) przy ul. Tarnogórskiej i umieszczono pionową antenę na wieży. Radiostacja służyła do retransmisji programu rozgłośni wrocławskiej, czyli Reichssender Breslau (audycje słyszalne były po obu stronach granicy Górnego Śląska, a nocą (gdy emisja sygnału była lepsza) także w całej Europie, części Azji, a nawet Ameryce Północnej.

Napad na radiostację gliwicką (kryptonim „Tannenberg”) stanowił fragment szerzej zakrojonej akcji, obejmującej ciąg granicznych prowokacji – podobne napady na niemiecki posterunek celny w Stodołach (Hochlinden) i leśniczówkę w Byczynie (Pitschen) i symulowane zamachy na niemieckie instytucje i symbole w województwie śląskim, na polskim Pomorzu i w Wielkopolsce, a w Katowicach agenci SD podłożyli bombę pod gmachem drukarni „Kattowitzer Zeitung”, czołowego niemieckiego dziennika w województwie śląskim.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2010 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii urbanistyka.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Zespół parkowo-pałacowy Schoena
Wille, pałace, założenia
Sosnowiec, ul. Chemiczna
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabytkowy park w stylu angielskim, który został założony w 1885 rok przez braci Schoenów, zaprojektowany w stylu neoromantycznym wokół zespołu pałaców Schoena i Wilhelma.

Pałac 3-kondygnacyjny, w stylu neobarokowym, z końca XIX w. wybudowany przez braci Ernsta i Franza Schoenów z Saksonii (potomków niemieckich przemysłowców), według projektu wrocławskiego architekta Karla Grosser’a. Do dziś bryła nie uległa zmianie, ale wnętrza zostały przebudowywane na przestrzeni lat. Położony w parku, z którym tworzy zespół pałacowo-parkowy.

Obecnie to siedziba Muzeum w Sosnowcu. W Pałacu, w 1985 r. utworzono oddział Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a 10 lat później placówka została przejęta przez sosnowiecki samorząd jako niezależna instytucja kultury. Przesłaniem Muzeum jest zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego Sosnowca oraz upowszechnianie kultury materialnej i duchowej miasta, a także Zagłębia Dąbrowskiego, poprzez wieloletnie gromadzenie pamiątek przeszłości i badanie naukowe.

Ciekawostki:

Bracia Schön przybyli do Sosnowca (ówcześnie położnego na zachodnich krańcach Imperium Rosyjskiego) – byli przemysłowcami- fabrykantami, ale i społecznikami. Wybudowali tu dwie fabryki włókiennicze: przędzalnię wełny czesankowej na Środuli (przy ul. Chemicznej) i przędzalnię wełny wigoniowej przy obecnej ul. 1 Maja. Zyski wykorzystano częściowo do uruchomienia w 1902 r. kolejnego zakładu trykotaży i pończoch w Sielcu. Przedsiębiorstwo działało poprzez spółkę o nazwie Dom Handlowy C.G. Schön. Przed I wojną światową należało do największych tego typu, działających w Królestwie Polskim i w Rosji. Franz starał się o nadanie praw miejskich osadzie Sosnowice, a potem zasiadał w pierwszej radzie miejskiej i był jednym z 4. honorowych radnych.

W bezpośrednim sąsiedztwie swoich zakładów bracia wybudowali też osiedla dla robotników i urzędników oraz swoje rezydencje. Współfinansowali też przedsięwzięcia publiczne, organizowali akcje charytatywne (np. wraz z H. Dietlem ufundowali Cerkiew Świętych Wiery, Nadziei i Lubowy i matki ich Zofii), a ich spadkobiercy, żyjący w Sosnowcu do 1945 r. wspierali polski ruch oporu w czasie II wojny światowej.

Zamek Sielecki
Wille, pałace, założenia
Sosnowiec, ul. Zamkowa 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kamienna, dwukondygnacyjna budowla, o trzech skrzydłach, z trzema niewysokimi wieżami, z dachami namiotowymi (część murów może pochodzić nawet z XV w.). W murach zachowane otwory strzelnic kluczowych, podkreślające dawny, obronny charakter założenia.

Obecnie siedziba Sosnowieckie Centrum Sztuki.

Ciekawostki:

Książę pszczyński Ludwig Anhalt-Coethen (arystokrata pruski, jeden z właścicieli Sielca) w XIX w. odbudował zamek po pożarze i przekomponował ogród zamkowy, a kolejni dziedzice (ród Renardów) nadali warowni obecny kształt (pałac na rzucie podkowy). Spadkobiercy Renardów utworzyli Gwarectwo Hrabiów Renard, z siedzibą w pałacu, które funkcjonowało do końca II wojny światowej.

Pałac Dietla
Wille, pałace, założenia
Sosnowiec, ul. Żeromskiego 2a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jedna z najpiękniejszych budowli rezydencjonalnych w województwie śląskim, w stylu neobarokowym, z końca XIX w. Pałac był wybudowany przez niemieckiego przedsiębiorcę Henryka Dietla. Wnętrza pałacu charakteryzują się bogatym wystrojem, nawiązującym do różnych styli rokoko, neobarok, romanizm, klasycyzm. Obecna forma jest efektem przebudowy i rozbudowy pierwszego domu Dietla z lat 80. XIX w., którą kierował warszawski projektant Antoni Jabłoński-Jasieńczyk.

Obecnie to centrum konferencyjno-biznesowe i artystyczno-kulturalne. Możliwe jest także zwiedzanie z kustoszem od maja do grudnia (lecz w określonych terminach).

Ciekawostki:

Heinrich (Henryk) Dietel był niemieckim przemysłowcem, zaangażowanym w utworzenie miasta Sosnowiec i jego rozwój gospodarczy, a także działaczem społecznym i charytatywnym (przyczynił się do rozwoju oświaty i budowy wielu świątyń w Sosnowcu, w tym – wspólnie z braćmi Schöen – Cerkiew Świętych Wiery, Nadziei i Lubowy i matki ich Zofii). W 1903 r. został członkiem pierwszej Rady Miejskiej. Uruchomił w Sosnowcu pierwszą w Królestwie Polskim przędzalnię wełny czesankowej.

Dwór Mieroszewskich
Wille, pałace, założenia
Sosnowiec, ul. Dworska / ul. Szpitalna 1
Dojazd
Opis:

Piętrowy budynek, murowany na rzucie prostokąta; nazywany „pałacykiem gościnnym”. Obecna forma jest prawdopodobnie efektem przebudowy w drugiej poł. XIX w. Położony na terenie parku, z którym tworzy zespół pałacowo-parkowy. To jedna z trzech rezydencji Mieroszewskich na terenie Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego (pozostałe w Będzinie-Gzichowie i w Siemianowicach Śląskich) – jednego z potężniejszych rodów pogranicza małopolsko-śląskiego).

Uwagi:

Obiekt nie jest dostępny dla zwiedzających. Mieści się w nim Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki.

Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP
Świątynie
Sosnowiec, ul. Kościelna 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół zbudowany w 1899 r. w stylu eklektycznym, na planie krzyża łacińskiego. W roku 1901 oddana została do użytku plebana. Jest najważniejszą świątynia katolicka Sosnowca.

Cerkiew prawosławna pw. Wiery, Nadziei, Luby i matki ich Zofii
Świątynie
Sosnowiec, ul. Jana Kilińskiego 39
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Świątynia została wzniesiona w latach 1888 -89, przy sosnowieckim dworcu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Cerkiew prawosławna Wiery, Nadziei i Luby jest jedyną istniejącą z trzech sosnowieckich cerkwi prawosławnych oraz jedną z dwóch placówek prawosławnych w województwie śląskim.

Cerkiew wpisana z cegieł i kamienia. Składa się z 5 części. Środkową część świątyni przykrywa kopuła, którą widać tylko z zewnątrz, ponieważ całość uwieńczona jest cebulastym hełmem.

Wnętrze budowli w odróżnieniu od wyglądu zewnętrznego, nosi na sobie znaki okcyndentalizacji – jest jasne, wykonane w stylu klasycystycznym. Dębowy ikonostas (wym. 4,7 x 7 m), którego twórcą był artysta moskiewski Liebiediew, a fundatorami bracia Schön, także posiada znaki wpływów zachodnich – szczególnie widoczne jest to w stylu ikon.

Cerkiew wpisana do rejestru zabytków.

Kościół im. św. Jana (kościół parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Sosnowcu)
Świątynie
Sosnowiec, ul. S. Żeromskiego 4
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół zbudowany na bazie hali fabrycznej przędzalni czesankowej z 1880 r., zaadaptowanej w 1886 r., na potrzeby nabożeństw – z inicjatywy Heinricha Dietla (fabrykanta i filantropa). Następnie rozbudowany o wieżę wg projektu Ignatza Grünfelda (niemieckiego architekta pochowanego na kirkucie przy ul. Kozielskiej w Katowicach), którą podwyższono w latach 1909 – 1910 r.,. Budynek ma ostatecznie formę eklektyczną z elementami neobaroku; są na nim 2. tablice: pierwsza (z datą 1880 r.), upamiętniająca budowę hali lub pierwsze odprawione tu nabożeństwo luterańskie, druga z błędną informacją, że kościół wybudowano w poł. lat 90 XIX w.

Cmentarz żydowski w Sosnowcu
Kultura żydowska
Sosnowiec, ul. Pastewna
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz założony prawdopodobnie pod koniec XVII wieku. Zlokalizowanych jest ok. 300 macew. Interesujące są, rzadko spotykane w sztuce żydowskiej symbole na macewach,  takie jak: wizerunek konia czy orła z polskiego godła państwowego.

Muzeum w Gliwicach – Willa Caro
Zabytkowe i historyczne
Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Willa Caro z końca XIX w. (1882 – 1885), zbudowana w stylu neorenesansowym. Wnętrze bardzo reprezentacyjne, eklektyczne, reprezentujące różne style (od neorenesansu, przez neobarok, po empire i biedermeier). We wnętrzach pozostał dobrze zachowany wystrój: bogato zdobione stropy, boazerie, parkiety, stolarka drzwiowa i okienna. Nazwa pochodzi od nazwiska gliwickiego przemysłowca, Oscara Caro, do którego należała. W 1934 roku została przekazana przez miasto na stałą siedzibę Muzeum.

Ciekawostki:

Oskar Caro, niespełna 30-letni (syn właściciela huty Hermina w Łabędach) przyjechał z Wrocławia do Gliwic na początku lat 80. XIX w. Ożenił się z Florą Lubowski, a w prezencie ślubnym otrzymali willę, prawdopodobnie wg. projektu teścia (Salomona Lubowskiego) i właściciel firmy budowlanej.

W 1883 r. Oscar i jego brat Georg stali się właścicielami huty Julia w Bobrku pod Bytomiem, a w 1887 r. połączyli hutę Hermina w Łabędach (Gliwice) z fabryką drutu Heinrich Kern & Co i hutą Baildon w Katowicach (tworząc koncern Oberschlesische Eisenindustrie AG für Bergbau und Hüttenbetrieb – Górnośląskie Hutnictwo Sp. z o.o. dla Górnictwa i Hutnictwa, z siedzibą w Gliwicach).

Ruiny Teatru Victoria
Zabytkowe i historyczne
Gliwice, al. Przyjaźni 18
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Obecnie scena Ruiny Teatru Victoria/ Scena przy Alei Przyjaźni to część Teatru Miejskiego.  Obiekt utrzymywany jako stała ruina, jest jednym z najciekawszych obiektów kulturalnych w regionie i służy prezentowaniu niestandardowych przedsięwzięć artystycznych. Mieści około 300 widzów. Scena czynna jest w okresie wiosenno-letnim.

Ciekawostki:

W 1890 r. rozpoczęto budowę kompleksu kulturalno-rozrywkowego, gdzie działał też Teatr Miejski Victoria. Budynek był wielokrotnie przebudowywany. Cały kompleks obejmował również” kamienice, hotel, kawiarnię, zakład kąpielowy i lokale usługowe.

W 1945 r. budynek został podpalony przez Armię Radziecką, ale szczęśliwie pożar nie objął całości dzięki zabezpieczeniom ogniowym. Znacznie ucierpiała sala widowiskowa ze sceną i foyer oraz spaliło się wyposażenie, dekoracje, część drewnianych konstrukcji. Obiekt wadliwie zabezpieczono, co doprowadziło m.in. do uszkodzenia ścian.

W latach 90. podjęto prace mające na celu przystosowanie ruin do sezonowego użytkowania. W 1996 r. udało się otworzyć teatr ponownie dla publiczności.

Budynek dawnej Poczty Głównej
Zabytkowe i historyczne
Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budowa obiektu rozpoczęła się w maju 1904 r., oddana do użytku została w lipcu 1906 r. Budynek został wzniesiony w stylu historyzmu z dominacją elementów neogotyckich.

Ciekawostki:

Gliwicka poczta rozwijała się bardzo szybko i wprowadzała nowości do usług: w roku 1907 w budynku pojawił się urząd telegraficzny, w 1910 r. zainstalowano maszynę do wydawania znaczków, w  1925 r. wprowadzono pocztę lotniczą. Obiekt od momentu powstania nie zmienił swojego przeznaczenia.

Zamek Piastowski
Średniowieczne i renesansowe
Gliwice, ul. Pod Murami 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Zamek Piastowski z II poł. XVI w., to 2-piętrowy ceglany budynek rozmieszczony między basztami z XIV w.; podlegał przebudowom w kolejnych dziesięcioleciach (m.in. zmieniono wygląd średniowiecznych baszt).

Obecnie to Oddział Muzeum w Gliwicach (prezentowane są zbiory archeologiczne, historyczne i etnograficzne).

Ciekawostki:

Zamek pełnił różne funkcje, jako: arsenał miejski, magazyn, więzienie. Pierwotnie był siedzibą Fryderyka von Zettritza (Cetrycza) – dzierżawcy miasta (stąd do 1945 r. zwany dworem Cetrycza).

Muzeum Górnośląskie
Zabytkowe i historyczne
Bytom, pl. Jana III Sobieskiego 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka otwarta w 1932 r., wybudowana w stylu modernistycznym (z lat 1929–1930), według projektu A. Stütza i H. Hettlera; zrealizowano tylko połowę obiektu z powodu światowego kryzysu ekonomicznego.

W muzeum funkcjonuje obecnie pięć działów merytorycznych: Archeologii, Etnografii, Historii, Przyrody i Sztuki oraz działy pomocnicze: m.in. Edukacji czy Dział Promocji i Wydawnictw. Muzeum posiada także specjalistyczną bibliotekę, w której zgromadzono około 61.000 woluminów.

Ciekawostki:

Dzięki placówce udało się ocalić eksponaty Muzeum Śląskiego w Katowicach, którego całkiem nowy, jeszcze niedziałający gmach, został rozebrany zaraz na początku wojny przez Niemców. W latach 1943 – 1944 najcenniejsze zbiory (również katowickie) ewakuowano do zachodniej części Górnego Śląska. W wyniku walk frontowych, zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników budynek uległ uszkodzeniu, a część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu.

Dodatkowe informacje:

W niedzielę wstęp bezpłatny na wystawy stałe.

Kościół Obrządku Ormiańskiego św. Trójcy
Świątynie
Gliwice, ul. Mikołowska 8
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół z I poł. XIX w. (1836 – 1838) w stylu klasycystycznym. Od 1945 r. służący katolicy obrządku ormiańskiego, którzy do Gliwic trafili z Kresów Wschodnich w wyniku przesiedleń po II wojnie światowej (to jedna z trzech parafii ormiańskokatolickich w Polsce). Jednocześnie to Sanktuarium Matki Bożej Łysieckiej (w ołtarzu głównym znajduje się wizerunek Madonny z Łyśca, na dzisiejszej Ukrainie).

Ciekawostki:

Na zewnątrz kościoła w 2011 r. ustawiono chaczkar – krzyż wotywny, upamiętniający ofiary rzezi Ormian, dokonanej przez Turków w 1915 r. i ludobójstwo, dokonane na Polakach na Kresach podczas II wojny światowej.

Katedra św. Piotra i Pawła
Świątynie
Gliwice, ul. Jana Pawła II 5
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół wybudowany w latach 1896-1900, autorem projektu był architekt Georg Kuczora. Początkowo parafia była kościołem filialnym gliwickiej parafii Wszystkich Świętych. W 1908 roku nastąpiło erygowanie parafii pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. W kościele znajdują się organy wybudował Kurzer z Gliwic w 1900 roku, posiadały 42 głosy. Przebudowała je austriacka firma Rieger w 1936 roku, powiększając je do 54 głosów. Wnętrze kościoła jest utrzymane w stylu neogotyckim.

