Prognozy ludnościowe – wyzwanie dla wszystkich
Główny Urząd Statystyczny opublikował „Prognozę ludności na lata 2023-2060”. Prezentuje (szerzej niż dotychczas) alternatywne scenariusze, które mogą pokazywać inne możliwe ścieżki rozwoju demograficznego. Prócz tego przedstawia też przewidywane trendy w zakresie procesów demograficznych, takich jak dzietność, umieralność, ruchy migracyjne.
Każdy ze scenariuszy wskazuje na wyraźny ubytek ludności w Polsce do 2060 r., z tą różnicą, że w scenariuszu głównym przewiduje się spadek aż do 30,4 mln osób, a w scenariuszach alternatywnych odpowiednio do 26,7 mln i do 34,8 mln osób (odpowiednio to scenariusz niski i wysoki) – patrz wykres.
Oprócz liczby ludności, zmniejszać się będą zasoby ludności w wieku produkcyjnym. Spadek w tej grupie do 2060 r. wyniesie od 25 % w scenariuszu niskim, a do 40 % w scenariuszu wysokim. W konsekwencji doprowadzi to do zwiększenia współczynnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku nieprodukcyjnym. W 2022 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 70 osób w wieku nieprodukcyjnym, podczas gdy w 2060 r. będzie to już 105 osób (według scenariusza głównego).
Przewidywany jest spadek urodzeń o połowę i pogorszenie współczynnika dzietności w 2060 r. – w najbardziej skrajnym wariancie. Proces starzenia się ludności Polski będzie postępował, co oznacza wzrost odsetka osób w wieku 65 lat i więcej oraz duży spadek liczby dzieci i młodzieży (0–17 lat).
Raport podaje też prognozy dla województw i powiatów. Nastąpi zmniejszenie liczby ludności we wszystkich województwach. Największy relatywny spadek prognozowany jest dla województwa świętokrzyskiego, gdzie liczba mieszkańców zmniejszy się o 30,6%. Z kolei najmniejszy ubytek ludności przewiduje się dla województwa mazowieckiego i pomorskiego o ponad 7%. W województwie śląskim ubytek ludności do 2060 r. szacowany jest na poziomie 25,1 %. Podobnie prognozowany jest ubytek liczby ludności w przypadku 93,4 % spośród wszystkich powiatów do 2060 r. Największy spadek (na poziomie ponad 200 tys. osób do 2060 r.) przewiduje się dla Łodzi. Znaczne spadki liczby ludności, na tle innych powiatów i miast na prawie powiatu, prognozuje się dla Poznania i Bydgoszczy (ponad 50 tys. do 2040 r. i ponad 100 tys. do 2060 r.). Natomiast największy wzrost (na poziomie ponad 90 tys. osób do 2060 r.) przewiduje się dla powiatów poznańskiego (ok 122 tys.) i wrocławskiego (ok 94 tys.) – patrz poniższa mapa.
Eksperci GUS wskazują, że w całym prognozowanym okresie obserwowane będzie zmniejszanie się mobilności mieszkańców Polski, spowodowane starzeniem się ludności (wraz z wiekiem przeważnie spada skłonność do migrowania). Najkorzystniejsze saldo migracji prognozuje się dla powiatów położonych w sąsiedztwie największych miast (patrz mapa poniżej). Obszary te będą przyciągać zarówno migrantów z przyległych dużych miast (suburbanizacja), jak i z bardziej prowincjonalnych części kraju.
Odnosząc się do obszaru GZM, dane publikowane w prognozie wskazują na spadek liczby mieszkańców we wszystkich powiatach wchodzących w jej skład. Najmniej korzystna sytuacja jest prognozowana dla miast rdzenia, gdzie dynamika ubytku ludności do 2060 r., w zależności od miasta przyjmuje wartości od 19,3 do 39,6 % społeczeństwa. Prognoza wskazuje, że w 2060 r. ubędzie z miast rdzenia 510,4 tys. mieszkańców, co odpowiada 30,9 % liczbie ludności w 2022 r. (odpowiednio wg scenariusza niskiego i wysokiego to: 42,0 % i 21,9 %). Tak jak w ogólnokrajowych przewidywaniach, również w rdzeniu GZM spodziewane jest pogłębienie negatywnych trendów w zakresie mniejszej liczby urodzeń i starzenia się społeczeństwa – zmiany te bardzo dobrze obrazuje zamieszczona niżej piramida wieku. Mimo relatywnie mniejszej depopulacji w powiatach otoczenia rdzenia (przewidywanej w 2060 r. średnio dla wszystkich powiatów na poziomie ok. 14%), również tutaj będą występować negatywne zmiany w strukturze wiekowej społeczeństwa.
Wyliczenia dla 2060 roku ujęte w prognozie obejmują swoją dokładnością tylko poziom powiatów, co w przypadku GZM utrudnia dokładną analizę trendów demograficznych (GZM obejmuje całościowo tylko 2 powiaty). Uzyskanie przybliżonych wartości dla gmin możliwe jest po wykonaniu dodatkowych obliczeń. Przewiduje się, że do 2060 r. GZM utraci 584,2 tys. mieszkańców, co odpowiada 27,3 % z liczby ludności w 2022 r. (odpowiednio wg scenariusza niskiego i wysokiego to: 826,4 tys. i 38,6 % oraz 385, 8 tys. i 18,0 %) – patrz poniższy wykres.
Raport nie pozostawia złudzeń co do przewidywanych spadków ludności i rosnącego udziału osób w wieku nieprodukcyjnym. To poważne wyzwanie, przed którym stoi nie tylko GZM, ale i cała Polska. Świadomość tych prognoz i trendów to pierwszy krok do podjęcia próby zmierzenia się z tymi procesami i dostosowania do nich kierunków rozwoju naszych „kurczących się” miast.