Dom Tekstylny Weichmanna
Modernistyczne
Gliwice, ul. Zwycięstwa 37
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jeden z najwybitniejszych przykładów niemieckiego modernizmu z Polsce. Zaprojektowany jako dom handlowy przez światowej sławy architekta Ericha Mendelsohna. Wiele znanych późniejszych niemieckich domów towarowych było na nim wzorowanych. 
Obiekt został wybudowany w 1921 r. wg projektu niemieckiego architekta Ericha Mendelsohna. Budynek powstał na planie nieregularnym, zbliżonym do prostokąta. Jest wczesnym przykładem budynku o konstrukcji z żelbetu uzupełnionego cegłami. Ma dwa piętra oraz niewielką nadbudowę uznawaną za trzecie piętro. Nakryty jest płaskim dachem. Widoczny jest podział na część handlową, obejmującą parter i pierwsze piętro oraz część prywatną na dwóch wyższych kondygnacjach.

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Dawne Liceum im. Eichendorffa
Modernistyczne
Gliwice, ul. Konarskiego 18
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek powstał w latach 1927-1930, zaprojektowany został przez miejskiego radcę budowlanego, Karl Schabik, z pomocą kilku współpracowników. Budynek jest monumentalna, żelbetową budowlą, złożoną z dwóch, połączonych ze sobą, prostopadłościanów, przykrytych czterospadowymi dachami. Warte uwagi są wystające przed front elewacji, wieloboczne klatki schodowe, które przypominają dzioby transatlantyków. Wejście do budynku ozdobiono czterema płaskorzeźbami dziewcząt, autorstwa prof. Hansa Dammana. Wnętrze jest proste i funkcjonalne, z odsłoniętymi elementami konstrukcyjnymi.

Obecnie w budynku znajduje się Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach.

Stary cmentarz żydowski Na Piasku w Gliwicach
Kultura żydowska
Gliwice, ul. Na Piasku 9
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kirkut założony na początku XIX w. (ok 1815 r.). Ostatni pochówek odbył się tu w 1937 r. Zachowało się ok. 500 nagrobków. Większość z nich to macewy wykonane z piaskowca, z których najstarsze pochodzą z lat 20. XIX w., z inskrypcjami po hebrajsku i niemiecku. Cmentarz zamknięto w 1953 r. a nowy założono na początku XX w.

Ciekawostki:

Najbardziej znanymi osobami tu spoczywającymi są: przedstawiciele rodziny Troplowitz (Oscar Troplowitz był twórcą receptury kremu Nivea), rodzeństwo Edyty Stein, znanej jako św. Teresa od Krzyża.

Pierwsza synagoga w Gliwicach stanęła w 1812 r.

Nowy cmentarz żydowski w Gliwicach
Kultura żydowska
Gliwice, ul. Poniatowskiego 23
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz został założony w 1902 – 1903 r. Powierzchnia cmentarza wynosiła 2,5 ha. Na cmentarzu znajduje się ok. 800 grobów, z czego ok. 600 z zachowanymi nagrobkami. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1904 r.

Nowy cmentarz żydowski jest cmentarzem czynnym, jednym z trzech nekropolii żydowskich na Górnym Śląsku

Dom Pamięci Żydów Górnośląskich
Kultura żydowska
Gliwice, ul. Poniatowskiego 14
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Dawny dom przedpogrzebowy na terenie nowego cmentarza żydowskiego (kirkutu), z lat 1902 – 1903 wg projektu słynnego wiedeńskiego architekta Maxa Fleischera (to dziś jego jedyny projektu w Polsce). To prawdopodobnie drugi co do wielkości tego typu obiekt w Polsce, po Domu Przedpogrzebowym w Łodzi.

To budynek neogotycki, z czerwonej cegły klinkierowej. Hala główna- sala modlitewna (10,5 m z 17,6 m, wys. 10 m) ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, ozdobionym malowidłem przedstawiającym gwiaździste niebo, w ścianach szczytowych dwa monumentalne okna witrażowe, a na posadzce ornament ułożony z czarno-białych płytek ceramicznych (w jednej z toalet zachowane są oryginalne płytki, nieco już wytarte).

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Obecnie to oddział Muzeum w Gliwicach (obiekt w rejestrze zabytków).

Ciekawostki:

Pierwotnie budynek podzielony był na 3 części: sala modlitewna, z której można było wyjść bezpośrednio na cmentarz; kostnica, gdzie przygotowywano ciało zmarłego do tradycyjnego pochówku, mieszkania stróża budynku. Podczas II wojny światowej budynek pełnił funkcje magazynu wojskowego i dlatego nie uległ zniszczeniu. W latach powojennych użytkowany był przez Gminę Żydowską, ale z czasem zrezygnowano i budynek niszczał; w 2007 r. Gmina Żydowska przekazała go miastu.

Hotel „Admiralspalast” w Zabrzu
Modernistyczne
Zabrze, ul. Wolności 305
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek w stylu modernistycznym, zaprojektowany przez berlińskich architektów Richarda Bielenberga i Josefa Mosera. Wyróżnia się unikatową bryłą z mocno podkreślonym narożnikiem i z kopułą o średnicy 11 m, a także zdobionymi elewacjami, z płaskorzeźbami ludzkich głów, symbolizujące przedstawicieli ras pięciu kontynentów. To jeden z najbardziej reprezentacyjnych obiektów Zabrza.

W 1924 r. działkę zakupił Bruno Kretzschmar, właściciel Admiralspalast z Chemnitz, gdzie wzniósł hotel wraz z kompleksem gastronomicznym. W 1926 r. na parterze została otwarta piwiarnia w stylu bawarskim (na ok. 250 osób), następnie pomieszczenia na pierwszym piętrze: kawiarnia, restauracja z podestem dla orkiestry i parkietem tanecznym (na ok. 500 osób). Problemy finansowe spowodowały opóźnienia prac. W 1927 r. właściciele sprzedali prawo własności do hotelu spółce Admiralspalast Sanierung GmbH, która dokończyła budowę, a pomieszczenia hotelowe od drugiej do czwartej kondygnacji oddano do użytku w 1928 r. (48 pokoi wyposażonych w umywalki z bieżącą wodą), na piątym piętrze były pomieszczenia gospodarcze, a na dachu ogród z kręgiem tanecznym (dla ok. 350 gości). Po II wojnie światowej także był tam hotel, lecz zmieniał nazwy (Prezydent, Przodownik, Monopol). Największe przebudowy były w latach 90. XX w. (m.in. zmieniono wystrój wnętrz na potrzeby salonu gier, a pomieszczenia piwniczne i pierwszego piętra na potrzeby banku). W krótkim czasie hotel stał się jednak niszczejącym pustostanem. W 2022 r. został kupiony przez miasto Zabrze i planowany jest jego gruntowny remont, przywracający dawną świetność.

Dodatkowe informacje:

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Kościół św. Józefa w Zabrzu
Świątynie
Zabrze, ul. Roosevelta 102
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jeden z najcenniejszych przykładów architektury sakralnej w stylu modernistycznym na Górnym Śląsku, z lat 1930 – 1931. Wybudowany na rzucie łuku (nawiązując do starożytnych budowli rzymskich i świątyń wczesnochrześcijańskich), z cegły o różnych odcieniach i różnym stopniu wypalenia (ułożonej w wątku wendyjskim), celowo z różnych cegielni. Fronton to potrójny rząd arkad umieszczony między dwoma surowymi wieżycami z płaskim zwieńczeniem, kojarzącymi się rzymskimi akweduktami (motyw ten powtarza się w otworach wieży, wewnętrznym obejściu i oknach). Witraże okienne w ciemnych kolorach, a najjaśniejsze miejsce kościoła to część ołtarza głównego, wysoko uniesiony nad posadzkę, wg projektu Dominikusa Böhm’a z Kolonii (jego styl ma specyficzny klimat: surowość, monumentalizm, konstrukcja, stosowanie symboliki, gry światłem, itp.). Uważał, że architekt powinien projektować obiekt całościowo: od bryły po wyposażenie i detal (był twórcą m.in. wnętrz, mebli, witraży).

Cmentarz żydowski w Zabrzu
Kultura żydowska
Zabrze, ul. Cmentarna 15
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz założony w 1872 r., powodem założenia było powstanie gminy żydowskiej w Zabrzu. Na cmentarzu znajdują się skromne macewy, ale również monumentalne grobowce rodzinne, które należy uznać za symbol częściowej asymilacji społeczności żydowskiej z pruska. Powierzchnia cmentarza wynosi ok. 2,2 ha. Ostatni pochówek nastąpił w 1954 r.

Muzeum Miejskie Sztygarka
Zabytkowe i historyczne
Dąbrowa Górnicza, ul. Legionów Polskich 69
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Budynek, w którym obecnie mieści się muzeum wybudowany został w latach 1839-1842 z inicjatywy Zarządu Banku Polskiego w Warszawie. Była to siedziba Zarządu Zachodniego Okręgu Górniczego, a od 1889 r. Szkoła Górnicza i Hutnicza, zwana Sztygarką. W 2010 r. została udostępniona do zwiedzania jako podziemna trasa turystyczna.

Ciekawostki:

Budowa Kopalni Ćwiczebnej przy Państwowej Szkole Górniczej i Hutniczej rozpoczęła się w 1927 r. w celu zaznajamiania uczniów z różnymi urządzeniami górniczymi, dokonywania pomiarów z zakresu wentylacji i miernictwa podziemnego, wykonywania ćwiczebnych drążeń wyrobisk, itp.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Pałac Tiele-Wincklerów w Miechowicach
Wille, pałace, założenia
Bytom, ul. Dzierżonia 30
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pozostałości pałacu z początku XIX w., rozbudowywanego w II poł. XIX w. Do dziś zachował się jedynie fragment zachodniego skrzydła (jedna dziesiąta murów), Wieża Wodna, która mieściła urządzenia wodociągowe (jedna z trzech wież) i rozległy, 150-letni park ze starym drzewostanem (w tym: buki zwyczajne w wieku ok. 190 lat i platan klonolistny ok. 200-letni, o obwodzie 568 cm).

Pałac był 2-kondygnacyjny, w stylu klasycystycznym, z początku XIX w. (1817 r.), zbudowany przez architekta Ignatz’a Domes’a. W latach 1855-1859 nastąpiła rozbudowa pałacu w stylu będącym odmianą angielskiego neogotyku, według projektu architekta Richarda Lucae’a.

Ciekawostki:

Nazwa pałacu opisywana jest nazwiskiem Tiele-Winckler, co wynikało ze zmieniających się powiązań rodzinnych (to połączenie dwóch nazwisk Wincler i Tiele w 1854 r. – męża córki i męża wnuczki Domes’a).

Całe założenie pałacowe nie zostało jednak zrealizowane z powodu niedostatecznych dochodów wskutek spadku cen na rynkach. W 1945 r. pałac spłonął krótko po zajęciu przez wojska radzieckie, a po latach ruiny (za wyjątkiem niewielkiego fragmentu) wysadzono w powietrze.

W 2020 r. wykonano prac budowlane i adaptacyjne, co pozwoliło na nadanie obiektowi nowej funkcji kulturalnej.  Obiektem zarządza Bytomskie Centrum Kultury organizując wystawy, koncerty kameralne, spotkania autorskie, warsztaty i inne imprezy kulturalne dla mieszkańców. Pałac w Miechowicach to obecnie przestrzeń kulturalnej i kreatywnej działalności, nastawionej na edukację kulturową, odkrywanie tożsamości miejsca i regionu, łączenie pokoleń oraz współpracę międzysektorową.

Budynek kina Gloria
Modernistyczne
Bytom, ul. Szymanowskiego 2
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jednosalowe kino, które rozpoczęło działalność 1931 r. Budynek ośmiokondygnacyjny zbudowany na konstrukcji stalowej. Bryła składa się z wielu wzajemnie przenikających się sześcianów. Jest budynkiem funkcjonalistycznym, charakteryzującym się bardzo surową, oszczędną formą. Elewacja obiektu pokryta jest jasną ceramiką. Budynek został zaprojektowany jako kompleks mieszkalno-rozrywkowy. Pierwotnie mieścił w sobie lokale mieszkalne, kawiarnię, salę dancingową oraz kino.

Kościół p.w. św. Pawła w Rudzie Śląskiej
Świątynie
Ruda Śląska, plac Jana Pawła II 5
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół z lat 1911 – 1912, w stylu neoromańskim, wg projektu Johannesa Franciscusa Klompa z Dortmundu. Elewacje bogato ukształtowane, z licznymi płaskorzeźbami z wyobrażeniami świętych i Chrystusa, wieże z oryginalnymi, miedzianymi hełmami. Przed fasadą dwie potężne rzeźby: św. Floriana i św. Barbary – patronów śląskich robotników (autorstwa bytomskiego artysty Mathiasa Beule’a).

Ciekawostki:

Zabudowa w typie bazylikowym, na planie krzyża łacińskiego, o dł. 68 m, szer. 32 m, wys. wieży 58 m. Kopuły miedziane stanowią bogatą dekorację kościoła, architektoniczną i rzeźbiarską. Duża rozeta z dwoma rzędami 8. Baranków. Nad całością dominuje scena ukrzyżowania Jezusa z figurą Matki Bożej i św. Jana. Na pozostałych elewacjach kościoła znajdują się liczne figuralne płaskorzeźby świętych, łacińskie napisy – cytaty z Pisma Świętego i elementy z kamienia.

Zobacz także:

Więcej o historii kościoła na stronie miejskiego konserwatora zabytków (także w j. angielskim i niemieckim): https://www.wirtualnaruda.pl/1287.html

Stary cmentarz żydowski w Bytomiu
Kultura żydowska
Bytom, ul. Piastów Bytomskich 3
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pozostałością starego cmentarza żydowskiego jest tablica pamiątkowa i wiekowy starodrzew przy ul. Piastów Bytomskich. W latach 1989 – 1992 z inicjatywy bytomskiego oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, przy pomocy uczniów bytomskiej „budowlanki”, wykonano Ścianę Pamięci z zabytkowych nagrobków na nowym kirkucie przy ul. Piekarskiej.

Ciekawostki:

Historia kirkutu sięga I poł. XVIII w. (1732 r.), kiedy Israel Böhm otrzymał od hrabiego Henckel von Donnersmarcka grunt na wałach miejskich na założenie cmentarza dla bytomskiej gminy żydowskiej i 14 pobliskich miejscowości. Cmentarz powiększono w 1848 r., a potem zastąpił go nowy przy ul. Piekarskiej (do 1897 r.). Przetrwał czasy Holocaustu, a dopiero w 1965 r. władze miejskie przewiozły kamienie nagrobne na Cmentarz Komunalny.

Diaspora żydowska w Bytomiu była duża: na początku XIX w. (1809 r.) wybudowano pierwszą w mieście synagogę. Okazała się zbyt mała, a po jej rozebraniu zbudowano nową w 1869 r. Została jednak zniszczona przez nazistów w „Kryształową Noc” z 9 na 10 listopada 1938 r.

Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu
Kultura żydowska
Bytom, ul. Piekarska 56
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz został utworzony w 1866 r. i zajmuje ok. 1,2 ha. Podczas inwentaryzacji doliczono się ok. 1474 grobów. Cmentarz otoczony jest murem. W jego linii znajduje się do pogrzebowy oraz dom mieszkalny opiekuna nekropolii.

Cmentarz wpisany do rejestrów zabytków.

Zegar słoneczny w Nowym Bytomiu
Rzeźby i pomniki
Ruda Śląska, ul. Niedurnego 30
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zegar na południowej elewacji budynku z 1910 r., przy ul. Niedurnego 30 w Rudzie Śląskiej (Nowy Bytom).

Ciekawostki:

Nazwa dzielnicy Nowy Bytom w Rudzie Śląskiej odwołuje się do miasta Bytom sięga podziału plebiscytowego Górnego Śląska, kiedy teren ten przypadł Polsce i został nazwany Nowym Bytomiem, a właściwe miasto Bytom przyłączone zostało do Niemiec.

Schrony bojowe w Rudzie Śląskiej
Militarne
Ruda Śląska, ul. K. Goduli 41
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Grupa umocnień w Goduli oraz na obrzeżach Chropaczowa i Lipin z lat 1937 – 1938, obejmująca 5 schronów bojowych i towarzyszące im obiekty (np. nieco zdewastowany ciężki schron bojowy nr 18, schron nr 16, zdewastowany schron 16a, schron magazynowy nr 5 z wejściem zalanym wodą i obiekt pozorno-bojowy nr 20 – dziś zasypany). Najbardziej znany to schron nr 19, z kopułą obserwacyjno-bojową (dodatkowo posiadał izbę dla drużyny wypadowej).

Obiekt w dobrym stanie, lecz dotychczas nie został udostępniony do zwiedzania (władze Rudy Śląskiej rozważają przeznaczenie go na cele muzealne).

Ciekawostki:

W drugiej połowie 1933 r. wraz z dojściem Hitlera do władzy, w polskim sztabie zatwierdzono projekty pierwszych obiektów obronnych; już do 1936 r. wzniesiono umocnienia w rejonie: Bobrownik, Kochłowic i Dąbrówki Wielkiej; ich zadaniem było zabezpieczenie drogi prowadzącej od strony Bytomia, skąd spodziewano się ataku niemieckiego.

Brama Słońca
Współczesne
Tychy, ul. R. Dmowskiego 31-33
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Brama Słońca to postmodernistyczny budynek mieszkalny na osiedlu U w Tychach. Wybudowany w latach 1979 – 1983. Zaprojektowany został przez Zdzisława Łojewskiego i Kazimierza Wejcherta jako blok mieszkalny przeznaczony na wynajem dla osób oczekujących na przydział mieszkania docelowego. Nazwa budynku nawiązuje do barw nieba podczas wschodu słońca. Budynek posiada 13 kondygnacji naziemnych w dwóch połączonych ze sobą łącznikami wieżach, na jego terenie znajduje się także żłobek, przedszkole oraz biblioteka.

Tychy znane są fanom powojennej architektury, bo to miasto powstało właśnie w tym okresie i może poszczycić się wieloma wybitnymi realizacjami z epoki.

Osiedle Nad Jamną
Układy urbanistyczne
Mikołów, ul. Ludwika Waryńskiego 22-40
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Postmodernistyczne osiedle mieszkaniowe w Mikołowie zaprojektowane przez Stanisława Niemczyka jednego z najoryginalniejszych architektów w regionie (architekta nazywano pierwszym polskim postmodernistą). Wybudowane w latach 1983-1986. Składa się z zespołu 12 budynków mieszkalnych o maksymalnie 5 kondygnacjach naziemnych.  Niektóre budynki posiadają punkty handlowo-usługowe na parterach. Zastosowane rozwiązania były przeciwieństwem do tzw. wielkiej płyty. Nowością było odwołanie się do architektury tradycyjnej, zabytkowej, wykorzystującej cegłę i wysokie dachy, zróżnicowane pod kątem detalu i jednocześnie kreującej kameralne przestrzenie miejskie – pierzeje, uliczki i zaułki.

Kościół Ducha Świętego w Tychach-Żwakowie
Świątynie
Tychy, ul. Myśliwska 43
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół zbudowany w latach 1978-1983, według projektu znanego polskiego architekta Stanisława Niemczyka. Należy do wyróżniających się budynków sakralnych, zrealizowanych po II wojnie światowej w Polsce zarówno pod względem bryły, jak i unikatowych polichromii jednego z najwybitniejszych malarzy polskich XX w., Jerzego Nowosielskiego, inspirowanych malarstwem bizantyjskim. To jedyny Kościół w regionie z takim malarstwem i jeden z niewielu w Polsce. Unikatowe projekty niektórych elementów polichromii mieszczą się w zbiorach Muzeum Miejskiego w Tychach.

Ciekawostki:

Jerzy Nowosielski (1923, Kraków – 2011 tamże): polski malarz, rysownik, scenograf, filozof i teolog prawosławny, uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych ikonopisarzy. Jego ojciec był Łemkiem obrządku greckokatolickiego i pochodził z powiatu sanockiego, a matka była Polką o niemieckich korzeniach. Tworzył ikony, zwykle o kompozycjach figuralnych i pejzażach, płasko malowane formy, obwiedzione konturem; tworzył też monumentalne dekoracje ścienne w kościołach.

Rok 2023 r. ustanowiono Rokiem Jerzego Nowosielskiego, Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 2022 r.

Dodatkowe informacje:

Wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego.

Kościół św. Franciszka z Asyżu i św. Klary w Tychach (Mały Asyż)
Świątynie
Tychy, ul. Paprocańska 90
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół św. Franciszka z Asyżu i św. Klary (tzw. Mały Asyż) to kościół i klasztor (w budowie od 2000 r.), wg projektu znanego architekta, Stanisława Niemczyka (inspirowanego miejscami związanymi z życiem św. Franciszka). Projekt zakłada: 5 wież, nawiązujących do ran Chrystusa i stygmatów św. Franciszka. Pierwsze cztery wieże (wys. 40 m), nawiązują kształtem i umiejscowieniem do gwoździ z krzyża, a piąta stalowa, jeszcze nie ukończona (docelowo o wys. 70 m) ma przypominać płomień jako symbol serca Jezusa. Obiekty mają nawiązywać do architektury średniowiecznej, zwłaszcza do bazyliki św. Franciszka w Asyżu – stosowane materiały to beton i jasny dolomit z Libiąża (co ma nawiązywać do klimatu Umbrii).

Pomnik Walki i Pracy – „Żyrafa”
Rzeźby i pomniki
Tychy, ul. Edukacji
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pomnik Walki i Pracy (tzw. Żyrafa) z 1975 r. to charakterystyczny – orientacyjny punkt miasta, przed którym obecnie odbywają się liczne imprezy miejskie (np. Dni Tyskie, Święto Czekolady obchodzone co roku 22 lipca, jako nawiązanie do czasów PRL i ówczesnego święta państwowego).

Ciekawostki:

Pomnik miał być miejscem składania kwiatów, np. przez nowożeńców, na wzór świeckiej tradycji ze Związku Radzieckiego (obok znajdował się Urząd Stanu Cywilnego).

Pałac Kultury Zagłębia
Współczesne
Dąbrowa Górnicza, plac Wolności 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek 3-kondygnacyjny z lat 1951-1958, w stylu socrealistycznym, z elewacją z czerwonej cegły i piaskowca, wg projektu architekta, Zbigniewa Rzepeckiego. To przykład architektury minionej epoki: monumentalna forma i bogata ornamentyka, wnętrza marmurowe, przestronne hole z masywnymi filarami, ściany pokryte kaflami ręcznie malowanymi, zabytkowa drewniana boazeria i duże tafle luster.

Ciekawostki:

Koncepcja budowy Pałacu Kultury Zagłębia powstała w 1945 r. z inicjatywy wojewody śląsko-dąbrowskiego i wicepremiera, gen. Aleksandra Zawadzkiego. Do jego budowy posłużyły m.in. marmury i kamienne bloki ze zburzonych ruin Pałacu Kawalera (zwanego Śląskim lub Małym Wersalem) w Świerklańcu.

Na przestrzeni lat instytucja zmieniała swoją nazwę (w 1964 r. na Pałac Kultury Zagłębia, a w 1992 r. na. Dąbrowski Pałac Kultury).

Obejmuje: Salę Teatralną (588 miejsc) ze sceną obrotową o średnicy 11 m, Piwnicę Teatralną (90 miejsc), Salę Konferencyjną I (100 miejsc) i Salę Konferencyjną II (50 miejsc), Salę Agora (typowa sala bankietowa z zapleczem cateringowym (150 miejsc), Salę Kameralną z fortepianem (100 miejsc), Salę Kinową (88 miejsc), Salę taneczną i Salę baletową oraz Galerię Sztuki i Kawiarnię. Jest tu też reprezentacyjna Sala Ślubów (a po generalnym remoncie w latach 2011 – 2014 studio nagrań, salę prób i pracownia plastyczna).

Poczta Główna
Zabytkowe i historyczne
Chorzów, ul. Pocztowa 1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budynek 2-kondygnacyjny w stylu neogotyckim, z końca XIX w. (1892 r.), rozbudowany po 9. latach, z charakterystyczną wieżą z ażurowym hełmem (jako pozostałość po napowietrznym systemie telekomunikacyjnym z końca XIX w.), z licznymi ozdobami na elewacji i dachu (ostrołukowe okna, okazałe drzwi główne, wieżyczki na dachu, ściany z zielonymi kształtkami). Obecnie to jeden z symboli miasta.

Ciekawostki:

Pierwszy urząd pocztowy w osadzie przemysłowej położonej przy Hucie Królewskiej (dziś Chorzów) otwarto już w 1804 r. Był podporządkowany większej placówce w Gliwicach. Po 70. latach poczta przekształcił się w Samodzielny Urząd Pocztowy, co wymusiło budowę nowej, reprezentacyjnej siedziby.

Na placu przed pocztą, pod koniec XIX w. ustawiono ponad 3-metrowy pomnik Germanii, w okresie międzywojennym zastąpiony Pomnikiem Powstańca Śląskiego (w odsłonięciu brał udział prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki), a za czasów PRL zastąpił go Pomnik Orła Białego (bez korony). Teraz w tym miejscu jest skwer z fontanną.

Bazylika pw. Matki Boskiej Anielskiej
Świątynie
Dąbrowa Górnicza, ul. Królowej Jadwigi 17
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Anielskiej Pani Dąbrowy Górniczej i Matki Zagłębia, Perła Zagłębia, Zagłębiowska Kana.

Bazylika to kościół z przywilejami Stolicy Apostolskiej. Jest to pierwsze sanktuarium w Polsce z tytułem bazyliki (probazyliki), który nadał 19 marca 1901 r. papież Leon XIII. Świątynia wybudowana została w latach 1898–1912 według projektu Józefa Stefana Pomian-Pomianowskiego w stylu neogotyckim.

W 1957 r. NMP Anielska została ogłoszona w imieniu Stolicy Apostolskiej przez prymasa Stefana Wyszyńskiego patronką Dąbrowy Górniczej i matką całego Zagłębia.

Podziemia Będzińskie i Wzgórze Zamkowe
Zabytkowe i historyczne
Będzin, ul. Górna
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Podziemia Będzińskie to niedokończony schron przeciwlotniczy z czasów II wojny światowej. Jego budowę rozpoczęto w 1943 r. w masywie wzgórza zamkowego (prawdopodobnie wykorzystano część tuneli istniejących od czasów średniowiecznych). W związku załamaniem się frontu w styczniu 1945 r. i zajęciem Będzina przez Armię Czerwoną prace przerwano (jedynymi dotychczas znanymi dokumentami dot. tego działania są fotografie znajdujące w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach, odkryte w 2010 r.).

Wzgórze Zamkowe (po rewitalizacji) to miejsce rekreacji w sąsiedztwie Będzińskiego Zamku, Podziemi, ścieżki dydaktycznej, zrekonstruowanych półziemianek i odbudowanych fragmentów wału obronnego. Zachowano historyczny układ alejek, utworzono 15 „magicznych miejsc” w formie kręgów z których każdy przeznaczony do odpoczynku, lecz ma nieco odmienny charakter.

Obecnie to część Muzeum Zagłębia. Do zwiedzania Podziemi zachęca 2 minutowy film: https://muzeumzaglebia.pl/podziemia-b%C4%99dzi%C5%84skie

Muzeum Zagłębia ponadto oferuje do zwiedzania:

  • Pałac Mieroszewskich;
  • Zamek wraz z wieżą;
  • Dom Modlitwy „Mizrachi”.
Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności
Modernistyczne
Chorzów, ul. Zjednoczenia 1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Wybudowany w 1937 roku, który był drugim pod względem wysokości „drapaczem chmur” na śląsku. Zaprojektowany przez Stanisława Tabeńskiego, który stanowił siedzibę Komunalnej Kasy Oszczędności w Chorzowie. Budynek o wysokości 38 metrów, składa się z trzech brył. Na dole umieszczono kasy, wyżej – luksusowe apartamenty oraz mieszkania pracowników (największy liczył 260 metrów kwadratowych). Elewacja różnokolorowa: piaskowe i grafitowe ściany, charakterystyczne pilastry. Efekt przyniosło również użycie tynków szlachetnych, lastrica oraz błyszczących w słońcu kryształków miki.

Żyrafa w Parku Śląskim
Rzeźby i pomniki
Chorzów, aleja Żyrafy
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jeden z  najbardziej znanych pomników znajdujących się w Parku Śląskim. Usytuowany przed jednym z głównych wejść do Parku, obok wejścia do Śląskiego Ogrodu Zoologicznego. Rzeźba została odlana w 1959 r. Za koncepcję plastyczną obiektu odpowiedzialni byli Leopold Pędziałek[w innych językach] i Leszek Dutka. Za zaprojektowaniem konstrukcji stoi Jerzy Tombiński.

Obiekt wpisany do rejestru zabytków ruchomych woj. Śląskiego.

Schron bojowy przy ul. Katowickiej 
Militarne
Chorzów, ul. Katowicka 168
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To element fortyfikacji tworzących Obszar Warowny Śląsk (OWŚ), z 1936 r., o najwyższej klasie odporności „E” (grubość betonowego stropu: 175 cm, a ścian do 2 m). Obiekt wyposażono w pancerne drzwi i zabezpieczono przed atakiem gazowym; wewnątrz: dwie kondygnacje, po siedem pomieszczeń; sąsiadował od północy z punktem oporu „wzg.304,7” w Piekarach Śląskich i od południa z oporu „Godula”. Dziś to izba muzealna.

Ciekawostki:

OWŚ to linia umocnień nadgranicznych, długości ok 60 km, zbudowanych przez państwo polskie na Górnym Śląsku, głównie w latach 1933 – 1939, w związku z przewidywaną wojną polsko-niemiecką. Umocnienia obejmowały: liczne sektory i punkty oporu z ciężkimi schronami bojowymi dla artylerii i broni maszynowej, często o dwóch kondygnacjach, a także dopełniające je rozbudowane pozycje polowe. Zadaniem umocnień była ochrona najbardziej uprzemysłowionego regionu kraju przed agresją z Niemiec. Natomiast na granicy Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska, nad rzeką Brynicą powstały budowle hydrotechniczne, które też służyły do celów obronnych.

Dla przeciwwagi – po ówczesnej niemieckiej stronie granicy z kolei w 1939 r. Wehrmacht wzniósł własny system umocnień, zwany Pozycją Górnośląską (na odcinku ok 40 km – od północy od wsi Miedary na południu po Pilchowice).

Pałac Rheinbabenów
Wille, pałace, założenia
Siemianowice Śląskie, ul. Oświęcimska 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pałac neogotycki, wybudowany ok. 1870 roku przez rodzinę von Rheinbaben, na miejscu dworu z XVI wieku, który był własnością rodu Mieroszewskich, w pobliżu kościoła, w otoczeniu parku, na którego obrzeżach znajdowały się zabudowania gospodarcze – stajnia, szklarnia, kotłownia, chlewy, stodoła oraz późniejszy neogotycki dom mieszkalny z 1909 r. dla leśniczego i ogrodnika zamkowego. W 1906 r. pałac został gruntownie przebudowany, dodano m.in. pawilon zwany oranżerią lub ogrodem zimowym. Układ pomieszczeń zachowany został do dziś, natomiast nie zachowały się żadne elementy wystroju wnętrz. Wraz z Parkiem Górnik pałac tworzy założenie pałacowo-parkowe.

Po II wojnie światowej właścicielem Zameczku stała się Kopalnia Węgla Kamiennego „Michał”, która przekształciła go w Zakładowy Dom Kultury. Następnie pałac podlegał Kopalni Węgla Kamiennego „Siemianowice”. W 1986 roku obiekt przeszedł remont generalny. Od 2009 roku obiekt należy do gminy Siemianowice Śląskie.

Od stycznia 2016 roku pałac Rheinbabenów stał się oddziałem Siemianowickiego Centrum Kultury. We wnętrzach znajduje się m.in. sala kominkowa oraz sala balowa, zwana lustrzaną, na 120 osób, połączona z oranżerią oraz kilka mniejszych pomieszczeń, w których znajdują się pracownie artystyczne. Głównym zadaniem placówki jest organizowanie i popularyzowanie zajęć dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych w sekcjach artystycznych, edukacyjnych i sportowych we wszystkich obiektach SCK. W pałacu odbywają się koncerty, konferencje oraz imprezy kulturalne i okolicznościowe.

W latach 2017-2018 przeprowadzono pierwszy etap rewitalizacji obiektu, który został sfinansowany z budżetu miasta. W ramach prac m.in. odnowiono elewację, wymieniono pokrycie dachowe oraz stolarkę okienną

Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W latach 2019-2020 natomiast wykonano prace rewitalizacyjne wewnątrz pałacu, które obejmowały: wykonanie nowych posadzek i okładzin ściennych, odtworzenie sztukaterii ściennych i sufitowych , wymianę stolarki drzwiowej oraz instalacji wewnętrznych, a także zaopatrzenie obiektu w systemy sygnalizacji alarmowej, przeciwpożarowej i oddymiania. Łącznie koszt obu etapów rewitalizacji zamknął się kwotą 11,5 mln złotych, z czego 5 mln pozyskano z funduszy UE.

W czerwcu 1995 r. obiekt został wpisany do rejestru zabytków Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Ciekawostki:

Pałac zbudowany przez ród von Rheinbabenów, który prowadzili tu rozległe interesy, a w 1892 r. kupiony przez Hugo Hohenlohe. Po II wojnie światowej pałac przejęła siemianowicka kopalnia Michał.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2021 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Osiedle im. Juliana Tuwima, Osiedle Tuwim
Układy urbanistyczne
Siemianowice Śląskie, rejon ul. Zielonej
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Osiedle mieszkaniowe położone w południowej części Siemianowic Śląskich, przy granicy z Katowicami, w dzielnicy Centrum, w sąsiedztwie Lasku Bytkowskiego.

Składa się ono z dwóch części, wybudowanych w dwóch różnych okresach: Tuwim I (Stary Tuwim), powstały w latach 50. XX wieku (rejon ul. Katowickiej, przy granicy z Katowicami) oraz Tuwim II (osiedle im. J. Tuwima lub osiedle Tuwim), powstały głównie w latach 70. I 80. XX wieku, w rejonie ulic: ks. J. Kapicy, W. Korfantego, Okrężnej i H. Wróbla.

Pierwsza część osiedla – Stary Tuwim, było po II wojnie światowej pierwszym większym osiedlem mieszkaniowym na terenie Siemianowic Śląskich i jednym z pierwszych na Górnym Śląsku.

Od 2011 roku na terenie osiedla wykonano szereg prac rewitalizacyjnych samych budynków, a także ich otoczenia oraz terenów zielonych.

Pałac Donnersmarcków (zwany Mieroszewskich)
Wille, pałace, założenia
Siemianowice Śląskie, ul. Fryderyka Chopina 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Budowę pałacu zapoczątkował w XVII wieku ród Mieroszewskich herbu Ślepowron, którzy byli właścicielami miejscowych dóbr od co najmniej XVI wieku. Z czasów Mieroszewskich pochodzi najstarsza barokowa część pałacu, nakryta łamanym dachem polskim. Pod koniec XVII wieku Mieroszewscy sprzedali swoje dobra, które przechodziły z rąk do rąk, aż wreszcie ok. połowy XVIII wieku stały się własnością rodu Henkel von Donnersmarck. Niedługo później Donnersmarckowie dokonali rozbudowy pałacu. Ucierpiał on, niestety, w okresie wojen napoleońskich, kiedy to został splądrowany. W latach ok 1830 i ok. 1850 nastąpiła kolejna przebudowa pałacu, który pod koniec XIX wieku został przez Donnersmarcków przekazany spółce Zjednoczone Huty Królewska i Laura; po II wojnie światowej pałac był pod zarządem kopalni.

W latach 1921-1926 zespół pałacowy zmodernizowano. Jego ostatnim prominentnym lokatorem w latach 1926-1932 był Józef Kiedroń – były minister w rządzie Władysława Grabskiego, w czasie pełnienia przez niego funkcji dyrektora Górnośląskich Zjednoczonych Hut Królewska i Laura.

Władze niemieckie w czasie okupacji w latach 1939-1945 nakazały przebudować reprezentacyjne sale na małe pokoje biurowe i wybić nowe otwory okienne, przez co w znacznym stopniu zniszczono zabytkowy wystrój obiektu.

Od roku 1990 kompleks pałacowy często zmieniał właścicieli, którymi kolejno byli: miasto Siemianowice Śląskie (1990), firma Silesia Sp. z o.o. (2005), firma Prestige Residences z Katowic (2011), Grupa Saternus (2013) i Inspiration Point S.A. Od 2022 roku pałac jest własnością Grupy Arche.

W międzyczasie, w 2016 roku, Rada Miasta Siemianowic Śląskich wpisała obiekt do Lokalnego Programu Rewitalizacji, co dało możliwość ubiegania się o finansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W kwietniu 2018 roku, w częściowo odnowionym pałacu, doszło do oficjalnego podpisania dokumentów związanych z przyznaną przez Urząd Marszałkowski dotacją, przeznaczoną na prowadzenie dalszych prac rewitalizacyjnych zabytkowego pałacu. Dofinansowanie gwarantuje, że ok. 80% powierzchni pałacu zostanie przeznaczone na działania społeczne.

W zrewitalizowanym obiekcie mieści się browar, produkujący naturalne niepasteryzowane piwo. Planowane są pomieszczenia przeznaczone na organizowanie wystaw, wernisaży oraz warsztatów artystycznych.

Ciekawostki:

Ród Mieroszewskich był jednym z potężniejszych rodów pogranicza małopolsko-śląskiego, to także właściciele Siemianowic od XVI w. do II poł. XVII w. Pod koniec XIX w. (kolejni właściciele: Donnesmarckowie) przekazali pałac spółce Zjednoczone Huty Królewska i Laura; po II wojnie światowej pałac był pod zarządem kopalni.

Willa Fitznera
Wille, pałace, założenia
Siemianowice Śląskie, ul. Fitznerów 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabytkowa willa przemysłowca Wilhelma Fitznera. Powstała w 1859 roku i była wtedy skromną parterową budowlą. Z biegiem lat, dzięki kolejnym przebudowom (m.in. nadbudowaniu piętra), stawała się coraz okazalsza, aby wreszcie zyskać kształt czarownego eklektycznego pałacyku. Budynek jest wzorowany na willach śródziemnomorskich, które swoją architekturą nawiązują do wzorców antycznych.

Znaczna część willi uległa spaleniu po pożarze w 1901 roku, ale po dwóch latach budynek został odnowiony. W czasie II wojny światowej pomieszczenia w willi zostały zamienione w mieszkania. Po wojnie administratorem budynku została Huta „Jedność”, a w późniejszym czasie część parterowa obiektu przeszła w ręce prywatne.

31 maja 1995 roku willę wpisano do rejestru zabytków pod numerem A/235/09.

W 2009 roku właścicielem budynku została gmina Siemianowice Śląskie. Wtedy też rozpoczęły się prace renowacyjne. Rok później, po latach stopniowego niszczenia, dzięki kompletnej renowacji, obiekt rozpoczął swą drugą młodość. Gruntownie zrewitalizowany budynek, w którym znajduje się m.in. bogato zdobiona sala widowiskowa na około 60 miejsc siedzących oraz kawiarnia, jest obecnie siedzibą oddziału Siemianowickiego Centrum Kultury, w którym odbywają się różnego typu wydarzenia kulturalne. Niektóre z nich – jak np. cykle „Czwartkowe wieczory kulturalne”, „Znani Siemianowiczanie” i „Muzyczny Elementarz Malucha” – zdążyły już trwale wpisać się w kanon siemianowickiego życia kulturalnego. Na poddaszu Willi swą siedzibę ma także prężnie działająca Grupa Plastyczna „Spichlerz ‘86”.

Ciekawostki:

Wilhelm Fitzner z Brunszwiku, w poł. XIX w. założył kuźnię przy hucie własności Donnersmarcków. Kuźnia rozwinęła się w pokaźny zakład przemysłowy, produkujący śruby, nity i nakrętki (Fitznerowska Fabryka Śrub i Nitów, później Siemianowicka Fabryka Śrub i Nitów, wreszcie Fabryka Elementów Złącznych). Utworzył również Fabrykę Kotłów Parowych, której tradycje kontynuują obecnie Wojskowe Zakłady Mechaniczne.

Wilhelm Fitzner (1833, Gliwice – 1905, Laurahütte, dziś Siemianowice Śląskie): niemiecki przemysłowiec (jego ojcem był Johann Wilhelm, mistrz kowalski Brunszwiku; w Laurahütte (dziś Siemianowice Śląskie) w latach 30 XIX w. założył kuźnię na terenie Huty Laura, należącej do Hugo I Henckel von Donnersmarcka (potem kuźnię zamieniono w kotlarnię); założył założył własną Fabrykę Nitów (Nieten Fabrik) i Fabrykę Kotłów (Kessel Fabrik). Wilhelm wraz z bratem praktykowali w fabrykach ojca, aż w latach 70. XIX przejął on obie fabryki, a Fabrykę Nitów przekazał młodszemu bratu Richardowi. Spoczywa na cmentarzu ewangelickim w Siemianowicach Śląskich.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2011 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii rewitalizacja.

Ratusz w Siemianowicach Śląskich
Zabytkowe i historyczne
Siemianowice Śląskie, ul. Jana Pawła II 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabytkowy ratusz, siedziba władz miasta Siemianowice Śląskie. Budynek powstał w 1904 roku, według projektu Johannesa Seifferta. Ma cztery kondygnacje z podpiwniczeniem i został wykonany w stylu eklektycznym, z elementami neorenesansowymi i neobarokowymi. Był kilkukrotnie przebudowany, a elewacja zewnętrzna jest efektem remontu z 2010 roku. W ratuszu mieści się część jednostek Urzędu Miasta Siemianowice Śląskie, a tym gabinety: prezydenta, zastępców prezydenta, sekretarza i skarbnika miasta. Mieści się tutaj również sala posiedzeń, w której odbywają się sesje Rady Miasta Siemianowice Śląskie.

Osiedle Nowy Świat
Układy urbanistyczne
Siemianowice Śląskie, rejon ulic: Michałkowickiej, H. Kołłątaja, F. Deji oraz Żwirki i Wigury
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Nowy Świat – kolonia domów wielorodzinnych w Siemianowicach Śląskich, położona w rejonie ulic: Michałkowickiej, H. Kołłątaja, F. Deji oraz Żwirki i Wigury, w dzielnicy Centrum.

Zabudowa kolonii powstała w latach 30. XX wieku, natomiast w latach 2015-2020 przeszła gruntowną rewitalizację. W ramach prac wykonano termomodernizację budynków mieszkalnych i remont części lokali mieszkalnych, zmodernizowano oświetlenie oraz nawierzchnie, a w pobliżu kolonii powstała także ścieżka rowerowa i plac zabaw, jak również boisko wielofunkcyjne o sztucznej nawierzchni do gry w piłkę ręczną i koszykówkę.

Zespół pałacowo-parkowy w Rybnej
Wille, pałace, założenia
Tarnowskie Góry, ul. Powstańców Warszawskich 90
Strona internetowa
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pałac z 1796 r., zbudowany z inicjatywy rodziny Warkoczów, z elementami stylu późnobarokowego (wysoki mansardowy dach) i klasycystycznego (elewacja frontowa z wysuniętym ryzalitem i trójkątnym naczółkiem). W 1856 r. został nieco przebudowany.

Od 1991 r. miasto utworzyło tu Regionalne Centrum Kultury. W 2011 r. (po zakończeniu projektu pn. Rewitalizacja Pałacu w Rybnej wraz z otoczeniem na cele kulturalne) powołano instytucję kultury Pałac w Rybnej.

Obecnie prowadzona jest tu działalność kulturalna, a także komercyjna w formie usług hotelarskich i gastronomicznych.

Pałac zlokalizowany w parku w stylu angielskim o powierzchni 2,6 ha, który porastają dęby będące pomnikami przyrody.

Ciekawostki:

W czasie II wojny światowej pałac przeszedł w ręce rodu Donnersmarcków z Brynka. Po 1945 r. były tu mieszkania komunalne (długotrwała eksploatacja doprowadziła budynek do całkowitej dewastacji). W latach 1974-1980 został odbudowany zgodnie z pierwowzorem przez Zakłady Mechaniczne „Zamet” ze Strzybnicy, przy współudziale Pracowni Konserwacji Zabytków z Krakowa.

Zamek w Tarnowicach Starych
Wille, pałace, założenia
Tarnowskie Góry, ul. Pyskowicka 39
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Zamek w stylu renesansowym, z wewnętrznym dziedzińcem, zbudowany z kamienia i cegły z XVI w. (w latach 1520 – 1570), z inicjatywy Piotra Wrochema (od II poł. XV w. właścicieli Tarnowic Starych). Zbudowany jako obiekt częściowo 2-kondygnacyjny z dachami dwuspadowym (skrzydła: zach., wsch., pd.) i 1-kondygnacyjny z dachem mansardowym, a w wyższej środkowej osi – czterospadowym (skrzydło pn.). Wieża czworoboczna, 3-kondygnacyjna, z wysokim dachem czterospadowym z czworoboczną wieżyczką.

Fasada (elewacja zach.) jest jedenastoosiowa z ryzalitem w osi środkowej o ściętych narożnikach (mieści się tu sień wjazdowa nakryta trójpolowym sklepieniem żaglastym). Na dziedzińcu wewnętrznym w przyziemiu: krużganki na filarach, a ich arkady wypełnia stolarka okienna, nad nimi (na piętrze) galeria wsparta na kolumnach.

Obecnie to Centrum Sztuki i Rzemiosła Dawnego, a także restauracja Gospoda u Wrochema i hotel z częścią konferencyjną.

Ciekawostki:

Przez lata zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli, aż w 1822 r. stał się własnością rodziny hrabiów von Donnersmarck, aż do 1945 r. (wraz z dobrami ziemskimi);. Pierwszy właściciel z tego rodu, Karol Łazarz Henkel von Donnersmarck, znacznie przekształcił zamek (m.in. zamurowano krużganki w skrzydle zach. i wsch., przekształcono sień wjazdową, powiększono otwory okienne), a otoczenie zamku nabrało cech folwarku, ze spichlerzem, oborą i stodołą. Po II wojnie światowej podlegał dewastacji, aż do 2000 r., kiedy stał się własnością prywatną.

Pałac w Nakle Śląskim
Wille, pałace, założenia
Nakło Śląskie, ul. Parkowa 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pałac 2-kondygnacyjny z II poł. XIX w., zbudowany przez Hugo Henckel von Donnersmarcka (z linii bytomsko-siemianowickiej), właściciela Nakła od 1845 r., dla swojego syna Łazarza IV. W latach 90. XIX w. przebudowany w stylu angielskiego neogotyku – dodano wieżę, nawiązującą do wzorów romańskich. Wewnątrz zachowały się sklepienia kolebkowe, sufity z fasetami i sztukateriami oraz kominek.

Pozostałości wraz z parkiem tworzą zespół pałacowo-parkowy.

Obecnie to siedziba Centrum Kultury Śląskiej – instytucji kultury Powiatu Tarnogórskiego.

Ciekawostki:

W latach 2010 – 2012 wnętrza zostały wyremontowanie. Pałac posiada certyfikat Miejsca przyjaznego dla osób z niepełnosprawnością.

Park ze starodrzewem wpisany jest w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (rosną tu m.in. takie gatunki jak: buk, dąb, jesion, klon, jawor, lipa, kasztanowiec, wiąż, tulipanowiec i robinia). Obecnie odbiega on od pierwotnego projektu, w wyniku zmian i dosadzeń, realizowanych przez lata. Otoczony jest kamiennym murem z bramami i zabytkowymi budynkami gospodarczymi.

Zamek obronny w Będzinie
Średniowieczne i renesansowe
Będzin, ul. Zamkowa 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Średniowieczna warownia obronna, której początki sięgają poł. XIII w. Lokalizacja zamku  związana była z granicą śląsko-małopolską i przeprawą przez Czarną Przemszę (ówcześnie ważny trakt handlowy, łączący Wrocław z Krakowem). Prawdopodobnie inicjatorem budowy był książę krakowski Bolesław Wstydliwy, a dokończył król Kazimierz Wielki, stawiając mury zamku górnego i dolnego (tym samym Będzin stał się kluczowym elementem systemu obronnego, chroniącego odrodzone Królestwo Polskie od zachodu – element Szlaku Orlich Gniazd). Na zamku przebywali królowie: Jan III Sobieski, August II Mocny, Stanisław August Poniatowski.

Obecnie jest siedzibą Muzeum Zagłębia. Zamek można także zwiedzać wirtualnie: https://muzeumzaglebia.pl/muzeum-zamkowe

Poza tym Muzeum oferuje do zwiedzania:

  • Pałac Mieroszewskich;
  • Dom Modlitwy „Mizrachi”;
  • zrewitalizowane Wzgórze Zamkowe, a pod Wzgórzem Podziemia Będzińskie.
Ciekawostki:

W XVII w. zamek częściowo spłonął, potem uległ poważnemu zniszczeniu podczas potopu szwedzkiego, a po rozbiorach trafił w ręce prywatne. W latach 30. XIX w. zamek przeszedł gruntowną renowację dzięki staraniom hrabiego Raczyńskiego – wg projektu włoskiego architekta Franciszka Marii Lanci, stosującego elementy romantycznego neogotyku (do dziś pozostały efekty jego pracy). Muzeum Zagłębia w zamku zlokalizowane jest od 1956 roku.

Kopiec Wyzwolenia
Zabytkowe i historyczne
Piekary Śląskie, ul. Do Kopca Wyzwolenia 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jeden z symboli miasta, którego historia sięga 1930 r. – dziesiątej rocznicy II Powstania Śląskiego. Wówczas – w Wielkich Piekarach – odbył się zlot powstańców śląskich, komisarzy i mężów zaufania z okresu akcji plebiscytowej. Inicjatywę budowy pomnika upamiętniającego to wydarzenie zgłosił płk Kazimierz Florek, a Stanisław Mastalerz (mieszkaniec Piekar – dowódca jednego z oddziałów powstańczych) zaproponował usypanie Kopca.
Kopiec w liczbach to:

  • wysokość: 356 m. n.p.m., a wysokość od podstawy: 20 m;
  • średnica podstawy: 68 m;
  • objętość masy: 25 000 m3.
Ciekawostki:

Budowę Kopca rozpoczęto w 1933 r. Przywieziono m.in. ziemię z grobów sławnych władców polskich oraz prochy polskich rycerzy i chłopów spod Grunwaldu; urny składano do specjalnej skrytki w fundamentach Kopca. Do przeniesienia było 29 000 m3 ziemi (zakładano na to 8 lat). Do pracy przybywali ochotnicy z Francji, Czechosłowacji, Belgii i Stanów Zjednoczonych. Często pojawiał się tam też Wojciech Korfanty z rodziną. W 1937 r. poświęcono Kopiec w obecności wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego i wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego.

Pałac Mieroszewskich
Wille, pałace, założenia
Będzin, ul. Gzichowska 15
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pałac wybudowany w stylu barokowo-klasycystycznym, wzorowany na pałacach francuskich. To siedziba szlachecka rodu Mieroszewskich w Księstwie Siewierskim z początku XVIII w. (1702 r.), jednego z potężniejszych rodów pogranicza małopolsko-śląskiego. To jedna z ich trzech rezydencji na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (pozostałe w Sosnowcu-Zagórzu i w Siemianowicach Śląskich). Wnętrza pałacu bogato zdobione, m.in. lustrami i polichromią o charakterze iluzjonistycznym z końca XVIII w.

Obecnie to Muzeum Zagłębia. Pałac Mieroszewskich można także zwiedzać wirtualnie: https://muzeumzaglebia.pl/images/panoramy/palac/palac.html

Muzeum oferuje do zwiedzania:

  • Zamek wraz z wieżą;
  • Dom Modlitwy „Mizrachi”;
  • zrewitalizowane Wzgórze Zamkowe, a pod Wzgórzem Podziemia Będzińskie.
Ciekawostki:

W latach 1890-1939 pałac był własnością Towarzystwa Kopalń i Hut Sosnowieckich (zaadaptowany na biura i mieszkania dla administratorów dóbr i lasów Towarzystwa). W czasie II wojny światowej zajęła go firma Sosnowitzer Bergwerks und Hutten A.G., a od 1945 r. do lat 50. XX w. pałacem zarządzała Spółdzielnia Rolnicza.

Rezydencja położona w parku tworzy zespół pałacowo-parkowy. W Parku znajdują się kamienne rzeźby Bachusa i Flory (prawdopodobnie z początku XVIII w.: 1718 r. to data umieszczona na bukłaku Bachusa). Dziedziniec przed pałacem otaczają oficyny dworskie i zabudowania gospodarcze, rozbudowane na przełomie XVIII i XIX w.

Dom Modlitwy „Mizrachi”
Kultura żydowska
Będzin, ul. Ignacego Potockiego 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pomieszczenie prywatnej synagogi: to ślad historycznej obecności społeczności żydowskiej w Będzinie, powstałe po 1924 r. na tyłach oficyny (w piwnicy) prywatnej kamienicy (właścicielem był członek społeczności żydowskiej, bogaty kupiec, Jakub Wiener). Było to jednocześnie miejsce modlitwy ale i zebrań, założone przez członków ortodoksyjnej grupy religijnych syjonistów z początku lat dwudziestych XX w. w Będzinie. Ówcześnie była tam też m.in. mykwa (łaźnia rytualna), cheder (szkoła religijna), restauracja, drukarnia lokalnej gazety.

Zachowane malowidła ścienne mają symboliczny charakter. Zgodne są z tradycją żydowską i wpisują się w program artystyczny zdobień synagog stosowanych na przestrzeni od XVII do XX w.). Treści zrozumiałe były jedynie dla wyznawców religii mojżeszowej (odniesienia do Starego Testamentu): na sklepieniu symboliczne przedstawienia Dwunastu Plemion – dwunastu synów Jakuba (lzraela), których uznaje się za przodków dwunastu plemion lzraela z wyłączeniem plemienia Lewiego. Napisy wykonane ozdobnym alfabetem hebrajskim – polichromię cechuje jednolita gama barwna, oparta na ochrach, brązach i żółcieniach, nieco błękitu.

Ciekawostki:

W życiu religijnym Żydów, szczególnie chasydów, dużą rolę odgrywały domy modlitwy (tzw. sztibel lub klojz). Zwykle były to przerobione pomieszczenia mieszkalne (a w Łodzi też przemysłowe). Ustawiano tam: aron ha-kodesz (hebr.: święta arka – szafa ołtarzowa, jako wolno stojący mebel lub nisza w ścianie), i prowizoryczną bimę (hebr.: podwyższenie do odczytywani Tory – podium z pulpitem w głównej sali synagogi). Wierni siedzieli raczej przy stołach a nie w ławkach, a nabożeństwa często prowadzili ludzie świeccy (źródło: https://sztetl.org.pl/ – strona Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, gdzie można poznać więcej informacji o historii, zabytkach, słownictwie żydowskim).

Nowy cmentarz żydowski w Będzinie
Kultura żydowska
Będzin, ul. Podzamcze 8
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zabytkowy cmentarz położony na zboczu Góry Zamkowej. Powstał w 1831 r. Na powierzchni ok. 0,5 ha zachowało się ok. 750 nagrobków. Najstarszy nagrobek pochodzi 1831 r. Cmentarz został zdewastowany podczas II wojny światowej.

Muzeum Powstań Śląskich
Zabytkowe i historyczne
Świętochłowice, ul. Wiktora Polaka 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Placówka prezentuje i chroni dobra dziedzictwa materialnego i niematerialnego, dotyczące dziejów trzech Powstań Śląskich i miasta Świętochłowice.

Ciekawostki:

Placówka zlokalizowana w budynku (z 1907 r.) wybudowanym na potrzeby zarządu obszaru dworskiego Księcia Donnersmarcka, wg projektu berlińskich architektów, kuzynów Emila i Georga Zillmannów. W latach 1916-1939 mieścił się tu Urząd Gminy Świętochłowice, podczas II wojny światowej niemiecka Schutzpolizei, w latach 1945-1989 komenda milicji, a od 1989 r. policja.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. (równorzędna) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej.

Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich
Świątynie
Piekary Śląskie, ul. Ks. Ficka 7
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich to największe na Śląsku miejsce pielgrzymkowe związane z kultem maryjnym. Początki sanktuarium w Piekarach Śląskich sięgają XVII wieku, gdy ks. proboszcz Jakub Roczkowski umieścił w ołtarzu głównym odnowiony wizerunek Matki Bożej, który dotychczas znajdował się w bocznej kaplicy.

W skład Sanktuarium wchodzą:

  • Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja
  • Kalwaria Piekarska.

Bazylika Mniejsza wchodząca w skład Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej. W osadzie Piekary od XII w. istniał niewielki kościół drewniany wybudowany w stylu romańskim. W ołtarzu bocznym mieścił się wizerunek Maryi Panny nieznanego autora. Od XVII w. umieszczony obraz utożsamiany był z cudami. Od tego czasu do kościoła zaczęły przybywać pielgrzymki. 1 grudnia 1962 r. papież Jan XXIII nadał kościołowi piekarskiemu tytuł Bazyliki Mniejszej.

Budowa Kalwarii Piekarskiej trwał wiele lat, a poświecenie gotowej Kalwarii nastąpiło w 1896 r. przez Kardynała Georga Koppa. Kalwaria skład się z:

  • kaplicy Świętego Rafała Archanioła,
  • stacji „drogi pojmania”, upamiętniających wydarzenia sprzed osądzenia Chrystusa,
  • ­stacji „drogi krzyżowej”,
  • kościoła kalwaryjskiego, na którego fasadzie umieszczone są stacje XI, XII i XIII drogi krzyżowej,
  • kilku dodatkowych kaplic, niezwiązanych z programem pasyjnym,
  • 15 kaplic różańcowych, przylegających do muru okalającego założenie.
Fortyfikacje OW „Śląsk”
Militarne
Piekary Śląskie, ul. Długosza 84
Dojazd
Wstęp bezpłatny

Obszar warowny rozciągający się na długości ok. 60 km., powstał w latach 30. ubiegłego wieku, w celu obrony polskiego Śląska w przypadku agresji wojsk niemieckich.

Na terenie Piekar Śląskich zachowanych zostało 24 obiekty fortyfikacyjne Obszaru Warownego Śląsk.

Teren obozu koncentracyjnego na „Zgodzie”
Zabytkowe i historyczne
Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 121
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pomnik, który jest Miejscem Pamięci Ofiar Dwóch Totalitaryzmów. Upamiętnia pozostałości obozu koncentracyjnego, który stanowił filię KL Auschwitz. Po II wojnie światowej stał się jednym z najokrutniejszych obozów stalinowskich. Podczas jego funkcjonowania śmierć poniosło tutaj 2500 osób.

Cmentarz żydowski w Mikołowie
Kultura żydowska
Mikołów, ul. Stara Droga
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pierwszy cmentarz żydowski w Mikołowie powstał pod koniec XVII w. , który nie przetrwał do dnia dzisiejszego. Nowy cmentarz został założony w XVII w. i zajmuje powierzchnie ok. 0,5 ha. Na terenie nowego cmentarza zachowanych zostało ok. 200 macew, z których najstarsza pochodzi z 1726 r.

Pałac Kawalera
Wille, pałace, założenia
Świerklaniec, ul. Parkowa 30
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pałac z lat początku XX w. (1903-1906), w stylu neobaroku francuskiego, na rzucie zbliżonym do kwadratu, zlokalizowany w zabytkowym parku (co tworzy założenie pałacowo-parkowe). Przeznaczony był dla znamienitych gości odwiedzających ród Donnersmarcków (w tym cesarza Niemiec, Wilhelma II, który przyjeżdżał tu na polowania). Na frontonie pałacu jest wyryty napis Memento vivere (Pamiętaj o życiu), który miał zachęcać odwiedzających go gości, a zwłaszcza kawalerów do zabawy. Wnętrza były bogato wyposażone, z zastosowaniem takich materiałów, jak marmur i lustra.

Wraz z otaczającym go parkiem tworzy Zespół Pałacowo-Parkowy. Obecnie miejsce ogólnodostępne dla zwiedzających – w Pałacu Kawalera jest hotel i restauracja.

Ciekawostki:

Rezydencja była częścią kompleksu, do którego należał przede wszystkim neobarokowy pałac, wybudowany przez Guido Henckel von Donnersmarcka dla swojej żony, w latach 1868 – 1875; zwany Małym lub Śląskim Wersalem w stylu Ludwika XIII, według projektu francuskiego architekt Hectora Lefuel’a (który kończył m.in. budowę Luwru). Po II wojnie światowej zniszczony, obrabowany, następnie podpalony przez żołnierzy radzieckich. Budulec z ruin, nadający się jeszcze do wykorzystania, a marmury i kamienne bloki posłużyły do budowy Pałacu Kultury Zagłębia. Z kolei zachowana brama pałacowa została w 1958 r. umieszczona w ogrodzeniu Zoo w ówczesnym WPKiW (dziś Park Śląski).

Pałac w Szałszy
Wille, pałace, założenia
Szałsza, ul. Ziemiecicka 6
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Pałac w stylu barokowym wraz z parkiem, tworzy zespół pałacowo-parkowy. Pierwotnie obiekt pochodził z początku XVIII w., ale przebudowany do obecnego kształtu w latach 70. XIX w. w nawiązaniu do angielskiego gotyku Tudorów przez rodzinę von Groeling (właścicieli rożnych dóbr, w tym Rudzińca).

Dodatkowe informacje:

Park ze starodrzewem i pomnikami przyrody. Przy drewnianym kościółku Narodzenia Najświętszej Marii Panny znajduje się płyta nagrobna z nazwiskami Groelingów i ich herbem. Stoi tam też kamienny krzyż, ufundowany pod koniec XIX w. przez jednego z członków rodu.

Uwagi:

Obecnie Pałac to własność prywatna – teren niedostępny dla zwiedzających.

Pałac w Sośnicowicach
Wille, pałace, założenia
Sośnicowice, ul. Kozielska 1
Dojazd
Opis:

Pałac wzniesiony w 1755 r. na fundamentach średniowiecznego zamku, z inicjatywy Karola Józefa von Hoditza. Obiekt zlokalizowany niedaleko rynku w Sośnicowicach. Zbudowany w stylu późnego baroku, na rzucie zbliżonym do litery U. Skrzydła pałacu wysunięte są w stronę łagodnego parku ze starymi okazałymi drzewami.

Wewnątrz budowli powstały cenne dekoracje. Zachowane do czasów obecnych reprezentują one styl regencji, będący formą przejściową pomiędzy późnym barokiem a rokokiem.

Uwagi:

W budynku znajduje się instytucja publiczna – obiekt niedostępny do zwiedzania (dostępny tylko z zewnątrz).

Zespół pałacowo-parkowy w Przyszowicach
Wille, pałace, założenia
Przyszowice, ul. Parkowa 11
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w południowo-wschodniej części Przyszowic w sąsiedztwie kościoła pw. Św. Jana Nepomucena. Założenie parku rozlokowane jest na nieregularnym, wydłużonym planie. W środkowej części usytuowany jest pałac. Od pd.-wsch. strony pałacu znajduje się niecka historycznego stawu parkowego.

Pałac 2-kondygnacyjny, z lat 1890-1895, w stylu eklektycznym, z wieżami z wysokim wielospadowym dachem, należący do rodziny von Raczek (właścicieli miejscowości od początku XIX w. do początku XX w.). Na elewacji pałacu znajdują się neoklasycystyczne i neobarokowe detale. Wnętrza posiadają elementy z okresu PRL. Pałac został znacjonalizowany po II wojnie światowej, a w latach 90-tych XX w. przeszedł na własność gminy Gierałtowice.

Wraz z parkiem tworzy zespół pałacowo-parkowy.

Obecnie są tu przychodnia lekarska, przedszkole, biblioteka.

Zespół pałacyku myśliwskiego w Promnicach
Wille, pałace, założenia
Promnice, al. Książęca
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pałacyk myśliwski w parku nad Jeziorem Paprocańskim, z II poł. XIX w. (1861 r.), zbudowany z inicjatywy księcia Jana Henryka XI Hochberga (uznawanego za najwybitniejszą postać rodziny Hochberg, którego synową była księżna Daisy). Budynek z cegły i drewna, 3-kondygnacyjny, będący połączeniem angielskiego neogotyku z budownictwem w stylu szwajcarskim, wraz z ośmioboczną wieżą ze szpiczastym hełmem. Wnętrze bardzo ozdobne: rzeźbione boazerie, witrażowe okna, malowidła, kręcone schody, piec kaflowy.

Obecnie pałac pełni funkcję hotelu.

Ciekawostki:

Odpoczywali w nim przed i po polowaniu utytułowani goście, a wśród nich król Prus Wilhelm I i cesarz niemiecki Wilhelm II. Przed pałacem zabytkowa rzeźba patrona myśliwych – św. Huberta.

Nazwa Promnice pochodzi od nazwiska śląskiej szlachty, władającej pszczyńskimi włościami od połowy XVI w. do połowy XVIII w. (Promnitz).

Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach
Wille, pałace, założenia
Pławniowice, ul. Gliwicka 46
Strona internetowa
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Pałac wraz z parkiem powstał pod koniec XIX w. (1882 – 1885), zbudowany przez hrabiego Franciszka II Ballestrem’a jako siedziba rodowa, wg projektu mistrza budowlanego Konstantyna Heidenreich’a z Kopic (k. Grodkowa). To budowla trójskrzydłowa, w stylu neomanieryzmu niderlandzkiego, o zróżnicowanej kolorystycznie i fakturowo murach (kamienne detale i czerwone ceglane płaszczyzny ścian), na dachach z licznymi wieżami, wieżyczkami, iglicami i lukarnami.

Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Ciekawostki:

Ród Ballestremów to rodzina śląskich potentatów, milionerów i filantropów, o włoskich korzeniach, która pojawiła się na Śląsku pod koniec XVII w. i do 1945 r. prowadziła tu działalność gospodarczą, społeczną, oświatową i religijną. Budowali huty i kopalnie, a jednocześnie zapewniali swoim robotnikom mieszkania, pomoc socjalną, opiekę medyczną, dostęp do edukacji, a także rozrywkę i posługę religijną. Pozostały po nich liczne ślady materialne w postaci pałaców, kolonii robotniczych, kościołów, których byli patronami.

Johann von Ballestrem to zniemczone imię i nazwisko oficera w służbie pruskiej, Giovanniego Baptisty Angelo Ballestrero di Castelleni, który w poł. XVIII przybył z Turynu na Górny Śląsk; dowodził w Gliwicach szwadronem huzarów i tu poznał przyszłą żonę Marię Elżbietę Augustę Stechow (córkę barona – starosty toszecko-gliwickiego). Po zajęciu Śląska przez Prusy, ich syn (hrabia Karol Franciszek von Ballestrem) przejął majątek kupiony w I poł. XVIII (1737 r.) przez Jana Pawła II von Stechow – pierwszego starostę powiatu gliwicko-toszeckiego. Od tego czasu dobra pławniowickie i rudzko-biskupickie były w rękach rodu Ballestrem, aż do 1945 r. kiedy ówczesny właściciel hrabia Mikołaj Ballestrem musiał uciekać przed Armią Czerwoną. Po wojnie obiekt przekazano do dyspozycji władz kościelnych (ustanowiono parafię z własnym kościołem parafialnym i plebanią, a pozostałe pomieszczenia przeznaczono na cele klasztorne; od 1978 r. gospodarzem była Diecezja Opolska, a potem Diecezja Gliwicka).

Dom Kawalera w Pławniowicach
Wille, pałace, założenia
Pławniowice, ul. Gliwicka 50
Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pałac wybudowany w 1881 r. obok pławniowickego pałacu. Pierwotnie był przeznaczony głównie dla starszego syna hrabiego Franciszka, Leona Ballestrema, który mieszkał w nim do 1902 r. W kolejnych latach, dom był miejscem przeznaczonym dla gości przybywających do pławniowickiego pałacu.

Dom Kawalera zbudowany z litej cegły, w stylu eklektycznym z znaczącymi elementami neogotyckimi. Pałac i dom były wznoszone prawie równolegle i są częścią zaplanowanego założenia pałacowo-parkowego.

Ciekawostki:

Inicjator budowy pałacu oraz Domu Kawalera w Pławniowicach, Franciszek Ballestrem, żył w latach 1834-1910. Jako wybitny przedstawiciel rodu potężnych magnatów przemysłowych, zasłużył się dla rozwoju Śląska.

Uwagi:

Obecnie w Domu Kawalera ma siedzibę instytucja publiczna. Obiekt niedostępny do zwiedzania.

Pałac w Kamieńcu
Wille, pałace, założenia
Kamieniec, ul. Polna 2
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Powstał na początku XVIII w., wybudowany w barokowym stylu z inicjatywy Martina Scholtz von Löwenkrona, na fundamentach wcześniejszego renesansowego obiektu. Budynek posiada zwartą dwukondygnacyjną bryłę pokrytą mansardowym dachem. W latach 70. XIX w. pałac przebudowano, zburzono mur otaczający budowlę, a następnie rozbudowano ją w stylu neorenesansu. Kolejni właściciele  w pierwszej połowie XX w. dokonali ostatecznej przebudowy, nadając jej cechy neobarokowe. Elementami charakterystycznymi są wieże w narożnikach.

Ciekawostki:

Na wschód od pałacu znajduje się tzw. Mysia Wieża, która prawdopodobnie jest pozostałością średniowiecznego zamku.

Pałac Saturna (Termy Rzymskie)
Wille, pałace, założenia
Czeladź, ul. Dehnelów 2
Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Budynek z 1906 – 1910, w stylu neoklasycystycznym, pierwotnie mniejszy, rozbudowany w latach 1922 – 1923. Na szczególną uwagę zasługuje strefa wejściowa: trójkątny portyk oparty na 4. jońskich półkolumnach, a tympanon z symbolem kopalni (planetą Saturn), a także półokrągły balkon, a nad nim duży zegar, zwieńczony postaciami górników, w szczycie nadokiennego łuku jest tarcza ze stylizowaną literą „S”. Była to siedziba dawnego biura Towarzystwa Saturn, a następnie dyrekcji kopalni Saturn;

Obecnie to zespół hotelowo-konferencyjno-rekreacyjny, z jednym z największych w Polsce kompleksem saun, w tym saunarium w kształcie Coloseum, na ok 300 osób. Na placu przed wejściem głównym współczesna fontanna.

Ciekawostki:

Kopalnia Saturn (w latach 1950 – 990 Czerwona Gwardia), działająca w latach od 1887 r. do 1993 r.; była zlokalizowana na terenie folwarku plebańskiego w Czeladzi, kupionego w 1869 r. od rządu rosyjskiego przez warszawskiego adwokata, Ludwika Kozłowskiego (który znalazł węgiel na głębokości 122 m); niedługo sprzedał on kopalnię księciu zu Hohenlohe-Oehringen, który w 1887 r. doprowadził do założenia pierwszego poziomu eksploatacyjnego na głębokości 150 m.; w 1899 r. sprzedał kopalnię Towarzystwu Górniczo-Przemysłowemu Saturn i tak trafiła do rąk spolonizowanych przemysłowców niemieckiego pochodzenia, stając się jednym z nielicznych przedsiębiorstw zagłębiowskich prezentujących kapitał krajowy. Intensywny rozwój kopalni przypadł na początek XX w. (pogłębiano szyby, modernizowano i zmechanizowano sortowni, wprowadzono na niektórych trasach podziemnych przewóz elektryczny).

Na początku XX w. ułatwieniem dla zbytu węgla była budowa bocznicy kolejowej łączącej kopalnię z siecią Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.

Cmentarz żydowski w Czeladzi
Kultura żydowska
Czeladź, ul. Będzińska 68
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz powstał w 1880 r. Po dokupieniu terenu w okresie międzywojennym, osiągnął obszar ok. 1,6 ha. Jeden z najlepiej zachowanych cmentarzy w Polsce.

Cmentarz żydowski w Bieruniu Starym
Kultura żydowska
Bieruń, ul. św. Wita
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz założony w 1778 r., zajmuje powierzchnię ok. 0,21 ha. Na cmentarzu zachowanych jest ok. 50 pomników.

Cmentarz żydowski w Pyskowicach
Kultura żydowska
Pyskowice, ul. Zaolszany 12
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Cmentarz pochodzi z roku 1830. W latach 80.XIX wieku, cmentarz został powiększony i zajmuje ok. 0,5 ha. Wówczas wybudowano również murowany dom pogrzebowy. Najstarsza macewa pochodzi z 1833 r.

Kościół św. Klemensa
Świątynie
Lędziny, ul. Zabytkowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół św. Klemensa z XVIII w., w stylu barkowym (jest on elementem herbu miasta). Najstarsze elementy we wnętrzu to: chrzcielnica z 1657 r., relikwiarz w kształcie drewnianej ręki i żyrandol z 1792 r., wykonany w hucie szkła w Wesołej (dziś dzielnica Mysłowic).

 

Ciekawostki:

Kościół zlokalizowany jest na Wzgórzu Klimont, zwany kiedyś „Górką Piorunową” – był miejsce związanym z dawną religią Słowian.

Schrony bojowe Pozycji Górnośląskiej
Militarne
Zbrosławice, ul. Pogodna 1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Punkt Oporu Zbrosławice składał się z ośmiu schronów przy linii kolejowej w Zbrosławicach i jednego w Miedarach. Największy z nich to Niemiecki Schron Bojowy Regelbau 116 wraz z pancerną kopułą produkcji czechosłowackiej, składający się z 10 pomieszczeń, o ścianach i stropie grubości 2 m. Obecnie jest tu Izba Muzealna Pozycji Górnośląskiej.

Ciekawostki:

Pozycja Górnośląska to system umocnień wzniesionych przez Wermacht w 1939 r., na odcinku ok. 40 km, od wsi Miedary (na północy) po Pilchowice (na południu), w związku z przewidywaną wojną polsko-niemiecką. Do wybuchu II wojny światowej ukończono budowę 26 schronów bojowych (pod koniec 1944 r. część schronów użyto jako osłony dla wycofujących się wojsk).

Dla przeciwwagi, na Górnym Śląsku po polskiej stronie granicy wzniesiono w latach 1933 – 1936 linię umocnień nadgranicznych o dł. ok. 60 km, tworzących Obszar Warowny Śląsk (OWŚ).

Kościół i mauzoleum Donnersmarcków w Świerklańcu
Świątynie
Świerklaniec, ul. Parkowa 30
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół z końca XIX w. (1895-1897) ceglano-kamienny, w stylu neogotyckim, na rzucie krzyża łacińskiego, zlokalizowany w północnej części parku w Świerklańcu. Cechą wyróżniającą są okna bogato dekorowane maswerkami i wieża przykryta ostrosłupowym hełmem. Wnętrze dość surowe (pierwotnie był to kościół ewangelicki). Połączono go przez krużganek z neogotycką kaplicą grobową, na rzucie krzyża greckiego, zwieńczony miedzianą figurą anioła pokoju. To miejsce spoczynku hrabiego Guido Henckel von Donnersmarcka, fundatora m.in. małego Wersalu (obiekt już nie istnieje). Odrestaurowany w połowie lat 80. XX w. Obecnie to filia parafii Chrystusa Króla.

Ciekawostki:

Kościół wybudowany według projektu architekta Juliusa Raschdorffa, który wzorował się na anglikańskim kościele Świętego Jerzego (St. George Church) na terenie kompleksu pałacowego Monbijou w Berlinie (należącego do rodu Hohenzollernów). Oba obiekty można porównać na tej stronie

Drewniana karczma
Średniowieczne i renesansowe
Sławków, ul. Rynek 2
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Karczma o dawnej nazwie „Austeria Miejska w Sławkowie Pierwochą Zwana”, zlokalizowana przy rynku w Sławkowie. Austeria pochodzi z języka włoskiego i oznacza w staropolszczyźnie karczmę o najwyższym standardzie. Trudno ustalić, od kiedy na obecnym miejscu znajdowała się karczma. Badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia XIII-wiecznych fundamentów.

Obecny wygląd karczmy datuje się na rok 1701 lub 1781 (taka datę można znaleźć na belce stropowej).

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.

Ruiny zamku
Średniowieczne i renesansowe
Siewierz, ul. Tadeusza Kościuszki 5
Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Pozostałości gotyckiego, murowanego zamku z XIV w.: fragmenty murów z cegły i kamienia, wieża bramna (niegdyś zwieńczona barokowym hełmem), barbakan i zrekonstruowany most zwodzony. Obiekt udostępniony jest do zwiedzania, a wieża stanowi punkt widokowy.

Ciekawostki:

Zamek z XIV w. powstał w miejscu drewnianej warowni z końca XIII w., jako siedziba książąt-biskupów. Z czasem był przebudowany i modernizowany, aż do stylu renesansowego, a później (w XVII i XVIII w.). Po kolejnej przebudowie i rozbudowie pojawiły się elementy barokowe, a po włączeniu księstwa siewierskiego do Polski zamek opustoszał i popadł w ruinę.

Zamek Chudów
Średniowieczne i renesansowe
Chudów, ul. Podzamcze 6
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Chudowski zespół zabytkowy obejmuje 3 obiekty: ruiny zamku z XVI w., dwukondygnacyjny spichlerz z XVIII w. (pod koniec lat 90. XX w. zrekonstruowano mansardowy dach) i budynek dawnej karczmy (odbudowany na podstawie starych ilustracji) – dziś Oberża pod Świętym Jerzym.

Obecnie to muzeum w wieży zamkowej, a ruiny zamku są miejscem imprez plenerowych.

Ciekawostki:

Zamek z XVI w. (na rzucie prostokąta) tworzyły trójkondygnacyjne budynki mieszkalne z pięciokondygnacyjną wieżą oraz renesansowe krużganki i dziedziniec; zbudowany przez Jana Gierałtowskiego (właściciela wsi Chudów od 1532 r.), rozbudowany w pierwszej połowie XVIII w. (przez rodzinę Foglarów); od II poł. XVIII w. tracił na znaczeniu i często zmieniał właścicieli (jeden z nich, Aleksander von Bally, ok. 1837 r. dodał szóstą kondygnację wież (budowla zatraciła pierwotną, renesansową formę). W 1847 r. zamek spłonął i od tego czasu stal się ruiną.

Schron bojowy nr 52 „Wesoła”
Militarne
Dobieszowice, ul. Wesoła
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To element fortyfikacji tworzących Obszar Warowny Śląsk (OWŚ) –  ciężki schron bojowy nr 52 Wesoła, zbudowany z betonu (w klasie odporności „D”) wraz z kopułą obserwacyjno-bojową model 38, wyprodukowaną przez zakłady w Ostrowcu Świętokrzyskim. Prawdopodobnie mógł pomieścić nawet 12 osób. Obecnie zaadaptowany na cele muzealne. Z zewnątrz pomalowany w kolorach ochronnych, natomiast w środku znajduje się oryginalne wyposażenie wraz z innymi artefaktami z czasów II wojny światowej.

Ciekawostki:

OWŚ to linia umocnień nadgranicznych, długości ok 60 km, zbudowanych przez państwo polskie na Górnym Śląsku, głównie w latach 1933 – 1939, w związku z przewidywaną wojną polsko-niemiecką. Umocnienia obejmowały: liczne sektory i punkty oporu z ciężkimi schronami bojowymi dla artylerii i broni maszynowej, często o dwóch kondygnacjach, a także dopełniające je rozbudowane pozycje polowe. Zadaniem umocnień była ochrona najbardziej uprzemysłowionego regionu kraju przed agresją z Niemiec. Natomiast na granicy Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska, nad rzeką Brynicą powstały budowle hydrotechniczne, które też służyły do celów obronnych.

Dla przeciwwagi – po ówczesnej niemieckiej stronie granicy z kolei w 1939 r. Wehrmacht wzniósł własny system umocnień, zwany Pozycją Górnośląską (na odcinku ok 40 km – od północy od wsi Miedary na południu po Pilchowice).

Schron bojowy „Sowiniec” w Gostyni
Militarne
Gostyń, ul. Tęczowa
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To element fortyfikacji tworzących Obszar Warowny Śląsk (OWŚ) o średniej wielkości. Obecnie jest tu ekspozycja poświęcona wydarzeniom z 1939 r. i corocznie organizowane są inscenizacje historyczne z udziałem grup rekonstrukcyjnych, upamiętniające tamte wydarzenia.

W czasie II wojny światowej we wsiach Wyry i Gostyń Grupa Operacyjna Śląsk, wchodząca w skład Armii Kraków broniła tych terenów przed hitlerowcami (od 1 do 3 września). Była to największa bitwa kampanii wrześniowej na Górnym Śląsku, z udziałem kilkunastu tysięcy żołnierzy. Odwrót wojsk polskich był spowodowany groźbą otoczenia.

Ciekawostki:

OWŚ to linia umocnień nadgranicznych, długości ok 60 km, zbudowanych przez państwo polskie na Górnym Śląsku, głównie w latach 1933 – 1939, w związku z przewidywaną wojną polsko-niemiecką. Umocnienia obejmowały: liczne sektory i punkty oporu z ciężkimi schronami bojowymi dla artylerii i broni maszynowej, często o dwóch kondygnacjach, a także dopełniające je rozbudowane pozycje polowe. Zadaniem umocnień była ochrona najbardziej uprzemysłowionego regionu kraju przed agresją z Niemiec. Natomiast na granicy Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska, nad rzeką Brynicą powstały budowle hydrotechniczne, które też służyły do celów obronnych.

Dla przeciwwagi – po ówczesnej niemieckiej stronie granicy z kolei w 1939 r. Wehrmacht wzniósł własny system umocnień, zwany Pozycją Górnośląską (na odcinku ok 40 km – od północy od wsi Miedary na południu po Pilchowice).

Kościół św. Barbary
Świątynie
Ożarowice, ul. Tarnogórska 35A
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kościół z XVIII w. (z 1781 r.), o prostej formie: na rzucie prostokąta, bez odrębnego prezbiterium. Wewnątrz ciekawa ambona z zapieckiem wkomponowanym w jedno z okien wschodniej ściany kościoła.

Dawna synagoga
Kultura żydowska
Sławków, ul. Biskupia 10
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Wybudowana w 1896 r. Synagoga była czynna do 1939 r. W czasie II wojny Światowej została zdewastowana i przekształcona na magazyn. Po wojnie, przez pewien czas pełniła rolę domu kultury. Na ścianie synagogi umieszczono tablicę pamiątkową w dwóch językach, polskim i hebrajskim, informująca o pierwotnym przeznaczeniu budynku.

Ruiny zamku biskupów krakowskich
Średniowieczne i renesansowe
Sławków, ul. Staropocztowa
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Ruiny zamku (warowni) z drugiej poł. XIII w., służącego do obrony dostępu do miasta od strony Krakowa (aż do XVI w. włącznie), należącego do biskupów krakowskich. Badania wykopaliskowe na wzgórzu zamkowym (tzw. Zamczysko), doprowadziły do odsłonięcia ruin i utworzenia rezerwatu archeologicznego.

Ciekawostki:

Zamek zbudowano na rzucie nieregularnego czworoboku o wymiarach ok. 120 m x 100 m; mury wysokości 6 – 7 m, grubości 2,5 m. Kiedy utracił znaczenie obronne i przestał być siedzibą biskupów krakowskich popadł w ruinę i został rozebrany w I poł. XVIII w.

Kościółek św. Marka w Sławkowie
Świątynie
Sławków, ul. Świętojańska 33
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Murowana, późnobarokowa kaplica cmentarna, z pierwszej połowy XIX w., na planie prostokąta, z półkolistą apsydą i dobudowaną, czworoboczną kruchtą, przykryta dachem siodłowym z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę.

Ciekawostki:

Wewnątrz kościoła: polichromia z przełomu XIX i XX w., z charakterystycznymi elementami iluzji plastycznej, imitującymi podziały pilastrowe, draperie i fryz z czaszek z piszczelami.

Palmiarnia Miejska
Palmiarnia i ogrody botaniczne
Gliwice, ul. Aleksandra Fredry 6
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Palmiarnia gliwicka powstała pod koniec XIX w. na terenie Parku Miejskiego. Czas rozkwitu Palmiarni przypada na lata 20. I 30 ubiegłego stulecia. Palmiarnia została zniszczona w 1945 roku. Została odbudowana prawie od podstaw. W roku 1998 oddano do użytku nowoczesne obiekty szklarniowe.

Palmiarnia to ciekawe miejsce do zapoznania się z bogactwem flory, która usytuowana jest w 5 pawilonach tematycznych. Znajduje się tu również ścieżka dydaktyczna o nazwie Ścieżka wiedzy o roślinach egzotycznych. Zwiedzanie Palmiarni to niepowtarzalna okazja do bezpośredniego kontaktu z egzotyczną przyrodą (np.: z grupą roślin przyprawowych i sukulentów oraz rodziną bambusów i palm oraz strefa roślin ciernistych).

Ciekawostki:

Palmiarnia czynna codziennie, oprócz poniedziałku. Istnieje możliwość dokonania rezerwacji telefonicznie oraz mailowo.

Można też wynająć przewodników do mówienia kolekcji. Można też odbyć wirtualny spacer po Palmiarni pod adresem: https://mzuk.gliwice.pl/panoramy/palmiarnia/; jest tam też informacja w j. angielskim i niemieckim.

Minizoo w parku im. Jacka Kuronia
Zoo i minizoo
Sosnowiec, ul. Armii Krajowej
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Ogród Botaniczno-Zoologiczny Egzotarium
Palmiarnia i ogrody botaniczne
Sosnowiec, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 116
Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Placówka o powierzchni 3 tys. m2, zlokalizowana w parku miejskim im. por. pilota Jana Fusińskiego (dawniej Leona Kruczkowskiego).

Obecnie w miejscu pierwotnego budynku powstaje całkiem nowy (niedługo na ukończeniu). Będzie to nowoczesna, przeszklona przestrzeń przeznaczona do podziwiania piękna fauny i flory z różnych stron świata. W 2014 r. park został włączony w projekt Zagłębiowskiego Parku Linearnego, którego celem jest rewitalizacja wybranych terenów cennych przyrodniczo w Zagłębiu Dąbrowskim.

Ciekawostki:

Pierwotnie obiekt powstał w latach 50. XX w. z inicjatywy ówczesnego dyrektora Zieleni Miejskiej, a nazwa Egzotarium miała intrygować i przyciągnąć mieszkańców i turystów. Zlokalizowany był na terenie pierwszego ogólnodostępnego parku miejskiego z 1935 r.; w czasie II wojny światowej mocno zniszczony i zrekonstruowany w latach 50. XX w.

Uwagi:

Obiekt czeka na otwarcie.

Bajtel Gruba – Park 12 C
Dla dzieci
Zabrze, ul. Maurycego Mochnackiego 12
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Miejski Ogród Botaniczny
Palmiarnia i ogrody botaniczne
Zabrze, ul. Piłsudskiego 60
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Ogród botaniczny założony w 1938 r. na terenie cegielni miejskiej, na rzucie nieregularnego czworoboku o powierzchni ok 3 ha. Miał być wzorcowym ogrodem botanicznym niemieckiej części Górnego Śląska, pokazując rośliny dziko rosnących na terenie ówczesnych Niemiec. Założenie podzielono na 4 części: leśno-edukacyjną (północno-zachodnią), systematyczno-użytkową (północno-wschodnią), krajobrazową typu angielskiego (południowo-wschodnią) i gospodarczo-ogrodniczą (południowo-zachodnią). Wzdłuż ogrodzenia rosły grupy zadrzewień i zakrzewień: bór świerkowy, krzewy liściaste i iglaste, buczyna, dąbrowa, las górski i las mieszany z charakterystycznymi okazami roślin podszytu i runa. Po wojnie połowa drzewostanu była całkiem zniszczona, a teren zdewastowany. Po odbudowie jego obszar powiększono do 6 ha. Obecnie prezentuje roślinność właściwą dla strefy klimatycznej zachodniej i charakteryzuje się klimatem umiarkowanie ciepłym o wpływach oceanicznych. Od 2000 r. to miejska jednostka budżetowa, a od 2006 r. ogród botaniczny o statusie placówki naukowo-badawczej.

Ciekawostki:

Inicjatorem i projektantem Botanicznego Centralnego Ogrodu Szkolnego (dawniej Botanischer Zentralschulgarten) był dyplomowany inspektor budownictwa ogrodniczego, absolwent Szkoły Ogrodniczej w Berlinie-Dahlem, Fritz Berckling. Został zatrudniony jako dyrektor Miejskiego Zarządu Zieleni w Zabrzu, aby m.in. współtworzyć nowy wielkomiejski wizerunek Zabrza, jako miasta fabryk w zieleni (Werkstadt im Grünen).

Planetarium – Śląski Park Nauki
Planetarium
Chorzów, al. Planetarium 4
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Opis:

Największe i najstarsze planetarium i obserwatorium astronomiczne w Polsce, a także pierwsza tego typu placówka w kraju. Powstało w latach 1953-1955 r. według projektu krakowskiego architekta Zbigniewa Solawy, na terenie ówczesnego Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku (dziś Park Śląski). Zlokalizowana na najwyższym wzniesieniu – na tzw. Górze Parkowej (320 m n.p.m.). Rzut obiektu nawiązuje do orbity, po której krążą ciała niebieskie. Przed budynkiem znajduje się rzeźba autorstwa Jerzego Bandury, przedstawiająca Mikołaja Kopernika.

Ciekawostki:

W 1955 r. rozpoczęło działalność obserwatorium astronomiczne (z największy w Polsce refraktorem /teleskopem soczewkowym/ o średnicy 30 cm), cztery lata później stacja sejsmologiczna, a w 1963 r. stacja klimatologiczna. Główna sala projekcyjna mieściła ok. 400 widzów i wyposażona była w płócienny, sferyczny ekran o powierzchni 1000 m2 i ówcześnie najnowocześniejszy projektor (zakłady Carla Zeissa w Jenie), wyświetlający ponad 8 tys. gwiazd.

W latach 2018-2022 przeprowadzono gruntowną rozbudowę i modernizację, lecz z zachowaniem oryginalnych cech budynku. W planetarium upowszechniana jest wiedza z trzech dziedzinach nauki: astronomii, sejsmologii, meteorologii (stanowiska ekspozycyjnie nie tylko pokazują te zjawiska fizyczne, ale i pozwalają ich doświadczać). W dodatkowym budynku, zlokalizowanym głównie pod ziemią znalazło się miejsce dla interaktywnych ekspozycji. Obecny system projekcyjny pozwana na wyświetlanie ok. 100 milionów gwiazd.

Winda wieży widokowej wyjeżdża spod ziemi na wys. 25 m, dając widok na Park Śląski i otaczające go miasta.

Śląski Ogród Zoologiczny
Zoo i minizoo
Chorzów, Promenada Gen. Jerzego Ziętka 7
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Kolej linowa „Elka”
Kolej linowa
Chorzów, Promenada Gen Ziętka 2
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Legendia – Śląskie Wesołe Miasteczko w Chorzowie
Park rozrywki
Chorzów, Aleja Atrakcji 1
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp płatny
Teatr Dzieci Zagłębia
Dla dzieci
Będzin, ul. Teatralna 4
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Drewniany spichlerz plebański w Przyszowicach
Szlak architektury drewnianej
Przyszowice, ul. Powstańców Śląskich 1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z końca XVIII w lub początku XIX w., na rzucie prostokąta, na podmurówce kamiennej, o konstrukcji zrębowej (czyli z poziomo układanych belek drewnianych, łączonych w narożu i wystających poza obrys obiektu); jeden z typowych, niewielkich spichlerzy wiejskich, zlokalizowany w ogrodzie probostwa obok kościoła pod wezwaniem św. Jana Nepomucena; dach dwuspadowy pokryty gontem (na kalenicy jest charakterystyczny półksiężyc).

Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie
Palmiarnia i ogrody botaniczne
Mikołów, ul. Sosnowa 5
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Ogród, o powierzchni niemal 100 ha, to urokliwa i niepowtarzalna przestrzeń w województwie śląskim, łącząca uporządkowanie i biologiczną systematykę z naturalnością i kontaktem z przyrodą. To znakomite miejsce odpoczynku, ale i nabywania wiedzy botanicznej. Sprzyja temu lokalizacja: nieco na uboczu, lecz w sąsiedztwie dużych miast GZM.

Nadrzędna misja Ogrodu to ochrona różnorodności biologicznej (poprzez uprawę rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i ich przenoszenie z warunków uprawy do właściwych im siedlisk, zachowanie cennych, a zanikających upraw polnych i łąkowych oraz starych odmian drzew owocowych). Integralnym uzupełniłem jest aktywność edukacyjna dla dzieci, młodzieży i dorosłych oraz działalność naukowo-badawczą (regionalne, krajowe, międzynarodowe). Jest to również siedziba Rada Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce.

Ciekawostki:

Budowa Ogrodu rozpoczęła się w 2003 r. kiedy powołano Związek Stowarzyszeń Śląski Ogród Botaniczny, choć idea jego utworzenia pojawiła się już w 1997 r., a podstawą tego pomysłu była inwentaryzacja przyrodnicza z 1996 r. wskazująca, że w Mokrem (sołectwo Mikołowa), zachowały się unikatowe elementy środowiska naturalnego (rzadko spotykane bogactwo siedlisk przyrodniczych: cenne drzewostany leśne Fiołkowej Góry i doliny dwóch potoków: Promny i Jasienicy; tereny podmokłe i pola uprawne z rzadkimi dziś zadrzewieniami śródpolnymi – czyżniami; wyrobiska wapienne, wąwozy i wzgórza; setki gatunków roślin i zwierząt, także rzadkich i chronionych). Powstał na terenie byłej jednostki wojskowej.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2012 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna, a także Nagroda Internautów w tym zakresie oraz w tym samym konkursie Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2014 r., w kategorii obiekt użyteczności publicznej.

Kąpielisko Leśne
Plaże i zbiorniki wodne
Gliwice, ul. Toszecka 137
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Ośrodek Wypoczynkowy Czechowice
Plaże i zbiorniki wodne
Gliwice, ul. Ziemięcicka 62
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Aeroklub Gliwicki
Lotnictwo
Gliwice, ul. Toruńska (lotnisko)
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Kąpielisko Leśne
Plaże i zbiorniki wodne
Zabrze, ul. Srebrna 10
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły
Spacery i rekreacja
Bytom, Chorzów, ul. Kosynierów
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Teren po koksowni Orzegów
Spacery i rekreacja
Ruda Śląska, ul. Kard. Augusta Hlonda 52
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Przestrzeń rekreacyjna na dawnych terenach poprzemysłowych, tworząca park z dwiema strefami: teren przy zabytkowych obiektach, z alejkami i obiektami małej architektury oraz teren zieleni bez wytyczonych ścieżek. Znajdują się tu dwa place zabaw dla dzieci, ławki parkowe i leżaki, oświetlenie, toaleta i miejsca parkingowe.

Ciekawostki:

Wyzwaniem w rewitalizacji było zneutralizowanie niebezpiecznych związków chemicznych w gruncie i wodach podziemnych, zabezpieczenie ruin budowli po byłej koksowni: wieży węglowej, zbiornika smoły i baterii pieców koksowniczych (część stropu baterii służy jako taras, stanowiący punkt widokowy).

Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych Skarpa Bytom
Wspinaczka
Bytom, ul. Wojciecha Kilara 33
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych  Skarpa  Bytom to największy w Polsce i jeden z największych i najnowocześniejszych w Europie obiektów wspinaczkowych. Jedyny w swoim rodzaju ze względu na lokalizację w postindustrialnych przestrzeniach byłej Kopalni Węgla Kamiennego „Rozbark”.

Główną atrakcją obiektu są wewnętrzne ściany wspinaczkowe o powierzchni 3 tys. mkw., Obiekt posiada również strefy rekreacyjną i skierowaną dla dzieci. Działają tu także boulderownie: sportowa, dziecięca i rekreacyjna oraz regulowany i podświetlany Kilter Board, a także drewniana ściana systemowa Beastmaker. Coś dla siebie znajdą tu także miłośnicy wspinaczki na czas. Całości dopełnia zewnętrzna ściana wspinaczkowa oraz znajdujące się w jej bezpośrednim sąsiedztwie strefy boulderingu, parkouru, street workoutu, toru do biegów terenowych i siłowni plenerowej.

Armada Golf Club
Golf
Bytom, ul. Golfowa 3
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
AQUADROM – Park Wodny
Parki wodne
Ruda Śląska, ul. Kłodnicka 95
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Opis:

Park wodny podzielony na trzy strefy: rekreacji, sportu i saunarium. W parku znajdują się: sześć zakręconych zjeżdżalni, rwąca rzeka, sztuczna fala, niecka z wodnymi masażami, kilka jacuzzi, specjalna strefa dla dzieci, Mokry Bąbel, czyli wielka nadmuchiwana piłka zwieńczona gejzerem tryskającym wodą, a także różnorodne sauny, w tym jedna z największych na Śląsku oraz siedmiometrowa tuba dla płetwonurków.

Nagrody i wyróżnienia:

Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2013 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Park Kulturowy „Hałda Popłuczkowa”
Spacery i rekreacja
Tarnowskie Góry, ul. Długa / ul. Mała
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Paprocany
Plaże i zbiorniki wodne
Tychy, ul. Parkowa
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Jezioro Paprocańskie zlokalizowane w południowo-zachodniej części Tychów, wraz z okolicą tworzą duży kompleks rekreacji wodnej, obejmujący m.in.

  • wodny plac zabaw (Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2012 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną);
  • zagospodarowany teren wschodniego nabrzeża Paprocan (Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna);
  • Obiekt gastronomiczny Promenada nad jeziorem paprocańskim (Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2017 r. (równorzędne) w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną);
  • Przystań kajakowa „MARINA” Paprocany (Wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w 2021 r. (równorzędne), w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną).
Ośrodek Sportów Wodnych „MARINA” Paprocany – Przystań kajakowa
Sporty wodne
Tychy, ul. Parkowa 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Park Wodny
Parki wodne
Tychy, ul. Sikorskiego 20
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Stadion Zimowy
Lodowiska
Tychy, al. Marszałka Piłsudskiego 12
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Pustynia Błędowska
Spacery i rekreacja
Dąbrowa Górnicza
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Pogoria I – IV
Plaże i zbiorniki wodne
Dąbrowa Górnicza, ul. Żeglarska
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Park Śląski
Spacery i rekreacja
Chorzów, ul. Różana 2
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Opis:

Park Śląski to kompleks parkowy z lat 50. XX w. (do 2012 r. zwany Wojewódzkim Parkiem Kultury i Wypoczynku), wg projektu architekta krajobrazu, prof. Władysława Niemirskiego; to największy w Polsce, o powierzchni ponad 550 ha i jeden z większych w Europie (dla porównania nowojorski Central Park to 340 ha). Położony na terenie Chorzowa, ale bezpośrednio graniczy z Katowicami i Siemianowicami Śląskimi.  Nazywany jest zielonymi płucami Górnego Śląska.  Posiada  zróżnicowaną ofertę rekreacyjną, adresowaną do użytkowników o różnych potrzebach. Znajdują się tu zarówno strefy głośne i miejsca aktywnego wypoczynku, jak i strefy ciche, tylko z zielenią i zerdzewieniami. Najbardziej rozpoznawalne elementy (obiekty i tereny) parku z lat 1954 – 1975 (w kolejności powstawania) to:

  • Zoo z charakterystyczną bramą wejściową (pozostałością pałacu ze Świerklańca, z 1876 r. zwanego Małym Wersalem) i z rzeźbą „Żyrafa” o wys. 16 m (z 1959 r., wyprodukowaną w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych, kontynuujących ponad 200-letnią tradycję Huty Gliwice).
  • Planetarium (największe i najstarsze planetarium w Polsce – zmodernizowane w 2022 r.)
  • Stadion Śląski (jeden z największych stadionów w Polsce)
  • Wesołe Miasteczko (najstarszy park rozrywki w Polsce – w 2017 r. zmienił nazwę na Legendia Śląskie Wesołe Miasteczko)
  • Kolej linowa „Elka” (całoroczna kolej linowa)
  • Górnośląski Park Etnograficzny (skansen założony w 1975 r.)
Ciekawostki:

Park powstał głównie na terenie nieużytków i hałd (zwałowisk pogórniczych, tzw. biedaszybów, zapadlisk, bagnami i wysypiskami) i częściowo na terenie rolniczym. Decyzja o jego utworzeniu zapadła w 1950 r. na posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, a jej orędownikiem był gen. Jerzy Ziętek. Budowa ruszyła w 1951 r.

Było to ogromne przedsięwzięcie rewitalizacyjne i działanie pro-środowiskowe, co szczególne ważne było w czasie tak rabunkowego podejścia do eksploatacji i przetwarzania surowców, nierzadko nie licząc się z kosztami środowiskowymi. Istotną częścią procesu budowy były tzw. czyny społeczne i udział mieszkańców Górnego Śląska.

Jerzy Ziętek, pseudonim „Jorg” (1901 – 1985): zasłużona postać dla Górnego Śląska; wojewoda śląski (1945) i katowicki (1973–1975), powstaniec śląski (Prezes Związku Weteranów Powstań Śląskich), generał brygady Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także działacz partyjny, państwowy i społeczny, członek Komitetu Centralnego PZPR (1964–1981), członek Rady Państwa (1963–1985), i inne. Inicjator ważnych inwestycji, przyczyniających się do rozwoju Górnego Śląska i Katowic, m.in.: powołał do życia Uniwersytet Śląski w Katowicach, kontynuując dzieło przedwojennego wojewody Michała Grażyńskiego (gdzie otrzymał doktorat honoris causa), zainicjował budowę Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku (dziś Park Śląski), Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach, hali Spodek. Powstał film dokumentalny pt. Człowiek z laską czyli portret człowieka praktycznego (1978 r.) wielokrotnie nagradzany, a w 2005 r. w parku przy Rondzie gen. Jerzego Ziętka w Katowicach odsłonięto jego pomnik (dzięki społecznemu komitetowi jego budowy). Pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

Nemo Wodny Park
Parki wodne
Dąbrowa Górnicza, Aleja Róż 1
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Jacht Klub Pogoria III
Sporty wodne
Dąbrowa Górnicza, ul. Zakładowa
Dojazd
Wstęp płatny
Skatepark
Skateparki i pumptracki
Dąbrowa Górnicza, ul. Letnia (Park Zielona)
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Stadion Śląski
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Chorzów, ul. Katowicka 10
Strona internetowa Dojazd
Zobacz koniecznie
Wstęp bezpłatny
Bażantarnia w Siemianowicach Śląskich
Spacery i rekreacja
Siemianowice Śląskie, al. Spacerowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Kompleks lasów o powierzchni ok. 39,32 ha, znajdujący się w siemianowickiej dzielnicy Bańgów. W jego skład wchodzi: lasek Bażantarnia, Staw Rzęsa, pole golfowe, strzelnica oraz cmentarz żołnierzy niemieckich. Wszystko to tworzy razem bardzo ciekawą i przyjazną (zwłaszcza dla rodzin) strefę przyrodniczo-rekreacyjno-sportową. Można tu spotkać wiele gatunków roślin (ciekawe i różnorodne gatunki drzew) i zwierząt.

Na terenie Bażantarni, oprócz bardzo ciekawej ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej, znajdują się także ścieżki spacerowe, ścieżki do biegania oraz do jazdy na rowerach i rolkach. Jest też bardzo wiele atrakcji dla dzieci, jak np. Polana Dinozaurów (z makietami kilku prehistorycznych gadów, na które można się wspinać) oraz bardzo pomysłowe place zabaw, wykonane z drewna, z atrakcjami w kształcie różnych zwierząt.

Malowniczy Staw Rzęsa, oprócz pięknych widoków oferuje także groblę spacerową, ławeczki i miejsca do grillowania.

Można także skorzystać z dobrodziejstw tężni solankowej, właściciele psów ze swoimi pupilami mają do dyspozycji wybieg dla psów, a miłośnicy golfa – znane w całym kraju, świetnie utrzymane pole golfowe.

Jest również, co istotne zwłaszcza dla kierowców, bezpłatny parking przy Alei Spacerowej.

Słupna Park
Plaże i zbiorniki wodne
Mysłowice, ul. Stadionowa 13
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Park Wodny
Parki wodne
Tarnowskie Góry, ul. Obwodnica 8
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Paciorkowce – hałdy
Spacery i rekreacja
Bieruń, ul. Wawelska
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Centrum Edukacji Ekologicznej w Górze Siewierskiej
Spacery i rekreacja
ul. Złota 1, Góra Siewierska
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Wieże KWK Polska
Spacery i rekreacja
Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego 16
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

To dwie wieże wyciągowe szybów I i II, z końca XIX w. (1873 r.), o unikatowej lecz różnej konstrukcji; to pozostałość po kopalni Polska (a także zachowane budynki dyrekcji kopalni – obecnie komenda policji w Świętochłowicach).

  • Wieża szybu I, basztowa z 1908 r. o głębokości 180 m, o wys. ok. 30 m, oparta na konstrukcji nośnej z 4. słupów kratowych, nitowanych, stężonych w trzech poziomach, ze ścianami szkieletowymi (ruszty stalowe wypełnione cegłą), na górze (w głowicy) z urządzeniem wyciągowym wraz z jedną z pierwszych w Europie elektrycznych maszyn wyciągowych; to jedna z pierwszych wież tego typu i najstarsza z trzech zachowanych na terenie województwa śląskiego;
  • Wieża szybu II, kozłowa z lat 1889 – 1891, o głębokości 225 m i wys. ok. 23 m., stalowa, wykonana z elementów pełnościennych, oparta na konstrukcji nośnej z 4. słupów narożnych, nitowanych, o przekroju prostokątnym i kącie nachylenia ok. 60o; na słupach jest platforma z 4. kołami wyciągowymi (to jedyna taka zachowana wieża);

Obecnie to przestrzeń rekreacji w obecności „świadka” przemysłowej przeszłości. Wieża jest punktem widokowym (wjazd windą), w jej głowicy jest przestrzeń wystawowa z ekspozycją dotyczącą górniczej historii miasta. Zagospodarowanie otoczenia wież oparto na idei żywiołów i środowisk występujących w kopalni, wydzielając strefy: wody, ziemi, drewna, stali, powietrza.

Ciekawostki:

Kopalnia Polska (dawniej Deutschland) powstała w 1873 r., a jej właścicielem był Guido Henckel von Donnersmarck; od 1972 r. połączona z kopalnią Prezydent w Chorzowie pod nazwą Polska, działała do 1995 r. (do wyczerpania złóż węgla kamiennego).

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną.

Szyb służy do udostępnienia złoża i wentylacji kopalni. Nierzadko tworzy zespół kilku budynków; najbardziej charakterystyczna i widoczna na powierzchni jest wieża szybowa (nadszybie i zrąb). Różne są rodzaje szybów. Ze względu na zróżnicowane funkcje mamy szyby: skipowy (do wywozu urobku), wentylacyjny (wdechowy i wydechowy), podsadzkowy, materiałowy, zjazdowy, a ze względu na położenie wyróżniamy szyby: główny (w centralnej części obszaru górniczego i peryferyjny/pomocniczy (przy granicach obszaru górniczego).
Elementy szybu to:

  • nadszybie,
  • rura szybowa (odcinek między nadszybiem a rząpiem, podzielony na przedziały o różnym przeznaczeniu),
  • podszybie (na kolejnych poziomach kopalni bezpośrednio przylegające do szybu),
  • rząpia (dolna część szybu, leżąca poniżej najgłębszego poziomu wydobywczego).
Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2016 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Ośrodek sportu i rekreacji Skałka
Sporty wodne
Świętochłowice, ul. Bytomska 40
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Hala widowiskowo-sportowa Będzin Arena
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Będzin, ul. Sportowa 20
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Dzierżno Małe
Plaże i zbiorniki wodne
Pyskowice, ul. Na Grobli
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Pumptrack
Skateparki i pumptracki
Będzin, ul. Powstańców Śląskich 1
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Śląski Klub Golfowy
Golf
Radzionków, ul. Sowia 14
Strona internetowa Dojazd
Wstęp płatny
Kozłowa Góra (Zbiornik Świerklaniec)
Plaże i zbiorniki wodne
Świerklaniec, ul. Leśna
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Zalew Nakło-Chechło
Plaże i zbiorniki wodne
Nakło Śląskie, ul. Rekreacyjna 272
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Zbiornik Przeczyce
Plaże i zbiorniki wodne
Przeczyce, ul. Słoneczna
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Tereny rekreacyjne nad zbiornikiem wodnym, o pow. 5,1 km²: jego zachodnia część przynależy do Mierzęcic, a wschodnia część do Siewierza.

Ciekawostki:

Zbiornik utworzony został w 1963 r., jako zbiornik zaporowy na rzece Czarna Przemsza w miejscu jej przełomu; w obrębie zatopionego dna doliny i w okolicy zbiornika są pozostałości umocnień z lat 30. XX w. – głównie elementów Obszaru Warownego „Śląsk”.

Dziećkowice
Plaże i zbiorniki wodne
Imielin, ul. Maratońska / Chełm Śląski ul. Gamrot
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Zbiornik typu antropogenicznego – utworzony w wyrobisku popiaskowym, powstałym dla potrzeb górnictwa do celów podsadzkowych.

Pod względem pojemności maksymalnej jest na 4. miejscu wśród zbiorników antropogenicznych w województwie śląskim, po zbiornikach: Goczałkowickim, Żywieckim i Dzierżno Duże (powierzchnia to 7,3 km²).

 

Ciekawostki:

Jest to rezerwuar wody pitnej dla Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i jest zasilany głównie wodą przerzucaną z systemu rzek Skawa – Soła.

Odbywają się tu też zawody w żeglarstwie, w tym także eliminacje mistrzostw Polski.

Zalew Rogoźnik
Plaże i zbiorniki wodne
Rogoźnik, ul. Parkowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Dzierżno Duże
Plaże i zbiorniki wodne
Rzeczyce, ul. Piaskowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Pławniowice
Plaże i zbiorniki wodne
Niewiesze, ul. Plażowa
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Szyb Prezydent, Kompleks Sztygarka
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Chorzów, ul. Piotra Skargi 34 a/d
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Szyb Prezydent (dawnej św. Jacek) z 1933 r., w stylu modernizmu; to pozostałość po kopalni Prezydent (wcześniej Prezydent Mościcki, z podziału kopalni Król czyli dawniej Prinz Carl zu Hessen); posiada unikatową żelbetową konstrukcję, o wys. 42 m (z zachowaniem formy wieży jednozastrzałowej); ówcześnie jedna z najnowocześniejszych wież wyciągowych w Europie, z dwoma kołami linowymi o średnicy 5,5 m ustawionymi równolegle obok siebie (mogła wydobyć ponad 320 ton węgla na godzinę). Zbudowana została wg projektu inż. Ryszarda Heilemana z Katowic, który wykorzystał francuskie wzory technologiczne.

Kompleks Sztygarka tworzą: budynki dyrekcji, starej sali zbornej i kasyna, nowego kasyna, domu mieszkalnego sztygarów, kopalnianej straży pożarnej, magazynu ciekłego powietrza. Nazwa kompleksu nawiązuje do faktu, że w jednym z budynków w okresie międzywojennym mieszkali sztygarzy.

Obecnie to kompleks hotelowo-gastronomiczny (w tym: restauracja, kawiarnia i loftowy klub muzyczny i galeria (wraz z salą konferencyjną). Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Ciekawostki:

Kopalnia Król (wcześniej Prinz Karl von Hesse) była kopalnią fiskalną czyli państwową, założoną na koniec XVIII w. (1791 r.) przez F.W. von Redena; tym samym była jedną z najstarszych i najdłużej ,,fedrujących” kopalń w tym rejonie, ale też największych i najlepiej wyposażonych; z czasem rozrastała się i podzielona na 4 pola wydobywcze: zachodnie (św. Barbara), wschodnie (św. Jacek, potem Prezydent), południowe (Król Piast) i północne (Wyzwolenie); w 1937 r. podzielona na dwie: Prezydent Mościcki i Barbara-Wyzwolenie; natomiast kopalnia Gräffin Laura (od 1936 r. Chorzów) została wydzielona w 1780 r., z części rezerwowego pola kopalni Król. W 1970 r. kopalnie Barbara- Wyzwolenie i Chorzów połączono w jedną: Barbara-Chorzów, a kopalnię Prezydent włączono do kopalni Polska w Świętochłowicach. Obie zakończyły działalność w połowie lat 90. XX w.

Nagrody i wyróżnienia:

Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego w 2013 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowana przestrzeń publiczna za Rewitalizację przyrodniczo-krajobrazową wieży wyciągowej Szybu Prezydent w Chorzowie oraz w rtm samym konkursie Wyróżnienie Województwa Śląskiego w 2015 r. w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną, w kategorii zrewitalizowany obiekt użyteczności publicznej: Rewitalizacja Zespołu Sztygarka.

Dodatkowe informacje:

Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca w Chorzowie
Szlak architektury drewnianej
Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 29
Dojazd
Wstęp bezpłatny
Opis:

Obiekt z XVI w. z drewna modrzewiowego, pierwotnie zbudowany w Knurowie; przeniesiony w latach 1936 – 38, do Chorzowa (inwestorem był zarząd Polskich Kopalni Skarbowych); wyposażenie przeważnie barokowe, ołtarze boczne o charakterze późnobarokowym.

Śląski Ogród Botaniczny w Radzionkowie
Palmiarnia i ogrody botaniczne
Radzionków, ul. Księżogórska 90a
Strona internetowa Dojazd
Wstęp bezpłatny
Zabytki, architektura współczesna
Dziedzictwo przemysłowe
Kultura
Sport i rekreacja
Atrakcje (inne)
Szlaki kulturowe
Wszystkie w kategorii
Zabytkowe i historyczne
Średniowieczne i renesansowe
Wille, pałace, założenia
Modernistyczne
Współczesne
Układy urbanistyczne
Świątynie
Kultura żydowska
Militarne
Rzeźby i pomniki
Wszystkie w kategorii
Prezentujące dawny przemysł
Budownictwo patronackie
Szyby kopalniane i wieże ciśnień
Zrewitalizowane
Niezrewitalizowane
Infrastruktura wodna i kolejowa
Wszystkie w kategorii
Muzea
Teatry
Koncerty i spektakle muzyczne
Obiekty wielofunkcyjne
Galerie artystyczne
Kina studyjne
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Wszystkie w kategorii
Kompleksy i ośrodki sportowe
Hale widowiskowo-sportowe i stadiony
Spacery i rekreacja
Plaże i zbiorniki wodne
Sporty wodne
Parki wodne
Wspinaczka
Golf
Lodowiska
Skateparki i pumptracki
Lotnictwo
Wszystkie w kategorii
Planetarium
Palmiarnia i ogrody botaniczne
Zoo i minizoo
Dla dzieci
Park rozrywki
Kolej linowa
Tunel aerodynamiczny
Wszystkie w kategorii
Szlak zabytków techniki
Szlak architektury drewnianej

Wybierz gminę

Filtruj

Wybierz jeden z filtrów, klikając w jego nazwę.

Dostęp do obiektu
Warstwy dodatkowe
Zmień podkład